10 năm phát triển phương thức thi ảnh kỹ thuật số (2008 – 2018)

Trong hai thập kỷ vừa qua, sự bùng nổ của khoa học kỹ thuật đã làm thay đổi cuộc sống của chúng ta trong mọi lĩnh vực nói chung và Nhiếp ảnh nói riêng. Với Nhiếp ảnh nghệ thuật, công nghệ kỹ thuật số đã làm thay đổi hoàn toàn phương pháp sáng tác, kỹ thuật phóng rọi ảnh, cách thức lưu trữ cũng như hình thức công bố tác phẩm.

Nếu những năm cuối thế kỷ XX, thời kỳ cực thịnh của nhiếp ảnh truyền thống (thường gọi là ảnh analog; chụp phim, tráng rọi, in ảnh bằng phòng tối thủ công hoặc qua minilab) bên cạnh trang thiết bị cơ bản, người cầm máy luôn phải cân đối, dành dụm một khoản chi phí không nhỏ cho phim và giấy ảnh, thì ngày nay, chỉ cần một máy ảnh kỹ thuật số chất lượng tương đối, vài thẻ nhớ dung lượng lớn là có thể tự do sáng tác mọi lúc, mọi nơi mà không phải chọn lựa cân nhắc phóng từng ảnh CP (khổ carte postale, 10cm x 15cm), chỉ cần cân chỉnh nhanh bằng phần mềm chuyên dụng, sau đó tải lên mạng xã hội hoặc chia sẻ trên diễn đàn nhiếp ảnh… nhanh - gọn - tiết kiệm nhưng hiệu quả lan tỏa lại rất cao!

Đương nhiên, công tác tổ chức các cuộc thi - liên hoan, triển lãm ảnh nghệ thuật cũng từng bước thay đổi về cách thức nhận ảnh cũng như phương thức chấm chọn và công bố tác phẩm, sao cho phù hợp sự phát triển của công nghệ và nhiếp ảnh đương đại.

Năm 2008, trong cuộc thi ảnh nghệ thuật quốc tế ISF Worldcup lần thứ I do Image Sans Frontiere (Hội hình ảnh không biên giới - Pháp) tổ chức, NSNA Lý Hoàng Long đã kết hợp với Kỹ sư tin học Mai Vinh tạo lập phần mềm chấm ảnh kỹ thuật số phiên bản đầu tiên, áp dụng cho Ban giám khảo tại Salon Việt Nam (gồm có: NSNA Lê Hồng Linh, NSNA Lý Hoàng Long, NSNA Hoàng Trung Thủy, NSNA Đào Tiến Đạt) đã đạt được hiệu quả cao, mở đầu cho việc áp dụng chấm chọn ảnh kỹ thuật số bằng phần mềm chuyên dụng tại Việt Nam.

BTC và BGK cuộc thi ảnh ISF WORLDCUP 2008

Tiếp nối thành công của ISF Worldcup, phương thức trên tiếp tục được áp dụng tại cuộc thi ảnh quốc tế Gia Định các năm 2010-2012, một lần nữa khẳng định nhu cầu thiết yếu của việc áp dụng công nghệ thông tin vào thi ảnh số.

Năm 2013, Hội NSNA Việt Nam đã chấp thuận cho Liên hoan Ảnh nghệ thuật khu vực Đông Nam Bộ lần thứ XXI tại Lâm Đồng tổ chức thi ảnh trực tuyến; nhận ảnh qua hệ thống website và chấm ảnh bằng phần mềm chuyên dụng, tạo tiền đề để Hội NSNA Việt Nam áp dụng phương thức mới này cho các cuộc thi ảnh quốc tế (ký hiệu VN).

Các năm 2016 - 2017, Hội NSNA Việt Nam đã từng bước chuẩn hoá phương thức thi và chấm chọn ảnh trực tuyến cho Liên hoan Ảnh nghệ thuật 8 khu vực.

