Nàng thơ tóc dài và kiệt tác Lady Lilith của Rossetti

Một bức ảnh chụp nàng đang chải đầu cho thấy mái tóc dài tới mức gần như chạm sàn nhà, và tại cuộc gặp gỡ đầu tiên của họ trong một nhà hàng đông người, Rossetti đã yêu cầu nàng tháo ghim cài đầu và để cho mái tóc dài xõa bung ra - một cử chỉ thân mật gây sốc cho tất cả những người chứng kiến.

Rossetti vẽ bức “Khảo họa Lady Lilith” với gương mặt Fanny Cornforth, 1866. Than đỏ. Bảo tàng Nghệ thuật Tel Aviv

Một bức tranh màu nước sẽ xuất hiện tại một cuộc bán đấu giá của nhà Sotheby’s tháng 7/2017 sẽ mang tới cho giới sưu tập cơ hội chiêm ngưỡng và dành quyền sở hữu vẻ đẹp bất tử của nàng. Có một câu chuyện đáng buồn là có một bức tranh sơn dầu – vốn là bức tranh gốc mà bức này phiên lại – cũng ở thế ngồi đó, bối cảnh chải tóc đó - lại được xem là niềm tủi hổ lớn nhất của Cornforth – bởi khuôn mặt của nàng trong bức tranh lúc ban đầu đã bị thay thế bằng một gương mặt của một người đàn bà khác khi kết thúc.

“Fanny là một cô gái có gia cảnh nghèo khó, đó là một câu chuyện thực sự làm bạn cảm động và xót thương cho nàng”, Simon Toll, một chuyên gia về nghệ thuật thời Victoria tại nhà Sotheby’s, kể lại.

Không giống như một số phụ nữ xinh đẹp thuộc tầng lớp lao động được các họa sỹ thời Tiền-Raphael tuyển chọn làm người mẫu và nàng thơ, Cornforth, con gái của một người thợ rèn, không phải là người ăn nói nhẹ nhàng, cũng không duyên dáng, nhưng đẫy đà và gợi cảm. Vừa là người mẫu, rồi trở thành quản gia của Rossetti, song gia đình và nhiều bạn bè của ông vẫn có vẻ coi thường thân phận của nàng. Khi người ngày càng đẫy ra, thậm chí họ đã đặt cho cô biệt danh “Voi xù”.

“Môi thơm”, 1859. Đây là bức chân dung đầu tiên Rosseti mời Cornforth ngồi làm mẫu. Bảo tàng Nghệ thuật Boston.

Năm 1864, theo đặt hàng từ một trong những nhà bảo trợ lớn nhất của họa sỹ, ông trùm vận tải Frederick Richards Leyland (1831-1892), Rossetti bắt đầu vẽ một bức tranh sơn dầu với người mẫu là Cornforth dưới hình tượng của Lady Lilith - một nhân vật trong chuyện thần thoại, người đàn bà sinh ra cùng với Adam từ một miếng đất sét, trước khi Eva ra đời từ xương sườn. Bài thơ viết trên khung tranh (có một bản copy khác theo đúng nét bút viết tay của Rossetti, dán ở mặt sau) - mô tả những người đàn ông bị quyến rũ khi “ngắm mái tóc dày lấp lánh của nàng”. Sau khi bức tranh sơn dầu hoàn thành, nhà bảo trợ không thích gương mặt Cornforth và nhấn mạnh rằng ông muốn thay đổi nó, Rossetti đã nạo đi phần đầu rồi vẽ vào một gương mặt khác với những đặc điểm của Alexa Wilding, một người mẫu tính nết khó chịu, khác hẳn nàng Cornforth kiêu hãnh.

Bức màu nước “Lady Lilith” do Rossetti và trợ lý Henry Treffry Dunn hoàn thành 1867 với gương mặt Fanny Cornforth. Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan.

“Fanny khốn khổ chưa bao giờ nghĩ là mình sẽ bị thay thế, nhưng tất nhiên những người bạn của họa sỹ - có lẽ có cả viên trợ lý Henry Treffry Dunn, người luôn có ác cảm với nàng - đã cố tìm mọi cách để cho nàng biết được bức tranh sơn dầu mới vẽ này”, chuyên gia Simon Toll cho biết.

