Nghệ sỹ nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Cấy - Người viết sử bằng ảnh

Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Cấy sinh năm 1932, Nguyên phóng viên ảnh Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin - Bộ Văn hóa,  nhiều năm nay sức đã yếu, đi lại khó khăn nhưng ông vẫn chưa có dấu hiệu ngơi nghỉ. Cần mẫn theo đuổi sự nghiệp xuyên suốt hơn nửa thế kỷ, mỗi tác phẩm ảnh của ông đều gắn liền với những thời khắc của lịch sử, với truyền thống đấu tranh giữ nước và dựng nước của dân tộc, với Hà Nội nghìn năm văn vật… Ký ức bằng ảnh của ông góp phần đưa người xem sống lại những hoài niệm sâu sắc, những cảm xúc hào hùng nơi quá khứ. Kho sử liệu bằng ảnh về đất nước của ông chắc chắn  là di sản văn hóa vô giá, mãi trường tồn cho hôm nay và các thế hệ mai sau…

Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Cấy

Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Cấy xúc động kể: “Với bất kỳ ai trong cuộc đời, nếu từng được gặp Bác Hồ, dù chỉ trong giây lát, thì đều coi đó là niềm hạnh phúc lớn lao của đời mình. Trong sự nghiệp cầm máy, tôi may mắn có được hai sự kiện quan trọng gắn liền với Bác và thủ đô Hà Nội”.

Lần thứ nhất vào cuối năm 1966, Nhà xuất bản Văn hóa Thông tin bất ngờ nhận được điện khẩn từ văn phòng Trung ương Đảng yêu cầu tập hợp gấp những bức ảnh thật đẹp về đề tài “Hoa”. Bác Hồ sẽ trực tiếp tuyển chọn, nhằm đưa vào chế bản làm bưu thiếp gửi tặng lãnh đạo các nước. Trong tổng số bốn bức ảnh được vào vòng chung khảo, Bác Hồ đã quyết định chọn bức “Hoa hồng” của tôi để in thiệp. Đặc biệt, vinh dự này diễn ra liên tiếp đến ba năm liền, vào các Tết Nguyên đán Đinh Mùi (1967), Mậu Thân (1968), đến Kỷ Dậu (1969).

Lần thứ hai, vào ngày 02 tháng 9 năm 1969. Đó là những thời khắc không bao giờ quên trong ký ức của tôi. Trái tim bác Hồ, vị lãnh tụ vĩ đại của nhân dân Việt Nam, người chiến sỹ lỗi lạc của phong trào cộng sản quốc tế và phong trào giải phóng dân tộc đã ngừng đập để lại nỗi đau thương vô hạn cho toàn Đảng, toàn dân và cho bạn bè trên toàn thế giới. Nhân dân cả nước khóc vì thương nhớ Bác, tôi được phân công cầm máy ảnh làm nhiệm vụ ghi hình trong suốt chín ngày đêm tang lễ cũng cố kìm tiếng khóc. Đây cũng chính là bộ ảnh đen trắng với chủ đề “Tang lễ Chủ tịch Hồ Chí Minh”, được Hội đồng Nhà nước trao Giải thưởng về Văn học Nghệ thuật năm 2016.

Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Nguyễn Hữu Cấy sinh trưởng tại huyện Hoài Đức (tỉnh Hà Tây cũ) trong một gia đình thuần nông. Song thân của ông đều mất sớm. Năm hai mươi tuổi, chàng thanh niên xứ Đoài lên phố xin vào học nghề tại ảnh viện Indochina (Hà Nội). Sau hơn một năm thử việc, chiếc máy ảnh được ông bấm những kiểu đầu tiên là hiệu Agfa Clack (Đức), chỉ sử dụng một tốc độ 1/30 giây, hai mức khẩu độ f.11 - f.16, tích hợp một kính lọc vàng để chụp ngoài trời. Miệt mài với công việc phòng tối, tráng phim, rửa ảnh suốt hơn 5 năm đã giúp ông có nền tảng khá vững về phương thức tạo nên một bức ảnh đẹp.

