Julia Phillips và Cơ thể trong Nỗi đau

Trong tuyển tập nghiên cứu“Cơ thể trong Nỗi đau: Sự Tạo nên và Phá bỏ của Thế giới, tác giả Elain Scarry từng nhấn mạnhvề việc tra tấn: “không chỉ biến đổi mà còn tuyên bố về mọi khía cạnh có thể nhận thức được của sự kiện và môi trường của việc tra tấn trở thành tác nhân củasự đau đớn (thể chất, tinh thần). Bà quả quyết về “sự Đau đớn”:“không chỉ đơn giản là chống lại ngôn ngữ mà còn chủ độngphá huỷ chúng, đem đến một sự trở lại ngay tức thìcủa trạng thái tiền ngôn ngữ. Đó chính là những âm thanh và tiếng khócmà con người tạo nên trước khi ngôn ngữ được hình thành và được dạy”. (1)

Đẩy ra, 2017, 86 x 130 x 173 cm. Gốm tráng men, đinh vít, ống kim loại, gạch lát chất liệu xi măng

Bản quyền hình ảnh: Julia Phillips (www.juliaphillips.org) 

Khi xem xét những điều kể trên trong địa hạt của tính biểu hiện nghệ thuật,bài viết của Scarry không những đã gọi lên sự suy tư vềnhững ngôn ngữ bị mất đi từ tội ác dã man,mà còn cấp bách nhắc nhở về các loại hình ngôn ngữ để nói về sự mất mát đó. Trong khi việc miêu tả về nỗi đau của con ngườixuất hiện rất nhiều trong văn học nghệ thuật, thì hiện thực kinh khủng của sự tra tấn luôn có khả năng làm cho những từ ngữ và sự đọc hiểu trở nên lố bịch.Những hình thức nghệ thuật cố gắng diễn tả nỗi đau từ việc tra tấn cơ thể người bị hại bằng những vật thể mang tính biểu đạt thường có nguy cơ trở thành kể lể thay vì tìm đến sự đồng cảm. Đây chính là cái khó mà những thực hành nghệ thuật của nghệ sỹ người Đức sống ở New York: Julia Phillips muốn tìm cách giải quyết. Như một cố gắng đưa ra phép phản đề của việc phá huỷ ngôn ngữ từ các nạn nhân bằng một hình ảnh chân thực, các tác phẩm của cô miêu tả trong sự lặng thinh của âm thanh.Đóng hộp nỗi đau đớn đến ghê tởm và không thể diễn tả bằng lời của những cơ thể vật lý,chứa đựng trong một nghĩa rộng của thị giác mà rất tế nhị, đơn giản nhưng không kém phần sâu sắc.

Không nao núng khi phiên dịch nỗi đau thể xác vốn là chủ đề mang tính trìu tượng sang vật thể vật lý là những quyết định vô cùng thận trọng. Trong tác phẩm “Đẩy ra” bao gồm hai mảnh cơ thể làm bằng gốm tráng men, một mảnh giống với đầu người, mảnh kia mô tả phần mông của cơ thể.Hai mảnh được gắn lên một kết cấu kim loại và giữa chúng có một khoảng cách vừa đủ như một cách gợi ý hay mời gọi một sự tưởng tượng tự lấp đầy khoảng không gian ở giữa, trong khi chúng vẫn như thuộc về nhau. Chúng có kích thước giống với người thật, miếng gốm được tạo tác bằng tay với hai mặt tráng men khác nhau, một mặt được tráng men đen không bóng gợi liên tưởng đến kết cấu bề mặt bên ngoài của cơ thể (lớp da). Mặt còn lại thì tráng men đen bóng như phần cấu trúc bên trong (lớp thịt cơ hoặc máu). Khoảnh khắc gây bối rối nhất là khi chúng chủ động được trưng bày dưới dạng một cơ thể như vừa bị tra tấn. Phần mồm của chiếc đầu/ mặt nạ buộc phải mở ra vì ống thép đâm xuyên từ phía bên trong của mồm cho đến phía cuối nơi mà những giọt chảy xuống ngụ ý về chất lỏng từ cơ thể con người. Phần lỗ hậu môn mở rộng với một dụng cụ trọc xoắn nằm trên sàn kế bên, gợi ý về một hành động tra tấn mới xảy ra. Sàn xi măng bên dưới có tác dụng liên kết các vật thể kể trên đưa chúng vào một khung cảnh lạnh lẽo công nghiệp và không khí nặng nề.

Trong tác phẩm khác “Tư thế”thì một chiếc đầu/ mặt nạ tương tự như tác phẩm “Đẩy ra” được treo lên một kết cấu kim loại. Cùng với một chỗ cầm nắm gợi ý về đôi bàn tay đang nắm lấy kết cấu kim loại từ phía trên, và những giọt rơi xuống sàn ngụ ý về chất lỏng của cơ thể người. Phần mồm của mặt nạ mở rộng trong hình ảnh của sự la hét mà ta không thấy có âm thanh nào. Và trên sàn có bốn dấu chân cung cấp cho người xem thông tin về một đối tượng thứ hai đang đứng đằng sau nạn nhân (rất có thể là kẻ đang trình diễn những hành động bạo lực lên nạn nhân).

Tư thế, 2016, 112 x 62 x 78 cm. Gốm tráng men, đinh vít, ống kim loại.

