Mùng chín tháng tám chọi Trâu thì về...

Cứ mỗi dịp Thu về, không chỉ người Hải Phòng, mà du khách khắp nơi lại thấy xốn xang muốn về với Đồ Sơn, Hải Phòng khi được nghe câu ca như thúc giục, như mời gọi tham dự Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn:

Dù ai buôn đâu bán đâu,

Mùng chín tháng tám chọi trâu thì về.

Dù ai buôn bán trăm nghề,

Mùng chín tháng tám nhớ về chọi trâu.

 Pha cáng ra đòn của 2 “ông trâu” khiến người xem hào hứng

Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2013, là lễ hội truyền thống của người dân vạn chài Đồ Sơn, có từ rất xa xưa, với những lễ nghi tổ chức trang trọng…

Năm 2003, náo nức theo chân các nghệ sỹ nhiếp ảnh thành phố Hải Phòng, Hồ Chí Minh, lần đầu tiên tôi đến với Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn. Năm đó, Đồ Sơn còn chưa lên quận, tôi đi hội với một tâm thức của một người chơi lễ thực sự, không tìm hiểu tập tục, nghi lễ gì, cứ hòa mình vào dòng người dự lễ hội, cuốn theo cái không khí tưng bừng, nhộn nhịp của đoàn rước từ đền diễu qua các phố đến sân vận động…

Đánh trống “thúc trận” các “ông trâu” chọi

Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn, còn gọi là đấu ngưu, là một tập tục cổ được tổ chức chính hội vào ngày 9 tháng 8 (âm lịch) hàng năm. Cho đến nay, chưa xác định chính xác lịch sử hình thành lễ hội. Tuy nhiên, dân gian địa phương còn lưu truyền nhiều câu chuyện, truyền thuyết về lễ hội như:

- Lịch sử lễ hội chọi trâu gắn với huyền thoại về một cô thôn nữ xinh đẹp tên là Đế, do có thai với vua Thủy Tề, bị dân làng phạt vạ, quan lại địa phương mang cô ra biển dìm. Cô gái oan ức, hiển linh, cộng đồng địa phương lập đền thờ, tên gọi đền Bà Đế. Linh thiêng, nơi bà chết, tôm cá kéo đến tập trung, năm này qua năm khác, các vạn chài kéo đến đánh cá. Về sau, cộng đồng địa phương tổ chức Lễ hội chọi trâu, những con trâu thắng mang ra biển cúng tế Bà Chúa.

- Người hùng áo vải, Quận He Nguyễn Hữu Cầu người làng Lôi Động xã Tân An, huyện Thanh Hà, vì cuộc sống ấm no của người dân vạn chài đã phất cờ chống lại phong kiến thối nát tàn bạo thời kỳ 1741 - 1751. Tưởng nhớ công đức Người, hàng năm nhân dân Đồ Sơn mở hội chọi trâu, múa cờ. Cũng có tài liệu cho rằng: “Mỗi khi đánh trận thắng ông thường mổ trâu khao quân. Những con trâu chọi mổ bụng dứt dây lao ra, chọi nhau quyết liệt. Quân sỹ thấy thế hứng khởi reo hò vang dội. Kể từ đó, hàng năm, Nguyễn Hữu Cầu mở hội chọi trâu để cổ vũ động viên tinh thần quân sỹ”;

Rước Lễ tại hội chọi trâu Đồ Sơn 2018

- Lễ hội chọi trâu có hai ngày trọng đại. Ngày 8 tháng 6, ngày đấu loại tuyển chọn những ông trâu tiêu biểu vào vòng chung kết ngày 9 tháng 8]. Đây là những ngày con nước, sóng to gió cả. Hơn nữa, Đồ Sơn là quê hương của “Tiềm Thủy Ngưu” - một giống trâu ở ngầm đáy nước miền sông nước. Do vậy, lễ hội chọi trâu là dâng tế Thủy Thần với cầu mong ra khơi gió lộng, bình yên;

- Theo sách Lịch sử Người Hà Nội của nhà văn Hà Ân, Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn có ít nhất từ thời nhà Trần.