Giữa năm 1958, ông được về làm phóng viên nhiếp ảnh Nhà xuất bản Văn hoá. Ở giai đoạn này, ông có nhiều cơ hội ghi lại những khoảnh khắc thơ mộng, hòa quyện giữa nét nhộn nhịp của cuộc sống thị thành xen lẫn nét mộc mạc của vùng quê tại Hà Nội kinh kỳ thuở giao thời. Đó là cảnh buôn bán sầm uất nơi phố hàng Buồm (khu sinh hoạt của người Hoa ở Hà Nội xưa), thiếu nữ Hà Thành khoe cành đào mùa giáp Tết, khu phố cổ chợ Đồng Xuân mùa đông…

Đầu những năm 1960, ông được cử theo đoàn dân chánh vượt Trường Sơn vào tận cầu Hiền Lương, sông Bến Hải (Quảng Trị), ranh giới tạm chia cắt đất nước thành hai vùng quân sự, ghi được ký sự ảnh cuộc “đấu loa tuyên truyền” quyết liệt giữa hai chiến tuyến ta và địch. Đến  năm 1973, tác phẩm “Thông cầu” được bấm máy trực tiếp trên chặng đường gian khổ mà hùng tráng này của phóng viên Hữu Cấy đoạt giải thưởng ảnh Báo Sự thật, Liên Xô.

Khi đất nước hòa bình, ông nhận nhiệm vụ Giám đốc và Bí thư Chi bộ Chi nhánh Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc tại thành phố Hồ Chí Minh. Đúng vào dịp đại lễ Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội (2010), ông đã cho ra mắt triển lãm và tuyển tập Biên niên sử bằng ảnh “Ký ức Hà Nội, 1950-2010”. Đó là thành quả được chắt lọc gồm 250 ảnh trong suốt hơn 60 năm lao động nghệ thuật, phác họa lịch sử phát triển của Thủ đô, của người Hà Nội qua hơn nửa thế kỷ. Đặc biệt, những khoảnh khắc “Tiến về thủ đô”, “Hồ Gươm ngày giải phóng”, “Bộ đội ta kéo cờ tại cột cờ Hà Nội -1954”, “Mười hai ngày đêm Hà Nội -1972”  là những tư liệu giàu giá trị lịch sử.

Gắn bó trọn đời với sự nghiệp văn hóa, xuất phát từ nền tảng của chủ nghĩa hiện thực và tính nhân văn sâu sắc, ảnh của Nghệ sỹ Hữu Cấy dễ gợi nhớ đến cách diễn đạt nghệ thuật nơi trường phái cổ điển. Nhất quán, chỉnh chu trong chọn lọc khuôn hình, ánh sáng hòa quyện với không gian sinh động và giàu cảm xúc của tâm hồn hào hoa.  Ông lần lượt xuất bản các sách ảnh “Việt Nam trong trái tim tôi” (2002), “Hồ Hoàn Kiếm, thời gian và sự kiện” (2016)…Ông cũng đồng thời là một trong những nhà nhiếp ảnh góp công sáng lập Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam. Kho sử liệu về đất nước của người viết sử bằng ảnh Nguyễn Hữu Cấy chắc chắn sẽ là di sản văn hóa vô giá, mãi trường tồn cho hôm nay và các thế hệ mai sau…

Lê Xuân Thăng

Cụm tác phẩm: Tang lễ Chủ tịch Hồ Chí Minh (tháng 9/1969)

Đoàn đại biểu quân giải phóng miền Nam vượt qua bom đạn ra viếng Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hội trường Ba Đình.

Ảnh: Nguyễn Hữu Cấy 

Đồng chí Lê Duẩn, Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Đảng Cộng sản Việt Nam đọc điếu văn tại Lễ truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Quảng trường Ba Đình. Ảnh: Nguyễn Hữu Cấy

Chủ tịch Tôn Đức Thắng - Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các đại biểu dự lễ truy điệu chủ tịch Hồ Chí Minh tại quảng trường Ba Đình. Ảnh: Nguyễn Hữu Cấy 

Bác sỹ Trần Duy Hưng - Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội cùng các cháu thiếu nhi Thủ đô vô cùng đau thương lúc Bác Hồ ra đi.

Ảnh: Nguyễn Hữu Cấy 

 Tại Quảng trường Ba Đình, đồng bào cả nước dự lễ truy điệu Bác Hồ. Ảnh: Nguyễn Hữu Cấy 

 Lê Xuân Thăng

(số 8, tháng 8/2018)