Hứa Kiểm - Nhiếp ảnh và cuộc đời người lính

Hứa Kiểm người dân tộc Tày, (tên đầy đủ là Hứa Thanh Kiểm) sinh ra và lớn lên ở thị trấn Lộc Bình, sau gia đình tản cư sang thị trấn Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn, vùng đất cách mạng làm nên cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn. Năm 1953 ông vào bộ đội, năm 1961 là giáo viên văn hóa của Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam. Năm 1965, học  khóa Nhiếp ảnh Thông tấn cùng Lương Nghĩa Dũng, Vũ Tạo, Lâm Tấn Tài, Nguyễn Đặng v.v… do Việt Nam Thông tấn xã mở lớp. Sau khóa học, 3 phóng viên quân đội là Lương Nghĩa Dũng, Hứa Kiểm, Vũ Tạo cùng biên tập viên nhiếp ảnh Đoàn Tý biệt phái sang VNTTX kết hợp với phóng viên Phân xã Nhiếp ảnh VNTTX  gồm Văn Bảo, Lâm Hồng Long, Hữu Thứ, Phạm Hoạt, rồi năm sau là Xuân Lâm, Chu Chí Thành lập ra Tổ ảnh Quân sự. Từ đấy trở đi Hứa Kiểm luôn luôn là một tay máy xung kích của Thông tấn xã. Những ngày ấy ảnh của ông đăng nhiều trên báo chí Miền Bắc và phát ra nước ngoài, các bức ảnh chụp trên chiến trường Miền Nam của ông  được xưng danh Hứa Vì Đăng…

Lễ tuyên thệ vượt cung đường lửa của các chiến sỹ lái xe

Cả cuộc đời cầm máy ảnh của ông đã gắn bó với lớp lớp người lính xông pha ra trận. Khởi đầu sự nghiệp phóng viên chiến trường vào năm 1966, ông thường trú ở Vĩnh Linh 6 tháng. Từ đó trở đi, ông ra vào mặt trận như con thoi, được phân công chụp ảnh các trận đánh lớn, các chiến dịch quan trọng như trận pháo kích vào Cồn Tiên, Dốc Miếu năm 1967, trận Cù Đinh, Ba De năm 1968; túc trực ở trọng điểm giao thông Trường Sơn ATP ( Cua Chữ A, Ngầm Tà Lê, Đèo Pu La Nhích ) vào Đông Xuân 1969-1970. Cuối năm 1970, ông đi cùng quân và dân Campuchia chụp ảnh các trận đánh giải phóng Stung-treng và Ka-ra-chia. Năm 1971, 1972 ông trực chiến thường xuyên ở các trận địa cao xạ, tên lửa, không quân, hải quân và lăn lộn với binh chủng tăng, thiết giáp ở Miền Bắc. Ở những nơi ấy, các chiến sỹ trẻ tập luyện hay, chiến đấu giỏi đã thu hút ống kính của Hứa Kiểm. Năm 1973, ông chụp ảnh các hoạt động của Ủy ban Quốc tế trong Ban Liên hợp quân sự bốn bên. Cuối năm 1973 và năm 1974 cùng Đoàn Tý, Hồng Thụ được đặc trách chụp ảnh xây dựng Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh. Mùa xuân năm 1975, ông cùng các phóng viên ảnh Vũ Tạo, Đinh Quang Thành và phóng viên tin Trần Mai Hưởng trong “Tổ Tin Ảnh mũi nhọn” Việt Nam Thông tấn xã đi cùng Trung đoàn 66, Sư đoàn 304, Quân đoàn 2 tiến vào giải phóng Sài Gòn. Ông chụp được nhiều ảnh ở Dinh Độc Lập trưa ngày 30/4, liền sau đó theo các đoàn quân chụp cảnh Cần Thơ và các tỉnh Miền Tây Nam Bộ được giải phóng. Năm 1979, ông trở lại Campuchia ghi tiếp hình ảnh nhân dân nước bạn vùng lên đánh đổ bọn diệt chủng. Ông từng tháp tùng Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Đoàn đại biểu Quân đội Nhân dân Việt Nam sang các nước bạn anh em để cảm ơn Quân đội và Nhân dân bạn đã tận tình chi viện và giúp đỡ quân, dân ta đấu tranh bảo vệ Tổ quốc, thống nhất đất nước. Khi về hưu, ông vui vẻ sống cuộc đời người lính già tại Khu tập thể Quân đội bên bờ Sông Hồng, Hà Nội, và giờ đây tại vùng biển Huyện Hải Hậu, tỉnh Nam Định.