Cho dù các câu truyện, truyền thuyết được lưu truyền thế nào, cũng phải cảm ơn người xưa đã tạo dựng cho bà con vạn chài miền biển Đồ Sơn một Lễ hội văn hóa với một sắc thái riêng, là sự giao thoa giữa những yếu tố văn hoá nông nghiệp với văn hoá miền biển; gắn liền việc thờ cúng thủy thần với nghi lễ chọi và hiến sinh trâu; đồng thời, qua đó thể hiện được tinh thần, tố chất của người vùng biển, luôn sẵn sàng đối diện với biển khơi, với bão tố để mưu sinh, lập nghiệp.

Để rồi, từ năm 1990, Lễ hội chọi trâu truyền thống Đồ Sơn được khôi phục và tổ chức hàng năm, là một hoạt động có sức lôi cuốn mạnh mẽ, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước, trở thành một sản phẩm du lịch độc đáo của thành phố Hải Phòng và ngày càng đi vào nền nếp trong công tác tổ chức, quản lý. Có một điều đặc biệt, ở Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn mà không phải cộng đồng địa phương nào cũng có, để tưởng nhớ công ơn của các vị thần, duy trì kỷ cương làng xã, để cầu nguyện cho “nhân khang, vật thịnh”, … lễ hội nơi đây lại mang một truyền thống có tính chất cộng đồng “trống mọi làng cùng đánh, thánh mọi làng cùng thờ”.

Kể từ năm 2013, khi Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn được công nhận là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, Lễ hội nhận được sự quan tâm của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và cộng đồng nhân dân trong nước và du khách nước ngoài.

Năm 2018 này, trở lại với Lễ hội chọi trâu nơi đây, Đồ Sơn đã khác xưa lắm rồi, không còn là một địa điểm chỉ đông vui mùa du lịch, mà đã thành một quận lớn cửa ngõ của Hải Phòng khi các con đường cao tốc được hoàn thành nối Thủ đô Hà Nội với thành phố Cảng. Đặc biệt, Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn năm 2018 còn được đổi mới trong công tác tổ chức, quản lý...

Không những thế, để khắc phục và phòng ngừa sự cố đáng tiếc đã từng xảy ra (tại lễ hội chọi trâu năm 2017), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đề nghị địa phương tổ chức, triển khai thực hiện các phương án về đảm bảo an ninh, an toàn cho người tham gia lễ hội; bổ sung các phương tiện khống chế, kiểm soát khi trâu chọi có hiện tượng bất thường; tổ chức thực hiện lấy mẫu và xét nghiệm chất kích thích, chất tăng lực trước khi đưa trâu vào chọi. Bổ sung phương án phân luồng giao thông; kiểm soát lượng khán giả tham gia lễ hội; bố trí lực lượng sắp xếp khán giả phù hợp với không gian của địa điểm làm sới chọi trâu, tránh gây quá tải cho cơ sở hạ tầng, dẫn đến mất kiểm soát đám đông. Có biện pháp kiểm soát, ngăn chặn, xử lý kịp thời các hiện tượng cá cược xảy ra trong lễ hội chọi trâu. Có kế hoạch triển khai việc quản lý giá thịt trâu, bố trí khu vực giết trâu riêng, kiểm soát số lượng trâu được thịt để đảm bảo không có hiện tượng trà trộn trâu không phải trâu chọi mà vẫn thịt bán trong lễ hội.

Năm nay cũng là là năm đầu tiên, quận Đồ Sơn tổ chức thực hiện theo yêu cầu của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch về Đề án đổi mới công tác quản lý và tổ chức Lễ hội chọi trâu, không bán vé mà mở cửa tự do đón người dân và du khách vào xem hội.

