Nghệ thuật công cộng thế giới: Những công trình tiêu biểu năm 2018

Do tồn tại đồng thời cùng với không gian và/hoặc môi trường sinh hoạt công cộng, các công trình nghệ thuật công cộng (public art) (bao gồm cả điêu khắc ngoài trời, indoor instalation) luôn chiếm được sự quan tâm của người dân khắp nơi trên thế giới. Nếu ở nước ta trong những tháng đầu năm vừa qua, khu vườn tượng 12 con giáp ở Hòn Dáu, Hải Phỏng chịu nhiều ‘điều tiếng’ bởi tính thẩm mỹ thô sơ của bản thân chúng cùng sự chủ quan của nhà đầu tư, thì trên thế giới các nghệ sỹ và các nhà tài trợ/đầu tư không ngừng nỗ lực đem đến cho các không gian công cộng những công trình vừa đẹp mắt, vừa hoà hợp với thiên nhiên và/hoặc không gian sinh hoạt công cộng, lại có những giá trị thẩm mỹ và giáo dục bổ ích, hướng thiện. Chúng tôi xin điểm lại dưới đây một số công trình nghệ thuật công cộng tiêu biểu được hoàn thành trên thê giới năm 2018 được công chúng nhiệt liệt đón nhận và các chuyên gia đánh giá cao. 

Rirkrit Tiravanija, “Vô đề 2018 - Kích thước vô hạn của sự nhỏ bé”, 2018, Singapore

Tác phẩm sắp đặt này của nghệ sỹ Rirkrit Tiravanija thực hiện cho địa điểm khu biệt (site specific) của  Khu vườn trên mái Ng Teng Fong của Bảo tàng Quốc gia Singapore - một mê cung bằng tre lớn nhất thế giới cao 4 mét, với các vật liệu được ghép nối thủ công. Tác phẩm này không chỉ gợi nhớ những giàn tre truyền thống bắt gặp khắp nơi ở Châu Á, mà không gian trà thất Nhật Bản nằm khuất bên trong còn gợi nhắc nền văn hóa trà đạo cổ xưa - nơi gặp gỡ riêng tư và thân thiện. Bám sát xu hướng thực hành nghệ thuật toàn cầu hướng tới sự gắn kết xã hội đương đại, tác phẩm này của Rirkrit không hề có sự ngăn cách giữa tác phẩm và khán giả, mà ngược lại, rất ‘hiếu khách’. Bằng cách tạo ra và do đó khuyến khích những cuộc chạm trán của con người trong không gian kiến ​​trúc và nghệ thuật, ông khuyến khích mọi người chọn lựa không gian và dành thời gia để trải nghiệm nó với những điều mới mẻ. Cái phụ đề “Kích thước vô hạn của sự nhỏ bé” cũng hàm chứa tính mở và khả năng kích thích tư duy của tác phẩm.

Do Ho Suh, “Dựng nhà trên cầu”, 2018, London, Anh

Là kết quả của dự án nghệ thuật sắp đặt hưởng ứng lời mời từ hai tổ chức Art Night và Sculpture in the City, tác phẩm “Dựng nhà trên cầu” (Bridging House) của nghệ sỹ Hàn Quốc Do Ho Shuh là một tác phẩm đầy ấn tượng. Được lắp đặt trên một cây cầu dành cho người đi bộ ở trung tâm Luân Đôn, tác phẩm này là một bản sao của một ngôi nhà truyền thống Hàn Quốc, thể hiện tinh tế sự đối lập căng thẳng giữa không gian công cộng đầy phô trương và bức bối với không gian riêng tư thật yên tĩnh, khiêm nhường. Khác thường và hấp dẫn, tác phẩm này là một minh họa tuyệt vời cho định nghĩa ‘ngôi nhà’, nhìn từ góc độ của người nhập cư trong bối cảnh khủng hoảng di dân trên toàn thế giới. Tác phẩm này còn là sự tái hiện trải nghiệm của bản thân tác giả trong những chuyến xê dịch giữa các châu lục, các nền văn hóa; cũng như cuộc tìm kiếm ký ức trong hành trình nhập cư - từ thủa ấu thơ cho tới hiện tại.

Diller Scofidio + Renfro và David Lang, “Nhà hát một dặm”, 2018, New York, Mỹ.

Thật không dễ dàng có thể tạo dựng được một tác phẩm nghệ thuật sắp đặt âm thanh hoành tráng mà người xem lập tức cảm thấy thân mật ngay khi tiếp cận. Trải dài theo con đường đi bộ High Line, tác phẩm “Nhà hát một dặm” (The Mile-Long Opera) có quy mô hoành tráng với 1.000 giọng hát không nhạc đệm được phát liên tục, tăng dần cường độ và ngày càng dày đặc. Du khách đi xuyên qua ‘con đường - tác phẩm’ này sẽ có cảm giác như đang hành hương trong một thánh lễ đêm. Hoạt động thường nhật của đời sống đô thị - đi bộ -  đã biến thành một trải nghiệm sâu sắc; không ai có thể có cùng trải nghiệm với từng vị trí, giọng ca, lời ca. Sự hợp tác đầy cảm hứng của các kiến ​​trúc sư thuộc hãng Diller Scofidio+Renfro và nhà soạn nhạc David Lang đã tạo nên một tác phẩm trình diễn độc đáo có sự tham gia và trải nghiệm của khán giả - địa chỉ nghệ thuật mới thu hút cộng đồng dân chúng và du khách của thành phố New York.