Bản quyền hình ảnh: Julia Phillips (www.juliaphillips.org) 

Đôi khi sự đau đớn của cơ thể không chỉ hiện diện một cách hình ảnh như hai tác phẩm kể trên mà còn qua cách chúng ta liên tưởng đến chúng thông qua sự vắng mặt, ám chỉ. Trong tác phẩm “Giải phẫu” người xem nhìn thấy nhiều vật thể kim loại sắc nhọn trên một chiếc bàn mổ. Danh tính của những vật thể này gắn liền với từng chức năng tra tấn tàn bạo như Làm mù, Làm câm, Đâm xuyên, Phá thai. Chỉ cần liếc qua những vật thể này người xem cũng có thể tưởng tượng nỗi đau đớn chúng đem lại trên cơ thể dễ tổn thương của con người.

Sự thành công của các tác phẩm kể trên nằm ở việc nghệ sỹ ý thức về khoảng cách với mục đích chính trị. Luôn có tính nhạy cảm khi nói về vấn đề tra tấn, vì trong lịch sử nó luôn đi kèm với mục đích từ một sức mạnh tối cao. Nhưng hệ quả của việc tra tấn là nỗi đau thì lại luôn thuộc về cơ thể cá nhân, riêng biệt với mục đích đó. Tác phẩm thể hiện rõ ràng rằng Julia Phillips mặc dù không giấu diếm màu da của các nạn nhân (cũng chính là màu da của cô), thì cô không tập trung nhận xét về một sự kiện chính trị riêng biệt nào, cô chỉ muốn nói về nỗi đau. Trong thực hành nghệ thuật nói chung thì sự giận dữ về một sự kiện lịch sử nào đó khiến cho tác phẩm dễ trở thành một phụ kiện cho một vận động chính trị, thay vì biểu hiện sự thật của nỗi đau. Julia Phillips rất cẩn thận khi đi giữa ranh giới của nỗi đau xuất phát từ vận động chính trị và sự đồng cảm hay tình thương, điều này thể hiện qua chủ đề và những vật thể cô trưng bày. Sự vô danh của những vật thể trong các tác phẩm chỉ dừng lại ở việc ám chỉ, không phải là một hành động trỏ tay hay buộc tội bất kể điều gì. Và như thế người xem được tôn trọng hoàn toàn với một khoảng không gian vừa đủ để có thể có một hình dung về nỗi đau, cùng lúc đó xoá nhòa chính khoảng cách giữa họ và vật thể nghệ thuật. Hoặc cũng có thể khi đối diện với tội ác của việc tra tấn thì việc viện dẫn ra quá nhiều thông tin chỉ khiến mọi thứ hời hợt và nông cạn. Vậy nên cũng có thể nói rằng sự câm lặng lại là tiếng nói vang vọng nhất khi đối diện với tội ác.

Giải phẫu, 2017, 104 x 117 x 45.5 cm, Gốm tráng men, dụng cụ làm bằng đồng, đĩa bằng thép không gỉ, bàn đẩy kim loại

Bản quyền hình ảnh: Julia Phillips (www.juliaphillips.org) 

Tác giả Maggie Nelson từng nói về một dạng nghệ thuật trong cuốn sách cùng tên “Nghệ thuật của sự độc ác” (2), bà định nghĩa: “không phải dạng nghệ thuật mà biểu hiện của nó nhằm mục đích trốn tránh, vận động hay thậm chí thay đổi tội ác”. Ngược lại đó là nghệ thuật nhằm chứng tỏ nỗi đau chính xác như nó là, thay vì trốn tránh kiểu như “cho thấy kiểu đời sống nào đáng sống bằng cách cho thấy nó không như thế”. Nelson tìm thấy nghịch lý này vô cùng cuốn hút, thường đẩy chúng về tận cùng hai đầu của sợi dây đạo đức: tàn bạo và sự cảm thông khi mà các tác phẩm nghệ thuật bằng cách lột tả thành thật một hành động độc ác hay vô nhân tính lại thường hiệu quả và mạnh mẽ hơn trong việc tạo nên sự đồng cảm, tình thương giữa người với người. Trực tiếp là trong cách Julia Phillip tiếp cận, các tác phẩm của cô chính là một ví dụ đi từ sự giảm nhẹ thành ra một nhân chứng, từ tính chất khuôn mẫu giáo điều lại trở thành một sự ảnh hưởng. Khi tôi nghĩ về các tác phẩm của cô, tưởng tượng về những cơ thể trần truồng đang bị tra tấn, tiếng thét câm lặng của chúng, sự mong manh và nỗi đau mà chúng biểu đạt khiến tôi cảm thấy gần hơn với những cơ thể đó. Khi nhìn thẳng vào nỗi đau ta cũng nhìn thấy sự thật, một sự thật cần thiết để có thể cảm thấy sự đau đớn như trên cơ thể của chúng ta. Tác phẩm của Julia Phillips đưa ra một trải nghiệm cần tới sự tinh tế và dũng cảm, sự thành thật và lòng trắc ẩn để có thể làm cho âm thanh của sự tra tấn và sự đau đớn của những cơ thể vang vọng trong mỗi người xem.

N.T.A (Nguyễn Thùy Anh dịch từ bản tiếng Anh, Thành Vinh hiệu đính)

Số 4, tháng 4/2019

Chú thích:

1. Elanie Scarry: Cơ thể trong Nỗi đau: Sự Tạo nên và Phá bỏ của Thế giới, Nhà xuất bản Đại học Oxford, New York, in năm 1985 (“The Body in Pain: The Making and Unmaking of the World)

2. Maggie Nelson: Nghệ thuật của sự độc ác: Ngày Thanh Trừng (The Art of Cruelty: A Reckoning), W.W. Norton & Co, New York, 2011

Bản quyền hình ảnh:

Julia Phillips (www.juliaphillips.org)

Xem bản gốc tiếng Anh:

https://static1.squarespace.com/static/518b25dae4b038f0d6d87515/t/5ab258d92b6a28d8fb5cdde7/1521637594192/Julia+Phillips+.pdf