Theo lời Cornforth thuật lại, khi gặp nàng, Rossetti thừa nhận ông đã xoá gương mặt nàng trên bức tranh mới, và “ông ấy đã khóc, nước mắt chảy ròng ròng qua kẽ ngón tay, và nói rằng ông ấy sẽ không bao giờ lặp lại chuyện này nữa, và tôi không đáng bị đối xử như vậy.”

Chi tiết gương mặt và mái tóc của Fanny Cornforth trong bức màu nước “Lady Lilith” sắp được đấu giá. Lưu ý: các chi tiết mái tóc bồng của bức tranh này khác bức tranh “Lady Lilith” ở bảo tàng Metropolitan.

Sau khi Leyland qua đời, bức tranh sơn dầu được sưu tập gia người Mỹ Samuel Bancroft (1840-1915) mua lại, và sau ngày Bancroft mất, nó đã được hiến cho Bảo tàng Nghệ thuật Delaware và vẫn ngự trên tường bảo tàng từ bấy đến nay.

Thật may mắn làm sao, năm 1867, Rossetti đã vẽ lại hai bức “Lady Lilith” với chất liệu màu nước đúng như phiên bản ban đầu của bức sơn dầu: gương mặt gợi cảm cùng mái tóc dày quyến rũ của nàng thơ của ông đã được phục hồi ‘nguyên trạng’. Một trong hai bức màu nước này chính là bức sẽ được đấu giá vào tháng 7/2017, cũng là bức cuối cùng còn trong tay bộ sưu tập tư nhân. Rossetti vẽ bức tranh này cho Alexander Shannan Stevenson, một nhà công nghiệp phương Bắc, người đã đến London vào năm 1867 để tìm mua các bức tranh cho ngôi nhà ở vùng Tynemouth của mình và đã nhìn thấy bức tranh “Lilith” trong studio của Rossetti. Ông ta không thể mua được bức tranh sơn dầu với giá 500 bảng, vì thế, họa sỹ đã vẽ cho ông ta một phiên bản màu nước với giá hời: chỉ 150 bảng.

Khi Rossetti qua đời vào năm 1882, 53 tuổi, gia đình ông đã ngăn không cho Cornforth tới dự tang lễ. Nàng tức giận và trả thù bằng cách bán tống bán tháo những bức tranh ông tặng cùng nhiều kỷ vật đáng nhớ.

Số phận bi thảm của Cornforth gần đây mới được nhà sử học nghệ thuật Kirsty Stonell Walker phát giác: về cuối đời, bà phải sống trong một trại tế bần, và khi bà mất, năm 1909, mộ của bà cũng không có tấm bia ghi lại tên tuổi.

Còn bức tranh màu nước “Lady Lilith” thứ hai, do các nhà sưu tập Nhật Bản sở hữu từ năm 1988, sẽ được bán đấu giá tại Sotheby’s ở London vào tháng 7/2017. Người ta ước tính nó sẽ mang về 600,000 bảng.

Chi tiết gương mặt và mái tóc của Fanny Cornforth trong bức màu nước “Lady Lilith” sắp được đấu giá. Lưu ý: các chi tiết mái tóc bồng của bức tranh này khác bức tranh “Lady Lilith” ở bảo tàng Metropolitan.

Bức tranh tập trung mô tả Lilith mang dáng vẻ một người đàn bà hiện đại chứ không phải một nhân vật trong thần thoại. Nàng đang chiêm ngắm vẻ đẹp của chính mình trong gương. Đây là một trong hàng loạt bức tranh chân dung Rossetti mô tả các nhân vật nữ ngồi trang điểm trước gương và ảnh hưởng tới nhiều họa sỹ khác – cũng vẽ những chân dung những người đàn bà giàu nữ tính và “tự yêu mình”, nhưng Lady Lilith luôn được xem là bức “mẫu mực” của loại hình “tranh soi gương”. Những bông hồng bạch trong nền tranh nói gì? Một tình yêu trinh trắng hay báo hiệu sự ghẻ lạnh sau này? Cả bông hoa óc chó cắm trong chiếc ly ở góc dưới bên phải bức tranh nữa – cũng là một điềm báo cho giấc ngủ vùi và sự lãng quên ư? Hoàn toàn không. Rồi kiệt tác này của Rossetti sẽ bất tử hoá hình ảnh một người tình – người đàn bà hiện đại của ông trong xứ sở sương mù đời nào cũng sinh ra những nàng thơ của thi ca và hội họa làm mê đắm lòng người.   

A.T