Phần lễ theo nghi lễ truyền thống của Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn năm 2018 diễn ra từ ngày 10/9 - 25/9/2018 (tức 1/8 - 16/8 Âm lịch). Ban tổ chức Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn năm 2018 tổ chức dâng hương, thượng cờ khai hội theo phong tục truyền thống tại đền Nghè (phường Vạn Hương) và đền thờ Nam Hải Thần Vương ở đảo Dấu. Đây là nghi lễ mở đầu vòng chung kết lễ hội chọi trâu với mong muốn thời tiết thuận hoà, các kháp đấu diễn ra an toàn, sôi nổi và hấp dẫn. Phần hội được tổ chức vào ngày 18/9/2018 (tức ngày 9/8 Âm lịch) tại sân vận động Trung tâm Quận Đồ Sơn, Hải Phòng, với số lượng 16 trâu tham đấu thuộc 7 phường, được tuyển chọn, chăm sóc, huấn luyện theo quy chế lễ hội (trâu sau khi mua về, huấn luyện và được mang ra đình làm lễ thì được gọi là “ông”). Theo quy định, mỗi phường có 2 “ông” trâu tham dự lễ hội, phường có trâu đoạt giải nhất và nhì lễ hội năm 2017 được thêm 1 “suất”. 

Theo ông Hoàng Xuân Minh, Chủ tịch UBND quận Đồ Sơn, Trưởng Ban tổ chức Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn năm 2018: “Để duy trì và phát huy giá trị của Lễ hội trong điều kiện mới, nâng cao chất lượng Lễ hội, kinh phí của Lễ hội được thực hiện bằng nguồn xã hội hóa. Thời gian vừa qua, UBND quận đã tăng cường triển khai công tác tuyên truyền, tổ chức tốt các nghi lễ truyền thống, chuẩn bị đảm bảo các điều kiện an ninh trật tự, an toàn phần hội.”

Mặc dù thời tiết không tốt, nhưng du khách vẫn đổ về dự Lễ hội rất đông, mà sức chứa của sân vận động nơi diễn ra các kháp đấu chính không đủ, vì thế Ban Tổ chức đã buộc phải đóng cửa sân sớm, khi 4 khán đài với sức chứa hơn 1 vạn người không còn chỗ trống, nên nhiều du khách đã phải nuối tiếc ra về khi không được vào xem trực tiếp.

Trao giải Nhất cho chủ trâu số 12

Qua 15 kháp đấu (8 trận đấu loại trực tiếp, 4 trận tứ kết, 2 trận bán kết và 1 trận chung kết) đầy kịch tính và hấp dẫn, chung cuộc, trâu số 12 của chủ trâu Đỗ Tác Thoát (phường Bàng La) vô địch; trâu số 14 của chủ trâu Lưu Tuấn Đạt (phường Ngọc Hải) giành giải Nhì; 2 trâu số 01 và số 15 đồng giải Ba; Báo Hải Phòng trao giải “Kháp đấu hấp dẫn nhất” tặng cặp trâu số 15 và 16.

Cho dù, ở một mặt nào đó, Lễ hội chọi trâu hoàn hoàn chưa nhận được sự ủng hộ của cộng đồng (về tính bạo lực), nhưng cho đến nay, nó vẫn là một hoạt động mang đậm nét văn hoá tinh thần tâm linh của cư dân miền biển Đồ Sơn nói riêng và cộng đồng người Việt nói chung, cầu mong cuộc sống hạnh phúc bình yên, làm ăn thịnh vượng và may mắn.

Và, Lễ hội chọi trâu Đồ Sơn đã khắc ghi sâu đậm vào trí nhớ của cộng đồng người dân, để nhớ, để về vào ngày mùng chín tháng tám mỗi năm, cho “Dù ai buôn đâu bán đâu”.

B.H (số 9, tháng 9/2018)