BGK cuộc thi ảnh ISF WORLDCUP 2008, từ trái qua Lý Hoàng Long, Đào Tiến Đạt, Lê Hồng Linh

Không chỉ giới hạn trong các hoạt động của Hội NSNA Việt Nam, từ năm 2015, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm cũng đã áp dụng phương thức trên cho các cuộc thi: Triển lãm Ảnh nghệ thuật toàn quốc, Festival nhiếp ảnh trẻ, Triển ãm ảnh ASEAN… Cả các cuộc thi ảnh truyền thống do Hội Nhiếp ảnh Tp.Hồ Chí Minh tổ chức như: Liên hoan Mùa Xuân Tp HCM, Giao thông, Phụ nữ cuộc sống…

Vậy so với phương thức tổ chức thi và chấm chọn ảnh truyền thống (ảnh in ra giấy có quy cách từ 30cm x 45cm đến 50cm x 75cm) thì số hoá bằng phần mềm chuyên dụng có những ưu nhược điểm gì?

- Tiết kiệm: Nếu trước đây các tác giả phải tốn một khoảng chi phí không nhỏ cho việc in phóng - gửi ảnh, thì giờ đây chỉ cần đăng ký tham dự qua internet, sau đó vào trang cá nhân tải ảnh lên, tất cả chỉ gói gọn trong vài thao tác đơn giản. Nếu tính mỗi năm Liên hoan 8 khu vực trung bình có 14.000 ảnh tham dự thì việc số hoá đã tiết kiệm được 420.000.000đ chi phí phóng ảnh. Công tác tổ chức cũng giảm tải đáng kể, hệ thống được số hoá toàn bộ nên chỉ cần một người biết các kỹ năng vi tính cơ bản là có thể nhận và quản lý hình ảnh tốt.

Giao diện phần mềm chấm ảnh năm 2008

- Tiện dụng: Với phần mềm chấm ảnh, mỗi thành viên Hội đồng Giám khảo có một tài khoản độc lập, chỉ việc đăng nhập và chấm theo thang điểm từ 1 - 5, đã qua rồi những buổi chấm thâu đêm đi vòng quanh dãy bàn hình chữ U để bỏ những phiếu màu trên từng ảnh (độ dài đoạn đường có khi lên đến hàng chục km). Các vòng chấm cứ thế trôi qua nhẹ nhàng cho đến khi chọn ra bộ ảnh triển lãm.

- Linh động tuỳ theo điều kiện của từng Ban tổ chức: Sẽ có hai phương án chấm chọn giải:

+ Chấm ảnh in giấy để chọn giải (chỉ trong một buổi).

+ Chấm tập trung (cả HĐGK) trên máy tính với phần mềm chuyên dụng, như Liên hoan khu vực đồng bằng sông Cửu Long lần 31 năm 2016, tại Kiên Giang, mô hình này tiếp tục được nhân rộng tại các Liên hoan khu vực phía Bắc trong năm 2017.

-Đồng bộ và lan toả: Bắt đầu từ năm 2016, Liên hoan Ảnh nghệ thuật 8 khu vực được số hoá đồng bộ thông qua trang web duy nhất http://www.lienhoananhkhuvuc.vn/. Qua 8 tháng duy trì, lượt người xem ảnh dao động từ 47.000 đến 128.000 lượt tuỳ theo khu vực. Riêng trang http://contestvn.com/ cuộc thi Ảnh nghệ thuật quốc tế do Hội NSNA Việt Nam tổ chức đã trở thành địa chỉ quen thuộc của các tác giả quốc tế với số lượng người xem kỷ lục: 476.200 lượt. Hiện nay chỉ cần chiếc điện thoại thông minh và địa chỉ trang web, các tác giả và công chúng có thể thưởng lãm Ảnh nghệ thuật mọi lúc mọi nơi.

- Khoa học: Sau mỗi vòng chấm, BTC có thể xuất ngay bảng điểm chi tiết của HĐGK để thống kê và xác định điểm chuẩn ngay lập tức, kết quả được cập nhật trên trang web với độ chính xác tuyệt đối, sau đó toàn bộ hình ảnh sẽ được tự động chuyển qua Trung tâm lưu trữ và Triển lãm ảnh quốc gia.

