Modigliani tiếp tục là nạn nhân của tội phạm tranh giả
Một bộ sưu tập ‘hoành tráng’ với hàng chục tranh được cho là ‘của Amedeo Modigliani’ mới được trưng bày ở Genoa, Ý năm ngoái có trị giá hàng chục triệu bảng Anh, đã chính thức bị các nhà điều tra tuyên bố là “giả mạo” - theo một công bố trên tờ The Telegraph ngày 10/01/2018. Hơn nữa, các bức tranh này - gồm nhiều bức tranh khoả thân sinh động với ‘phong cách không thể bắt chước của Modigliani’ - tới đây rất có thể sẽ bị toà án và cảnh sát ra lệnh thiêu hủy.
Bức tranh Khoả thân nằm, của Modigliani vẽ năm 1917-1918, bán được tại nhà đấu giá Christie’s ỏ New York vào tháng 11/2015 với giá kỷ lục 170 triệu đôla. ©AFP/Getty Images.
Theo ý kiến các chuyên gia, vụ việc phát hiện ra hàng loạt tranh Modigliani giả này chỉ là “đỉnh của tảng băng chìm”, và Modigliani, họa sĩ có những bức tranh bán với giá kỷ lục, là một trong những nghệ sĩ bị làm giả tác phẩm nhiều nhất trên thế giới.
Triển lãm các tác phẩm được cho là của Modigliani được tổ chức từ mùa xuân năm ngoái tại bảo tàng cung điện Palazzo Ducale ở thành phố Genoa, Ý, đã được quảng cáo rùm beng, và tất nhiên thu hút rất đông công chúng, thậm chí được đánh giá là một trong các cuộc triển lãm được công chúng quan tâm nhất ở Ý trong năm 2017. Cho đến khi đóng của, có tới hơn 100 ngàn du khách đã hồ hởi đến Palazzo Ducale để mua vé vào xem triển lãm này. Sau công bố của nhà chức trách, rất nhiều du khách cho biết họ sẽ có kế hoạch đệ đơn kiện nhà tổ chức triển lãm để đòi lại tiền vé vì bị mua vé vào xem tranh rởm.
Bích chương của triển lãm Modigliani tại Bảo tàng Palazzo Ducale, Genoa, Ý. ©DeAgostini/Getty Images.
Du khách tấp nập kéo đến xem triển lãm Modigliani tại bảo tàng Palazzo Ducale. ©ANSA.
Tuy nhiên, Carlo Pepi, một sử gia nghệ thuật người Ý và cũng là chuyên gia về Modigliani, đã sớm đưa ra nghi ngờ về tính xác thực của triển lãm này. Ngay từ tháng 2/2017, nghĩa là một tháng trước khi cuộc triển lãm khai mạc tại Genoa, ông đã thông báo với cảnh sát Ý và giới báo chí quốc tế về những nghi ngờ của mình. Sau khi triển lãm này kết thúc vào tháng 7/2017 - bị đóng cửa sớm trước dự kiến ba ngày - có 21 tác phẩm đáng ngờ nhất trong tổng số 60 bức tranh của triển lãm này đã bị các công tố viên ở Genoa thu giữ để phục vụ công tác điều tra.
Sau nhiều tháng nghiên cứu, các nhà sử học nghệ thuật đã tuyên bố rằng hầu hết các bức tranh ở triển lãm đều là tranh giả - trừ một tác phẩm có giấy chứng nhận của chính phủ Ý về tính xác thực, và chỉ duy nhất bức này ‘có vẻ là’ tranh thật. Trong số các bức tranh bị cáo buộc giả mạo, đáng chú ý có bức chân dung của nghệ sĩ và nhà văn Jean Cocteau, một bức vẽ khỏa thân ngồi, một bức khỏa thân nằm và một bức vẽ một người đàn bà đang ngồi. Chuyên gia Carlo Pepi khẳng định rằng hầu hết các bức tranh rởm này được chế tác trong thập kỷ 1980. Trước đây, Pepi từng kiên trì đấu tranh với những kẻ chuyên chế tác tranh Modigliani trong nhiều năm, và chính ông từng phát biểu rằng “thật là kỳ cục, dường như Modigliani vẽ nhiều hơn sau ngày qua đời.”