Olafur Eliasson, “Fjordenhus”, 2018, Vejle Fjord, Đan Mạch

Nghệ sỹ nổi tiếng Olafur Eliasson người Đan Mạch gốc Iceland cùng cộng sự trong Studio Olafur Eliasson mới hoàn thành một đồ án kiến ​​trúc kiêm nghệ thuật cảnh quan tại Vejle Fjord, Đan Mạch theo ủy thác của công ty đầu tư xây dựng Kirk Kapital thuộc tập đoàn Lego. Có thể nói “Fjordenhus” (tạm dịch: Toà nhà ở Fjord) là công trình nghệ thuật có đầy đủ công năng kiến trúc, phối hợp sáng tạo ánh sáng tự nhiên, thời tiết, và cảnh sắc theo mùa của vùng Vejle Fjord. Toạ lạc trên mặt nước, nó không chỉ nổi bật bởi thiết kế độc đáo mà còn là một minh chứng mạnh mẽ cho kỹ năng sáng tạo liên ngành, một bằng chứng về sự phá vỡ các rào cản và định nghĩa hiện tại trong các ngành công nghiệp sáng tạo vẫn thường được phân loại theo chất liệu/lĩnh vực. Được xem là một biểu tượng mới cho khu cảng và thành phố Vejle Fjord, tác phẩm đầy hấp dẫn này là sự tiếp nối thủ pháp làm mờ nhoè biên giới của đối tượng và môi trường xung quanh làm nên tên tuổi Olafur Eliasson trong thế giới nghệ thuật toàn cầu.

Eness Design Studio, “JEM”, 2018, Brisbane, Úc

Văn phòng thiết kế Eness của Úc năm vừa qua đã hoàn thành tác phẩm mang tên “JEM”, một không gian tương tác của sự suy ngẫm và thiền định tại trung tâm của khu Flowstate, một không gian sáng tạo mới tại Ngân hàng South South tại Brisbane. Tác phẩm sắp đặt này (với tên gọi nhằm vinh danh Jemima Dunn, vị giám đốc điều hành của Ngân hàng South South) thoả mãn những đòi hỏi khắt khe về nhu cầu có được những tương tác tích cực và sảng khoái của mọi người trong khung cảnh công sở buồn chán. Với 32 gọng thép gắn đèn LED và hệ thống laser quan trắc 360 độ, tác phẩm đáp ứng các chuyển động thông qua các xung ánh sáng, các pha đèn nhiều màu và cả những âm thanh được phát ra nhịp nhàng. Bên trong các gọng thép là những chiếc giường sang trọng sẵn sàng đón chào mọi người vào nghỉ ngơi, thư giãn, đắm mình trong không khí trải nghiệm sinh động, ngắm trời cao với những nỗi niềm riêng tư. Trong không gian công cộng này, tác phẩm như một tác nhân gắn kết con người qua những trải nghiệm chia sẻ thân tình.

Studio Roosegaarde, “Tháp không khói”, 2018, Kraków, Ba Lan

Nghệ sỹ kiêm nhà sáng chế Daan Roosegaarde tin rằng thiết kế nên có tác dụng cải thiện thực sự chất lượng cuộc sống. Năm 2018, nghệ sỹ cùng các cộng sự trong xưởng thiết kế Studio Roosegaarde của mình đã giành được sự ca ngợi quốc tế với tác phẩm “Tháp không khói” (Smog Free Tower) - một công trình điêu khắc pha kiến trúc với công năng của một thiết bị làm sạch không khí khổng lồ cao 7 mét, có khả năng thanh lọc 30.000 mét khối không khí mỗi giờ, với mức tiêu thụ năng lượng chỉ bằng một chiếc ấm điện đun nước. Tòa tháp này hiện đang ngự trong công viên Jordana ở Kraków, Ba Lan, một tác phẩm nghệ thuật công cộng góp phần thúc đẩy tầm nhìn lạc quan của xã hội đương đại hướng tới một tương lai có môi trường sống trong sạch.