Công binh vượt lầy (ảnh trên) - Chiến sỹ lái xe Lê Văn Bạch, giáo viên xung phong vào chiến trường vượt Đường 20 (ảnh dưới) 

Tháng 7/2013, tôi giới thiệu Hứa Kiểm và ảnh chiến tranh của ông với nhà nhiếp ảnh và quay phim người Pháp Patrick Chauvel. Đầu năm sau, các bạn Pháp đã trực tiếp gặp Hứa Kiểm, ông hồn nhiên nói với Patrick Chauvel, Jean-Francois Leroy, Giám đốc điều hành Trung tâm triển lãm ảnh báo chí quốc tế VISA (Thị thực hình ảnh) và những người trong đoàn:

- “Tôi tưởng chiến tranh qua lâu rồi, mấy ai nghĩ tới ảnh thời chiến nữa. Tôi không giữ một tấm phim, một bức ảnh nào làm của riêng. Tất cả ảnh do tôi chụp đều được lưu trữ tại Thông Tấn Xã Việt Nam”…

Các nhà nhiếp ảnh Pháp đã đến Phòng Tư liệu ảnh TTXVN khai thác, họ thực sự vui mừng được xem ảnh của Hứa Kiểm, lập tức mời ông gửi ảnh và sang dự Festival ảnh báo chí quốc tế lần thứ 26 vào cuối tháng 9/2014 ở Perpignan Miền Nam nước Pháp. Trong buổi ra mắt triển lãm ảnh Người Miền Bắc (Việt Nam) tại Festival ảnh báo chí thế giới, Jean-Francois Leroy nói: Ông Kiểm thân mến, tôi vẫn nhớ câu ông nói ở Hà Nội, vậy hôm nay ông sẽ thấy người ta không quên ảnh của ông, mà người ta ngưỡng mộ ảnh của ông và các bạn Việt Nam như thế nào.

Cua chữ A-một trọng điểm bị đánh phá ác liệt trong cụm liên hoàn ATP (Cua chữ A, Ngầm Tà Lê, và Đèo Phu La Nhích)

 Hứa Kiểm trực tiếp giới thiệu ảnh của mình với người xem, ông không  ngờ giới báo chí, nhiếp ảnh các nước Âu, Mỹ và công chúng Pháp đến xem đông như  vậy. Những bức ảnh Bộ đội tên lửa xung trận, Pháo cao xạ bắn máy bay Mỹ, Đường 20 Quyết thắng, Nhân dân Sài Gòn chào đón Quân giải phóng v.v… đã làm công chúng nơi đây ngạc nhiên và xúc động. Bức ảnh Công binh vượt lầy trên đường Trường Sơn của ông được phóng to chừng 60-70 mét vuông, căng ngang dòng suối giữa lòng Thành phố cổ cùng 3 ảnh ngang cỡ to như vậy của 3 tác giả Việt Nam: Đoàn Công Tính, Mai Nam, Chu Chí Thành, làm tiêu điểm quảng bá cho Festival. Chúng tôi ngạc nhiên, vì sao ảnh chiến tranh Việt Nam cách xa hơn 40 năm lại được tôn vinh như vậy ? Thật là một sự kiện nhiếp ảnh có ý nghĩa và đáng suy nghĩ. Thú vị nữa là những bức ảnh đã ra mắt tại Pháp của Hứa Kiểm và 3 tác giả này lại được trở về với công chúng nơi đã sản sinh ra nó. Tháng 4/2015 Trung tâm Văn hóa Pháp tại 24 Tràng Tiền Hà Nội đã trưng bày bộ ảnh này vào dịp nhân dân ta kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nước. Chỉ riêng ảnh của Hứa Kiểm, trong đó có bộ ảnh Đường 20 Quyết thắng đã khiến người xem vô cùng ngạc nhiên, và cảm phục tuổi trẻ Việt Nam thời chiến, dũng cảm kiên cường. Đồng thời họ cũng cảm phục người cầm máy đã có mặt tại nơi ác liệt đó ghi lại một cách trung thực, chính xác, sinh động những con người, những chiến công phi thường. Bộ tác phẩm này gồm 5 ảnh:

