CHRISTIANE CAMPIONI - Một con đường nghệ thuật

Trong quá trình giao lưu văn hoá giữa hai nước Đức và Việt Nam - Christiane Campioni là thế hệ hoạ sỹ Đức thứ hai có ràng buộc và chịu ảnh hưởng của mỹ thuật Việt Nam. Cô sinh năm 1976, hai năm sau khi Việt Nam thống nhất. Thời thơ ấu, cô được cha mẹ kể rất nhiều câu chuyện về một đất nước xa xôi nhưng gần gũi - nơi cha mẹ cô đã từng công tác và sát cánh cùng nhân dân Việt Nam sẻ chia những khó khăn gian khổ trong cuộc kháng chiến ác liệt. Bên cạnh sự đồng cam cộng khổ ấy cha mẹ cô còn kể về những kỷ niệm, những ký ức đẹp của một nền văn hoá đa dạng, phong phú mà giàu bản sắc.
Sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, lần đầu tiên Christiane được đi nghỉ tại Việt Nam. Những câu chuyện đó đã tác động và tạo nên ấn tượng trong cô về con người và cảnh vật của đất nước này. Lần đầu tiên đến Việt Nam cô bị choáng ngợp bởi quá nhiều ấn tượng về phong cảnh, con người và văn hoá. Và điều đặc biệt hơn cả là nghề sơn mài truyền thống mà cô bắt gặp ở khắp mọi nơi, tại các đình, chùa, trên đồ dùng thường ngày của người dân, tại các bảo tàng, tại các phòng tranh bên hè phố cho đến các đồ lưu niệm dân gian... Trước khi theo học ngành phục chế tại trường Mỹ thuật Dresden, cô đã tìm hiểu trung tâm trùng tu và phục chế ở Hà Nội và đã thực tập sơn mài tại Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Cô dã tham gia lớp học sơn mài cho người nước ngoài do nữ hoạ sỹ Lê Kim Mỹ hướng dẫn và nhờ đó mà đã tìm hiểu được kỹ thuật cơ bản của ngành nghề này. Bị cuốn hút bởi kỹ thuật của nghề sơn cũng như vẻ đa dạng phong phú mỗi khi mài xong một bức tranh, trong năm năm học tại Đại học Mỹ thuật Dresden, cô đã nhiều lần sang Việt Nam nghiên cứu về những bí quyết của sơn ta, cô đã đến hoạ sỹ Phạm Chính Trung, một người chuyên về sơn mài để học cách làm vóc, cách bó, hom, ủ sơn.v.v.. cho đến khi hoàn thành công đoạn mài đánh bóng của một tác phẩm. Cô tìm đến hoạ sỹ thiết kế Lê Huy Văn và được ông giới thiệu bảng màu gốc về sơn mài trong xưởng vẽ của bố ông (hoạ sỹ Lê Quốc Lộc).

Vợ chồng họa sỹ Christiane và Tobias

Sau khi tốt nghiệp chuyên ngành Bảo dưỡng và Phục chế nghệ thuật và Di sản văn hoá tại Dresden cô đã quyết định sang Hà Nội để nghiên cứu một thời gian dài về nghề này, cô đã thuê một căn phòng nhỏ tại Phố Huế, gần hồ Hoàn Kiếm và tạo dựng một xưởng làm việc với đầy đủ các phương tiện, công cụ về sơn mài để nghiên cứu tại đây. Đồng thời đã tiến hành những phân tích khoa học về tình trạng và môi trường của chất liệu sơn ta, làm sao để có thể bảo dưỡng và giữ gìn được các tác phẩm, sản phẩm sơn mài trong hoàn cảnh khí hậu khốc liệt của Việt Nam. Và vì vậy cô đã tích cực liên hệ với các bảo tàng và các trường mỹ thuật ở Việt Nam để tìm hiểu và nghiên cứu không chỉ có thực hành mà cả lý thuyết. Qua thời gian làm việc không biết mệt mỏi, Christiane đã viết được cuốn sách hướng nghiệp về nghề Phục chế được Nhà xuất bản Kim Đồng tuyển chọn và xuất bản.
Về Đức, cô làm việc với danh nghĩa là hoạ sỹ tự do của chuyên ngành Phục chế, đồng thời cô cũng tìm đủ mọi cách để giới thiệu và sáng tác các tác phẩm sơn mài ở đây. Song, hoàn cảnh thực tế đã buộc cô phải chuyển hướng làm việc... nào là tất cả các công cụ về sơn, các loại bút tỉa, bút lông, các loại mầu, các loại chất liệu để làm sơn như thần sa, chu ta, ngay cả các tấm vóc các kích cỡ... dần dần đã được thu dọn và cất kỹ trong kho, bởi sơn mài Việt Nam không thể chịu nổi trước một khí hậu vừa khô, lại vừa hanh như ở Đức. Và trước mưu cầu của cuộc sống, cô cũng không có nhiều thời gian dành cho kỹ thuật sơn mài và bởi vậy những đam mê trong thực tế đành phải cất kỹ trong ký ức của riêng mình.
Mãi đến năm 2009, một cơ hội ứng dụng những hiểu biết thực tế về sơn mài một lần nữa lại trỗi dậy. Đó là thời gian khi chồng cô - kiến trúc sư Tobias Kuestner-Campioni đang làm việc ở một công trường xây dựng tại Udơbekistan, ở đây anh thiết kế các vách ngăn mà bề mặt của nó được sơn phủ bằng một loại bột kim loại kết dính qua một chất lỏng, và sau khi đã xấy khô, người ta có thể mài và làm nhẵn bề mặt tấm ngăn này. Công nghệ làm nhẵn bề mặt làm anh nhớ đến kỹ thuật của sơn mài. Anh nhớ lại thời gian đi thực tế, khảo sát về kiến trúc ở Hà Nội, cũng là thời gian anh làm quen với Christiane và tìm hiểu về kỹ thuật sơn mài Việt Nam.