- Hội nhập: Tính đến năm 2017, 80% các cuộc thi ảnh quốc tế do Liên đoàn Nghệ thuật Nhiếp ảnh Quốc tế (FIAP) đã chuyển qua hình thức thi số hoàn toàn. Các tác giả Việt Nam từ những sân chơi trong nước cũng đã tự tin tham gia đấu trường quốc tế và gặt hái nhiều thành công, một số NSNA được vinh dự mời tham gia các HĐGK quốc tế và luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, được các nước bạn đánh giá cao.

Tuy nhiên, phương pháp này cũng có những nhược điểm sau:

- Nếu chỉ tập trung vào các cuộc thi trực tuyến, các tác giả thế hệ số sẽ không nắm bắt và khai thác những ưu điểm thể loại ảnh in truyền thống.

- Xem chấm ảnh công khai trên giấy, lắng nghe Giám khảo phân tích bộ ảnh giải cũng là một hình thức tự học trực quan, đây còn là dịp giao lưu chia sẻ giữa các đơn vị, nhưng ở  cuộc thi trực tuyến, số lượng tác giả các tỉnh về dự Liên hoan bị giảm sút do các Hội VHNT địa phương thường chỉ hỗ trợ kinh phí cho những tác giả có ảnh được chọn triển lãm và đoạt giải (căn cứ vào kết quả đã công bố trên trang web).

- Thời gian chấm ảnh quá dài (từ 5-7 ngày để ra vòng triển lãm). Các Giám khảo làm việc độc lập tại nhà nên việc trao đổi còn nhiều hạn chế, chỉ có thể qua email hoặc chatroom.

- Chấm qua màn hình nên việc để sót những ảnh mắc lỗi kỹ thuật là điều không thể nào tránh khỏi, chưa kể các màn hình không được cân chỉnh đồng bộ như khi chấm tập trung.

- Đăng ký dự thi quá đơn giản phát sinh tình trạng vi phạm quy chế thi thường xuyên; một tác giả đăng ký nhiều tên, cố tình nhập nhằng giữa thể loại ảnh nguyên bản và ảnh lắp ghép. 

- Giám khảo lớn tuổi rất khó cập nhật do thiếu những kỹ năng tin học cơ bản và giao tiếp trực tuyến qua mạng internet.

Đúc kết kinh nghiệm ngay từ những lần đầu tổ chức, Hội NSNA Việt Nam đã từng bước hoàn thiện các cuộc thi và Liên hoan ngày càng chặt chẽ và khoa học, từ khâu tổ chức cho đến quy chế chấm ảnh:

Thay đổi thể lệ phù hợp với cuộc thi ảnh số:

Thủ tục đăng ký (phải  kèm theo số CMND)

Quy cách ảnh tham dự (pixel - MB)

Phân định rạch ròi giữa ảnh nguyên bản và ảnh lắp ghép

Kiểm tra file gốc (file RAW) trước khi công bố giải.

Trang web Liên hoan khu vực và cuộc thi ảnh quốc tế Việt Nam được duy trì thường xuyên, rất tiện cho việc lưu trữ, tham khảo, đối chiếu… đồng thời thông qua những server này, công tác chấm chọn được kết nối liên thông tạo điều kiện cho HĐGK làm việc hiệu quả hơn trước rất nhiều.

Tổ chức Trại Tập huấn công tác thẩm định ảnh cho các khu vực, mạnh dạn đề cử NSNA trẻ tham gia BGK, HĐGK…

Hỗ trợ và tư vấn các tỉnh tổ chức thi ảnh số để hội viên địa phương có thêm kinh nghiệm dự thi trực tuyến. Năm 2009, Kiên Giang là đơn vị đầu tiên trên cả nước mạnh dạn tổ chức cuộc thi số cấp tỉnh (được Hội NSNA Việt Nam bảo trợ chuyên môn), tiếp tục duy trì từ đó đến nay, hiện là cuộc thi tỉnh có số lượng ảnh tham dự cao nhất (700 ảnh) và áp dụng thu lệ phí dự thi thành công (10.000đ/file) http://www.anhnghethuatkiengiang.com/

Một số tỉnh sau lần đầu thử nghiệm thành công, đã duy trì cuộc thi một hoạt động văn học nghệ thuật thường niên được giới Nhiếp ảnh đánh giá cao như “Huế, những góc nhìn mới” http://www.thianhhue.com/ …

KTV Mai Vinh đang xuất kết quả ISF WORLDCUP 2008

Để tiếp tục phát huy những thành quả trên, các cơ quan lý Nhiếp ảnh như Cục MTNATL và Hội NSNA Việt Nam cần có những định hướng chiến lược cho chặng đường số hoá tiếp theo:

Khuyến khích các tỉnh tổ chức thi ảnh trực tuyến, vừa tiết kiệm kinh phí tổ chức vừa tạo điều kiện để anh em hội viên địa phương làm quen với phương thức thi ảnh số.