1. Lễ tuyên thệ vượt cung đường lửa của các chiến sỹ lái xe;

2. Công binh vượt lầy;

3. Chiến sỹ lái xe Lê Văn Bạch, giáo viên xung phong vào chiến trường vượt Đường 20;

4. Mở đường Ngầm Tà Lê sau trận bom rải thảm của máy bay B52, Mỹ;

5. Cua chữ A-một trọng điểm bị đánh phá ác liệt trong cụm liên hoàn ATP (Cua chữ A, Ngầm Tà Lê và Đèo Phu La Nhích);

Không có lời kể chuyện nào rõ ràng, cụ thể, hấp dẫn bằng lời tự sự của bức ảnh. Đâu là Cua chữ A, đâu là Ngầm Tà Lê, đâu là Đèo Pu La Nhích ? Có thật đường xá, đồi núi, cây cối bị bom đạn cày sới nát vụn như sa mạc? Có phải tuổi trẻ ở nơi này bình tĩnh, lạc quan, yêu đời, không sợ chết ?  Hãy nhìn vào gương mặt trẻ trung của chiến sỹ lái xe Lê Văn Bạch, vốn là một giáo viên xung phong vào chiến trường, anh lăn lộn với cung đường tan hoang ấy hàng ngày. Kết thúc một ngày bom đạn, Hứa Kiểm nhẩm tính với Lê Văn Bạch: Hôm nay chúng ta chết hụt 6 lần. Bạch mỉm cười nói: Thưa Thủ trưởng, chúng em không tính như vậy, trở về gặp nhau thường nói: Hôm nay chúng ta chưa chết! Ông Kiểm rợn người, hôm nay chưa, còn ngày mai thì sao?...

Mở đường Ngầm Tà Lê sau trận bom rải thảm của máy bay B52, Mỹ

 Chia tay Đường 20 Quyết thắng, chia tay những người lính trẻ quả cảm ấy đã gần nửa thế kỷ mà hình ảnh của họ vẫn đọng mãi trong lòng người sỹ quan già cầm máy. Tới hôm nay những bức  ảnh  ấy đã được tôn vinh, chính là tôn vinh những con người trong ảnh. Trong họ không biết ai còn ai mất để cùng ông đón nhận Giải thưởng Nhà nước cao quý này. Những bức ảnh chân thực, hùng tráng như vậy không phải là sự “tái hiện” thực tại theo cách diễn đạt của các loại hình nghệ thuật khác, mà nó là thực tại hiển nhiên - một thực tại cụ thể đang ở trước mắt, nó chính là cuộc sống đang vận động vượt qua cái chết để đi lên. Đặc thù này của nghệ thuật nhiếp ảnh đã định hình được khuôn diện thật, tầm vóc thật của những người lính trẻ Việt Nam trong chiến tranh. Nó là bằng chứng sống động, hùng hồn của lịch sử sống mãi với thời gian. Hứa Kiểm, người phóng viên Xứ Lạng đáng tự hào có nhiều ảnh như vậy. Ông thực sự là một người lính dành cả cuộc đời chụp ảnh về Người lính.  Ảnh của ông không chỉ là những tài liệu quý, mà còn là những tác phẩm ảnh nghệ thuật giá trị góp phần làm cho kho tàng nghệ thuật nhiếp ảnh Việt Nam thêm dầy dặn và phong phú.

C.C.T (số 7/2018)