Isabella Quattrocchi - một chuyên gia tư vấn nghệ thuật khác tham gia vào cuộc điều tra này - cũng xác nhận trong báo cáo gửi các công tố viên rằng “các bức tranh được làm giả một cách trắng trợn, cả về chất liệu và phong cách”. Hơn thế nữa, theo bà, “các khung tranh đều có xuất xứ từ Đông Âu và Hoa Kỳ, hoàn toàn không dính dáng gì đến bối cảnh hoặc thời kỳ lịch sử gắn với Modigliani”.
Marc Restellini, một chuyên gia người Pháp về tranh của Modigliani, cho biết ông chưa rõ tại làm sao mà các bức tranh giả Modigliani lại có thể xuất hiện với mật độ cao như vậy ở Genoa, bởi vì rất nhiều tác phẩm có trong triển lãm ở Genoa trước đây đã từng bị nhiều chuyên gia coi là giả mạo, và chính ông cũng đã có những bằng chứng cụ thể. Restellini đã cung cấp tất cả các thông tin ông nắm được cho cơ quan điều tra Carabinieri của Ý để giải thích cách thức hoạt động của hệ thống làm tranh giả Modigliani bất hợp pháp này. Là người đã từng tổ chức nhiều cuộc triển lãm Modigliani trên khắp thế giới, Restellini tin rằng hiện nay có ít nhất 1.000 món hàng giả Modigliani đang lưu hành trên thế giới.
Các tranh nhái Modigliani thậm chí đã được chế tác từ những năm đầu thập niên 1920, ngay sau ngày họa sĩ qua đời, và chỉ trong thời gian gần đây, các thử nghiệm khoa học đối với các tác phẩm được cho là của Modigliani mới bắt đầu được tiến hành một cách nghiêm túc.
Ba người hiện đang bị nhà chức trách điều tra vì những cáo buộc chế tác và tiêu thụ tranh giả, trong đó có Rudy Chiappini là curator triển lãm; Joseph Guttmann, một đại lý nghệ thuật người Hungary, người sở hữu 11 tác phẩm trong triển lãm ở Genoa; và một người nữa tạm thời chưa bị công bố danh tính.
Các bức tranh này hiện đang bị câu lưu tại Carabinieri - cơ quan cảnh sát chuyên bảo vệ di sản văn hoá và điều tra các vụ gian lận nghệ thuật của Ý. Cơ quan này hiện nay vẫn đang khẩn trương điều tra xem những kẻ nào hay tổ chức nào đã chế tác ra các bức tranh Modigliani giả mạo này.
Về phía bảo tàng cung điện Palazzo Ducale ở Genoa, nơi tổ chức cuộc triển lãm Modigliani đầy tai tiếng này, ban lãnh đạo bảo tàng cho biết họ đã đi đến quyết định đóng cửa triển lãm sớm hơn dự kiến 3 ngày “vì sự tôn trọng đối với tất cả các du khách”, và đang hợp tác toàn diện với chính quyền trong cuộc điều tra tranh giả. Đồng thời, họ cũng phủ nhận những lời buộc tội rằng bảo tàng ‘đã cố tình lừa dối công chúng’, khẳng định tổ chức này ‘đã hoàn toàn tin tưởng vào curator Chiappini, người từng có thâm niên 20 năm trong chức vụ giám đốc Bảo tàng nghệ thuật hiện đại Museo d’Arte Moderna ở Lugano, Thụy Sĩ’. Trong một tuyên bố của bảo tàng Palazzo Ducale, nơi trước đây đã từng tổ chức những cuộc triển lãm rất có tiếng vang về Frida Kahlo, Van Gogh và Picasso, được giới chuyên môn và công chúng đánh giá rất cao, thì họ ‘cũng là một bên bị hại, danh tiếng và uy tín hiện nay bị tổn hại nghiêm trọng bởi cuộc triển lãm đầy tai tiếng này’.
