Học gì từ trại sáng tác Vermont Mỹ?

Là nghệ sỹ Việt Nam được chọn dự Trại sáng tác nghệ thuật nổi tiếng Vermont Studio Center nằm ở bờ đông nước Mỹ trong vòng một tháng, tiếp xúc với nhiều nghệ sỹ quốc tế đến từ nhiều quốc gia khác nhau, tôi đã học được nhiều điều thú vị…

Nghệ sỹ Ivy Guild (Mỹ) cầu kỳ từng chi tiết

Không gian làm việc chuyên nghiệp

Nhiều họa sỹ Việt Nam có dịp đến Vermont Studio Center (VSC) trước đây như bà Đặng Thị Khuê, Đoàn Hương… hay các họa sỹ trẻ như Nguyễn Đình Quang, Ly Hoàng Ly đều tấm tắc coi VSC như một không gian, môi trường nghệ thuật lý tưởng. Và quả thực khi đến đây, tôi cảm nhận rõ điều này.

Vermont Studio Center (VSC, Mỹ) được thành lập từ năm 1984 thực sự là một không gian nghệ thuật dành cho các nhà văn, nghệ sỹ từ khắp nơi trên thế giới về đây sáng tạo. Nếu như trước đây, VSC có  tổ chức thi, nhưng phân chia ra các suất dành cho các nước Đông Nam Á (thường mỗi suất 2 người) thì đã nhiều năm gần đây, tất cả các nước đều bình đẳng, ai giỏi hơn thì được chọn.

Để apply, bạn phải gửi tối đa 20 tác phẩm nhưng 5 tác phẩm đầu được đánh số là quan trọng nhất. Lần này có 1600 nghệ sỹ apply mà chỉ có trên 50 được chọn từ châu Á, châu Âu đến châu Mỹ, đông nhất vẫn là Mỹ. Và ngay những nghệ sỹ quốc tịch khác như Rami Kim (Hàn Quốc) hay Kapil Dixit (Nepal) thì đều đã học ở Mỹ nhiều năm, có người hiện sống ở Mỹ đã lâu. Nói thế để thấy Mỹ thu hút các nhân tài như thế nào.

Họa sỹ Marcus Duun (Mỹ) có cảm hứng từ những tấm ảnh và bưu thiếp cũ.

Dự Vermont có những nhà văn già trên 70 tuổi đã dự trại tới 5 lần, mà lần đầu cách đây đã hơn 20 năm. Có người ở trại 2 tuần, có người 1 tháng và có người cả 2 tháng. Không còn có sự bó hẹp của các loại hình khi có sự tham gia của nhiều nghệ sỹ đương đại, nữ nghệ sỹ Junko Imada (Nhật Bản) nghề chính là điêu khắc, nhưng có thể sắp đặt, trình diễn và làm video art. Harley Grieko (Mỹ) chụp ảnh phong cảnh với máy khổ lớn nhưng cũng ham mê vẽ. Stacey Piwinski (Mỹ) đem lại cảm hứng cho nhiều người, vẽ giỏi nhưng sắp đặt cũng tài…

Được gọi là cư dân (resident), mỗi trại viên được phát 3 chìa khóa. Một dùng chung cho mọi cửa vào của các khu studio, một cho phòng studio riêng và một cho nhà ở. Một khu studio thường có hai tầng, mỗi tầng có khoảng 4 đến 6 nghệ sỹ, tầng dưới bao giờ cũng có phòng  của nhân viên VSC hỗ trợ, giúp đỡ nghệ sỹ khi cần thiết. Tôi và một số nghệ sỹ khác được bố trí ở Church studio mới toanh, 2 năm trước là một nhà thờ sau bị cháy vì một vụ hỏa hoạn (do hóa chất). Tuy nhiên phòng của Church quá sạch vì thế với nhiều họa sỹ nơi này không hẳn thích hợp để vẽ.

Hệ thống wifi ở sudio hoạt động tốt nhưng tuyệt nhiên không có wifi ở nhà ngủ. Mật khẩu wifi ở các studio đều giống nhau và điều đó tạo thuận lợi cho các nghệ sỹ.

Phòng dining hall dành cho các bữa ăn (sáng, trưa và chiều tối), các buổi nghệ sỹ nói chuyện (Artist talk) và trình bày ý tưởng (presentation), cũng là nơi dán bản thông báo hàng ngày, nơi nhận thư …, mở cửa 24/24 phục vụ trà, cà phê và hoa quả cho nghệ sỹ,  có wifi nhưng Ban Tổ chức “nhắc nhở” không nên sử dụng điện thoại ở đây. Thư viện nằm ngay tầng 1 có đủ loại sách nghệ thuật từ lịch sử nghệ thuật, tiến trình sáng tạo, tác phẩm các bậc thày (master) cho đến các nghệ sỹ đương đại…và cũng mở cửa 24/24.