Alex Chinneck, “Nút thắt”, 2018, Kirchheim unter Teck, Đức

‘Tôi thích tạo ra sự sinh động cho những thứ dường như không thể linh hoạt, có thể chiến thắng được những đặc tính vật chất của chúng”, nhà điêu khắc lừng danh người Anh Alex Chinneck nói về tác phẩm điêu khắc công cộng mới nhất của ông - một chiếc cột bằng gạch khổng lồ mà phần trên đỉnh được ông tạo hình thành một nút thắt. Đáng kinh ngạc nhưng hấp dẫn, hòa quyện hoàn hảo với môi trường, tác phẩm điêu khắc kỳ lạ bên hồ này cũng mô phỏng những chiếc cột gỗ có nút thắt khác ông thực hiện trong một khu bảo tàng cổ có tuổi đời 450 năm ở Kirchheim Unter Teck, Stuttgart Đức. Không chỉ mang thêm chất thơ vào cuộc sống, sự can thiệp có tính nghệ thuật của tác phẩm này dường như là một thách thức đối với tính logic và cũng có thể xem là một hành vi thay đổi và/hoặc điều chỉnh lịch sử.

Gerry Judah, “Chiếc thang của Jacob”, 2018, Makarau, New Zealand

Gibbs Farm - một công viên điêu khắc ngoài trời rộng 1000 mẫu ở cảng Kaipara, gần Auckland - hiện có hơn 30 tác phẩm điêu khắc hoành tráng của nhiều nghệ sỹ đương đại quốc tế hàng đầu, bao gồm Richard Serra, Anish Kapoor và Andy Goldsworthy. Tất cả các tác phẩm này đều được thực hiện theo sự uỷ thác của Alan Gibbs, một doanh nhân và nhà sưu tập nghệ thuật tên tuổi người New Zealand, người đã tạo dựng nên bộ sưu tập Gibbs Farm trong suốt 26 năm qua. Năm 2018, một tác phẩm tuyệt đẹp của nghệ sỹ người Anh Gerry Judah đã gia nhập vào công viên điêu khắc này. Với tên gọi “Chiếc thang của Jacob”, tác phẩm điêu khắc ngoài trời này cao 34 mét, nặng 46 tấn, được làm từ 480 tuýp thép hình vuông. Mỗi nấc thang khác nhau về chiều dài và kích thước, tạo nên sự xoay vặn của một khối kiến trúc uốn cong đầy duyên dáng. Bất chấp sự cứng nhắc về chất liệu, tác phẩm này gợi lên hình ảnh ngọn lửa cuộn dâng trong gió bão, ‘một biểu tượng kết nối giữa trái đất và thiên đàng’.

Will Ryman, “Những chiếc đầu”, 2018, Paris, Pháp

Nhà điêu khắc người Mỹ Will Ryman mới đây đã dựng tại công viên Parc de la Villette ở Paris bảy khối điêu khắc màu vàng huỳnh quang hoành tráng, mỗi chiếc cao khoảng 3 m. Chúng là cụm tác phẩm điêu khắc ngoài trời thuộc sự kiện “100 Percent Festival” lần thứ ba. Với hình thức trừu tượng và đa chiều, mỗi pho đều là khối hình được tạc không hoàn hảo một cách có chủ đích, gợi nhớ nghệ thuật chơi đá cảnh vốn được nhiều dân tộc châu Á ưa chuộng từ xưa. Được nặn bằng đất sét, sau đó đúc bằng chất liệu composite, các tác phẩm này được tác giả đặt tên là “Những chiếc đầu” (Heads) dựa theo nội dung vở kịch tiếng Anh được xem đáng lưu ý nhất thế kỷ 20 của Samuel Beckett, sáng tác năm 1984, có nhan đề “Chờ đợi Godot” trong đó kể chuyện hai người đàn ông cả đời chờ đợi một nhân vật không quen biết tên là “Godot” - một từ liên tưởng tới “God” (Chúa Trời).

Christo và Jeanne-Claude, Khối đá Mastaba London, 2016-2018, London, Anh

Ngược với tình cảnh luôn phải chờ đợi lâu để triển khai các dự án lớn của Christo và Jeanne-Claude, tác phẩm “Khối lăng Masta London” (tạm dịch từ “The London Mastaba” ) được thực hiện trên mặt hồ Serpentine Lake thuộc công viên Hyde Park tương đối nhanh chóng và thuận lợi, chỉ trong vòng 2 năm. Can đựng dầu mỏ vốn là một trong những vật thể có sẵn đầu tiên được nghệ sỹ Christo bọc hoặc xếp chồng lên nhau vào cuối những năm 1950, mà đỉnh cao là tác phẩm “Bức tường thùng dầu - Bức màn sắt” trên phố Visconti, Paris (1962). Công chúng thực sự kinh ngạc khi được ngắm các vật thể công nghiệp từng có chức năng của những hàng rào đô thị bị thổi phồng về chính trị đó được chuyển sang một hình thức tương tự nhưng với kích thước khổng lồ, rực rỡ trong tông màu của những viên kẹo, và dường như không trọng lượng, trôi nổi bồng bềnh trên mặt nước. Tác phẩm về cuối đời của một số nghệ sỹ vĩ đại thường u ám và ưu tư, hoặc ngược lại - và đây cũng là trường hợp của Christo. Ông (và người bạn đời đã khuất) đã có một tác phẩm nghệ thuật công công rất vui tươi và trẻ trung.

A.HN (Tổng hợp tư liệu nước ngoài)

(số Xuân 2019, tháng 1+2/2019)