Đồng bộ dữ liệu cá nhân sao cho mỗi tác giả chỉ cần đăng ký một lần duy nhất là có thể đăng nhập và tham gia bất kỳ cuộc thi nào do Hội NSNA Việt Nam tổ chức hoặc bảo trợ mà không phải khai báo lại từ đầu ở mỗi cuộc thi (chỉ sử dụng 1 account và 1 password).

Đưa profile màu một số màn hình thông dụng lên trang web cuộc thi, tác giả và các giám khảo sau đó sẽ tải về để xử lý - chấm chọn ảnh.

Nâng cao chất lượng ảnh dự thi bằng cách chuyên nghiệp hoá khâu tổ chức; năm 2018, Liên hoan Ảnh nghệ thuật Đồng bằng sông Cửu Long chính thức chia ra hai thể loại màu và đen trắng với hai bộ giải riêng biệt, giao diện trang web cũng được thiết kế lại để mỗi tác giả tham gia chỉ gởi đúng 4 ảnh màu và 4 ảnh đen trắng như các cuộc thi quốc tế vẫn quy định. 

Tuy số lượng tham gia các cuộc thi, Liên hoan khu vực gần đây có gia tăng đáng kể nhưng chất lượng chưa thật sự tương xứng, do không tốn chi phí phóng rọi ảnh nên có tác giả tự dễ dãi với bản thân, thiếu tôn trọng bản thân và BTC khi gửi ảnh cũ, ảnh trùng, thậm chí cả ảnh đã từng triển lãm từ những năm trước. Đồng thời, để giảm thiểu chi phí cho BTC, nên áp dụng hình thức thi ảnh có thu phí (như Kiên Giang vẫn làm).

Nên mở rộng thang điểm chấm chọn từ 1 - 9 thay vì 1 - 5 như hiện nay, lý do:

Điểm 1 - 5: Theo quy chế chấm ảnh, những ảnh đạt yêu cầu cơ bản về kỹ thuật, nội dung sẽ có thang điểm trung bình 2 hoặc 3, nhưng nếu vào các vòng trong mà giám khảo vẫn duy trì thang điểm trên thì sẽ không loại được ảnh yếu, đây là nguyên nhân phát sinh rất nhiều vòng chấm phụ để chọn được số lượng ảnh triển lãm mà BTC yêu cầu.

Điểm 1 - 9: Thì thang điểm 4 - 5 đã tách ảnh trung bình ra khỏi những ảnh khá 6 - 7 hay xuất sắc 8 - 9 môt cách rạch ròi, công tác thống kê kết quả cũng rất thuận lợi khi thang điểm chuẩn được mở rộng nên số vòng chấm cũng ít hơn, các cuộc thi quốc tế thường chỉ chấm một vòng duy nhất.

Hai năm một lần, Cục MTNATL và Hội NSNA Việt Nam nên tổ chức hoặc phối hợp tổ chức cuộc thi và chấm chọn ảnh giấy để duy trì và quảng bá kỹ thuật in phóng truyền thống.

Năm 2015, sau khi chấm xong cuộc thi ảnh quốc tế VN 15, Ông David Tay (MFIAP, quan chức FIAP phụ trách khu vực Châu Á) đã đề nghị kỹ sư Mai Vinh hỗ trợ Hội Nhiếp ảnh Singapore cài đặt phần mềm chấm ảnh, chứng tỏ tính ưu việt, hiệu quả của hành trình 10 số hoá, cũng như các phần mềm cho dù đã hoàn thiện vẫn không ngừng cập nhật (update), chặng đường phía trước vẫn rất cần sự phát huy và kế thừa.

LHL (số 12, tháng 12/2018)