Junko Imada (Nhật) sắp đặt tác phẩm để open studio. 

Một căn nhà khác cũng mở cửa 24/24 là nhà meditation (thiền định) dành cho các cá nhân muốn trải nghiệm thiền định và sáng nào cũng có một nhóm ngồi thiền lúc 7h30 sáng. Căn phòng được bài trí giản dị, có hình Đức Phật và đủ cho khoảng 10 người hành thiền là tối đa.

Sự sắp xếp khoa học, chính xác của Ban tổ chức VSC đã tạo ra một không gian riêng để sáng tạo. Nữ nhà văn trẻ chuyên viết tiểu thuyết lịch sử, hình sự Gabi Gage (Mỹ) bảo với tôi chỉ có đến Vermont chị mới tạm xa lánh cuộc sống gia đình ấm áp, yêu thương để tập trung hoàn toàn cho sáng tác. Phòng của Gabi Gage dán đầy những trang báo về các vụ án mạng, các mẩu giấy vàng (note) ghi những ý tưởng chủ đạo.

Sáng tạo là tất cả

Cư dân (resident) đến với VSC đều làm việc với tác phong cực kỳ chuyên nghiệp. Cảm giác tất cả đều tranh thủ, tận dụng thời gian tối đa để làm việc. Họa sỹ Kapil Dixit (Nepal) ở 2 tháng và ngày nào anh cũng vẽ mới. Kapil bảo anh muốn phủ kín những bức tường và cả trần nhà bằng tranh. Và kết thúc hai tháng, anh đã vẽ xong 500 bức to, nhỏ khác nhau. Nữ nghệ sỹ Siuko Garcia (Puerto Rico) vẽ với sự đam mê, nồng nhiệt hiếm thấy, nhiều buổi studio của bà vẫn sáng đèn lúc 11, 12 giờ đêm.

Những câu chuyện trao đổi, học thuật thường chỉ diễn ra trong các bữa ăn, còn lại ai về studio riêng và âm thầm sáng tạo. Chỉ có tối thứ bảy (weekend) là mọi người cùng kéo nhau ra quán bar gần đấy, làm vài ly bia, hát karaoke và nhảy, trong không khí hòa đồng, buông xả.

Molly Segal (Mỹ) tập trung tư duy cho tác phẩm mới.

Hàng tuần, các nghệ sỹ lần lượt lên trình bày ý tưởng (presentation) trong vòng 5 phút, với không quá 20 hình ảnh hay 1 video clip ngắn. Thật thú vị với sự đa dạng, khai phá những vỉa tầng khác nhau của cuộc sống trong góc nhìn của mỗi cá nhân.

Vui nhất là hôm khai trương (open) Studio. Nó như những triển lãm solo thu nhỏ của cá nhân. Và bộc lộ cá tính sáng tạo cũng như phản chiếu gương mặt nghệ sỹ. Có người thích bày biện với những món ăn màu sắc và phong phú, người thích sự giản dị thậm chí là tối giản với chỉ hai màu chủ đạo trong những bức tranh khổ lớn. Và có studio của nghệ sỹ điêu khắc như một công trường ngổn ngang với một số còn dang dở bên cạnh những tác phẩm đã hoàn thành.

Phút thư giãn của họa sỹ Kate Stewart (Mỹ)

Tôi nhớ đến nữ nghệ sỹ trẻ Ivy Guild (Mỹ) sẵn sàng phá đi tác phẩm hôm open studio vào ngay hôm sau để làm cái mới. Luôn làm mới, thay đổi  bản thân chính là tinh thần của sáng tạo.

Trong tuần, còn có chương trình Artist Talk khi Ban Tổ chức VSC mời một, vài nghệ sỹ, nhà văn nổi tiếng đến nói chuyện chừng 1 giờ, giới thiệu quan điểm và hành trình  sáng tác cá nhân và dành thời gian cho hỏi- đáp. Sau đó là chương trình Artist visit studio- những cá nhân nổi tiếng trên đến thăm studio các nghệ sỹ đang làm việc tại VSC để trao đổi và tư vấn…

1 tháng ở VSC là những ngày sống trong không khí và tinh thần của sáng tạo mà tôi không thể quên.    

Nữ họa sỹ Siuko Garcia (Puerto Rico) trăn trở với những vấn đề của đất nước mình

V.V