Bức tranh Chân dung của Chaim Soutine được cho là của Modigliani trong cuộc triển lãm ở Genoa. ©Luca Zennaro/ANSA
Chuyên gia Kenneth Wayne, người sáng lập Dự án Modigliani (www.modiglianiproject.org/) - một cơ sở dữ liệu lưu giữ thông tin khủng về Modigliani, dự báo năm 2018 có tiềm năng ‘trở thành một thời điểm bước ngoặt trong cuộc chiến chống lại tội phạm tranh giả mạo Modigliani’. Là một thành viên của một ủy ban quốc tế chuyên nghiên cứu các kỹ thuật và chất liệu của Modigliani, ông đang làm việc tích cực để thiết lập các tiêu chuẩn chứng thực (ví dụ, các sắc tố mà các nhà điều tra cần phải tìm cho ra trong một tác phẩm được coi là đích thực). Wayne hy vọng vào năm 2020, nhân 100 năm ngày mất của Modigliani, tình trạng giả mạo sẽ không còn là một vấn đề lớn đối với giới học giả về Modigliani, các đại lý, và người sưu tầm. Ông chia sẻ: “tôi rất buồn rằng bất cứ khi nào người ta đề cập đến từ ‘Modigliani’ là y như rằng trong đầu lởn vởn hai từ ‘giả mạo’, và do đó, rất nhiều người như tôi, muốn giải quyết vấn đề này một lần và mãi mãi.”
Hiện nay, các chuyên gia nghệ thuật trên thế giới đang gặp phải rất nhiều khó khăn để xác định chính xác số lượng các tác phẩm do chính tay Modigliani vẽ ra, bởi vì ‘ông thường hay tặng bạn bè, người quen các bản phác thảo, đôi khi còn để thanh toán cho các bữa ăn hoặc đồ uống tại các nhà hàng ở Paris trong những năm tháng phóng túng trong nghèo khó’. Người ta ước tính trên thế giới hiện nay chỉ có khoảng 350 bức tranh được xác định chính xác là ‘tranh thật của Modigliani’.
Sinh ra ở Livorno, Tuscany, năm 1884, Amedeo Modigliani theo học nghệ thuật tại Venice và sau đó chuyển tới sinh sống ở Paris, nơi ông đã quen biết Picasso và sống một cuộc đời nghệ sĩ đầy gian nan nhưng lãng mạn. Sinh thời, ông chỉ có một triển lãm cá nhân duy nhất, được tổ chức tại Paris năm 1917, song đã bị cảnh sát đóng cửa ngay trong ngày khai mạc với cáo buộc “không đứng đắn”. Modigliani nổi tiếng với phong cách vẽ rất đặc trưng với những bức chân dung có cổ dài và những cặp mắt hình hạnh nhân trên các khuôn mặt hình bầu dục. Ông qua đời vì bệnh viêm màng não vào năm 1920, khi mới 35 tuổi.
Một du khách đang xem triển lãm Modigliani tại bảo tàng Palazzo Ducale ở Genoa. ©ANSA
Ngày 9/11/2015, bức tranh “Nu couché” (Khỏa thân nằm) của Modigliani, vẽ năm 1917-1918, đã được một nhà sưu tập nghệ thuật Trung Quốc chi ra 170 triệu đô la Mỹ để trở thành người sở hữu nó trong một phiên đấu giá tại nhà đấu giá nghệ thuật Christie’s ở New York.
Trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh, số ra tháng 8/2016, trong một bài viết nhan đề “6 tổng tập Modigliani và vấn đề xác thực thật giả”, chúng tôi cũng đã đề cập tới nạn chế tác và tiêu thụ tranh giả Modigliani trên thế giới. Vụ tai tiếng triển lãm tranh giả Modigliani trong bảo tàng với quy mô lớn này ở Ý cho thấy mức độ gia tăng tội phạm tranh giả quốc tế ngày càng tinh vi và trắng trợn. Nếu nhà đương cục và các chuyên gia nghệ thuật Ý không vào cuộc kiên quyết và có trách nhiệm, hẳn cuộc triển lãm mang tính lừa đảo này tại bảo tàng Palazzo Ducale đã diễn ra trót lọt, và do đó, hoàn thành âm mưu khoác cho các bức tranh giả kia một lý lịch triển lãm quốc tế hết sức ‘sang trọng và chính thức’, và rồi không sớm thì muộn, 20 bức tranh Modigliani rởm kia sẽ xuất hiện đàng hoàng trên các sàn đấu giá uy tín, không chỉ thu về cho bọn tội phạm hàng trăm triệu đô la bất chính, mà còn gây nên những tổn thất khôn lường cho thanh danh của Amedeo Modigliani cũng như thị trường nghệ thuật và giới sưu tập quốc tế.
A.T (Nguồn: New York Times, Telegraph, Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh.)