Cũng từ năm 2009, cặp vợ chồng trẻ tuổi này bắt tay nghiên cứu, thể nghiệm với chất “kim loại lỏng”. Việc đầu tiên là Christiane ôn lại những kiến thức đã có, thử nghiệm lại các cách vẽ, các kỹ thuật đã tích luỹ trong thời gian ở Việt Nam và tìm hiểu kết cấu và thành phần của chất liệu mới. Dựa trên cơ sở kỹ thuật truyền thống của sơn mài Việt Nam, cô đã xử lý chất bột kim loại một cách tài tình. Chất liệu kim loại như kẽm, đồng, sát, messing, đồng lá, thép cán... đã được cô kết hợp với nhau thành những màu sắc đa dạng và phong phú để tạo ra các bố cục... hiện đại mới lạ. Cô còn sử dụng cả những kỹ thuật ghép, lồng, cẩn các chất liệu ốc, chai, vỏ trứng, tre nứa ghép hay các vân gỗ... để tạo ra sức hấp dẫn của bề mặt tác phẩm. Đến lúc này người ta bắt đầu biết đến tên tuổi của cặp vợ chồng trẻ Campioni là những người đầu tiên ở châu Âu ứng dụng kỹ thuật “kim loại lỏng” với một phương pháp mới để thể hiện các bố cục tạo hình. Thế là với sự tìm tòi mới, hai vợ chồng Christiane liên tục thể nghiệm và sử dụng công nghệ mới này để sáng tác, để tìm ra các giải pháp ứng dụng cho trang trí nội thất, cho thiết kế các mẫu trang sức, cũng như các tác phẩm tạo hình và đã được giới thiệu tại rất nhiều triển lãm cá nhân tại Đức.
Một trong loạt tác phẩm gần đây nhất là chủ đề “Trung Thu” chủ đề này là ký ức thời gian sống ở Việt Nam - toàn bộ không gian bố cục - mây trời, màu sắc lung linh. Như báo hiệu sự chuyển động của thời gian. Hình tròn được lược giản, đặt trên hình vuông, mặt trăng được sử dụng các chất liệu truyền thống như ở trong tranh sơn mài Việt Nam.

Việc đưa kim loại - một chất liệu có gốc rễ từ phương Tây kết hợp với kỹ thuật sơn mài phương Đông với biểu tượng hình vuông, hình tròn là những hình học biểu tượng cho âm - dương, tĩnh - động... đã tạo được một ngôn ngữ chung trong quá trình tiếp biến văn hoá Đông - Tây. Đó là chưa kể đến hàng chục các tác phẩm, sản phẩm là đồ trang sức, trang trí nội ngoại thất... đã được thực hiện do đơn đặt hàng của các cá nhân, doanh nghiệp, khách sạn. Công trình lớn nhất của họ là vào cuối năm 2013 với hai bức vách và đồ gỗ cho mặt tiền của khách sạn Interkontinental tại Davos, Thụy Sỹ.
Cặp vợ chồng nghệ sỹ Christiane và Tobias - Campioni có 2 con trai, có một phòng trưng bày nhỏ tại Thành phố Erfurt, một thành phố cổ ở miền Đông nước Đức. Nơi đây họ mở ra văn phòng tư vấn nghệ thuật, đồng thời là xưởng vẽ và là nơi bán hàng cho các sản phẩm của mình.
10 năm đã đi qua, vợ chồng Tobias trở lại Việt Nam với một hành trang phong phú, vừa để trao đổi về nghề nghiệp vừa để giới thiệu những thành quả đã đạt được trong thực tế sáng tạo của mình với các đồng nghiệp Việt Nam.
Tháng 4 năm 2014, được Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội mời giảng dạy theo một thoả thuận hợp tác, Tobias còn được trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp và Trường Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội mời giới thiệu về những thành quả và tìm tòi mới về kỹ thuật mài khô kim loại của vợ chồng anh. Thành công về kỹ thuật mới này đã được ứng dụng trong hầu hết các tác phẩm tạo hình của anh trong thời gian gần đây với một quá trình nghiên cứu và ứng dụng có hiệu quả về kỹ thuật mài - từ mài ướt của sơn mài sang mài khô của kim loại - cặp vợ chồng Christiane và Tobias đã không ngừng sáng tạo. Họ đã trở thành đại diện và sợi dây nối liền tình cảm, tinh thần hữu nghị và hợp tác giữa hai dân tộc Đức và Việt Nam.

L.H.V

Ảnh trong bài là tác phẩm của Christiane và Tobias

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 9/2014)