Nghệ thuật đương đại Canada: Những gương mặt xuất chúng

Nằm ở Bắc Mỹ, Canada là miền đất có lịch sử văn hoá hàng ngàn năm của cư dân bản địa và người nhập cư, vì thế nghệ thuật Canada luôn phản ánh truyền thống đa dạng văn hoá của chính những nghệ sỹ Canada có nguồn gốc từ nhiều nền văn hoá và dân tộc trên thế giới. “Nhóm Bảy” thường được coi là nhóm họa sỹ hiện đại độc đáo đầu tiên của Canada. Ra đời và hoạt động trong khoảng thời gia 1920 – 1933, cũng là những người tiên phong của phong trào nghệ thuật quốc gia đầu tiên của Canada, nhóm bảy họa sỹ nổi tiếng này luôn lấy cảm hứng từ phong cảnh Canada, và họ tin rằng một nghệ thuật đậm bản sắc Canada có thể phát triển thông qua sự tiếp xúc trực tiếp với thiên nhiên. Vào đầu thế kỷ 20, các nghệ sỹ như Kathleen Munn và Bertram Brooker bắt đầu thử nghiệm nghệ thuật trừu tượng hoặc phi biểu hình tại Canada. Họ đã ảnh hưởng đến các thế hệ họa sỹ trừu tượng nổi lên sau Chiến tranh thế giới Lần thứ II. Từ những năm 1930, các họa sỹ Canada đã phát triển một loạt các phong cách cá nhân độc đáo và ra nhập vào nhiều trào lưu nghệ thuật hiện đại khác nhau.

Sang những thập niên 1960, thực hành nghệ thuật của Canada có nhiều phát triển quan trọng với hàng loạt cuộc đối thoại giữa nghệ thuật bản địa với các xu hướng quốc tế. Thông qua các chương trình giảng dạy và trao đổi khác nhau, thế hệ nghệ sỹ trẻ Canada đã được tiếp cận với nghệ thuật ý niệm. Khi các hình thức nghệ thuật truyền thống dần bị xâm lấn, các nghệ sỹ Canada đương đại hăm hở khảo sát giới hạn của những hình thức nghệ thuật mới thông qua việc khám phá mối quan hệ giữa phương tiện và cứu cánh, xoá nhoà đường biên giữa các khái niệm ‘nghệ thuật’ và ‘thực tại’, xác định lại đối tượng nghệ thuật trong các lý thuyết thẩm mỹ, bối cảnh xã hội và nền kinh tế bản địa. Dưới ảnh hưởng của sự toàn cầu hoá, thực hành nghệ thuật của các nghệ sỹ Canada cũng luôn chịu tác động của nhiều xu hướng hiện đại, ví dụ như sự phát triển của công nghệ máy tính, những ý tưởng mới trong khoa học xã hội, triết học và ngôn ngữ học cùng nhiều ý tưởng quốc tế về nghệ thuật đến từ Mỹ và châu Âu.

Ngày nay, khung cảnh nghệ thuật của Canada thật năng động và sôi nổi. Ngày càng tham gia nhiệt tình và sâu rộng vào các bối cảnh xã hội và chính trị, các nghệ sỹ đương đại Canada tiếp tục khám phá các phương thức tự thể hiện đa ngành, đa thể loại và đa chất liệu hơn. Tại Canada hiện nay có tới hàng trăm viện bảo tàng, không gian nghệ thuật và gallery, ví dụ như Urban Gallery ở Toronto, Bonded Servies  ở St Etobicoke, Centre A ở Vancouver, Narwhal Contemporary ở Toronto, Galerie Factory ở Quebec và nhiều cơ ngơi khác. Hàng năm, ở Canada cũng có rất nhiều lễ hội và hội chợ nghệ thuật, như Artist Project ở Toronto, Art!Vancouver ở Vancouver, Hội chợ Feature Art Fair ở Toronto v.v. Với một loạt các thực hành đa dạng, các nghệ sỹ Canada ngày càng có ảnh hưởng tới khung cảnh nghệ thuật và thị trường nghệ thuật trong khu vực Bắc Mỹ và trên toàn thế giới.

Dưới đây là một số gương mặt tiêu biểu có những đóng góp đáng kể cho sự phát triển của nghệ thuật Canada trong thế kỷ 20, và nhiều người trong số họ hiện nay vẫn là những nhân vật quan trọng của thế giới nghệ thuật đương đại quốc tế.

Rodney Graham - Nghệ sỹ đa phương tiện

Rodney Graham, Người gác đèn biển và một mẫu đèn, 1955, 2010. ©viaartslant.com

Là một trong những nghệ sỹ tài năng thuộc “Trường phái Vancouver”, Rodney Graham hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau như nhiếp ảnh, điện ảnh, âm nhạc, trình diễn và vẽ tranh. Các tác phẩm đa phương tiện của ông thường kết hợp những ám chỉ lịch sử, triết học, văn chương hoặc điện ảnh và các ngôn từ của Lewis Caroll, Sigmund Freud hay Kurt Cobain. Trong những bộ phim ngắn của mình, ông thường kể những câu chuyện tự sự khác nhau và tự mình sắm những vai khác nhau: một thủy thủ trẻ, một tay cao bồi hoặc một tướng cướp. Tất cả các nhân vật này đều tham gia vào một số hoạt động xã hội nào đó. Năm 1979, ông lắp những chiếc máy ảnh có cửa sập cực lớn ngay phía trước 12 cây khổng lồ trong vòng 1 tháng và mời công chúng đến xem những hình ảnh cây cối lộn ngược ở mặt sau của máy ảnh. Trong sự nghiệp của mình, Graham đã sáng tác một số tác phẩm nổi tiếng về chủ đề ‘công chúng và thế giới đảo lộn’.

Jeff Wall – Nhà tiên phong của trào lưu ‘Phi nhiếp ảnh’ (‘Non-Photography’)

Jeff Wall, Cơn gió bất chợt – phỏng theo Hokusai, 1992

Jeff Wall là một nhiếp ảnh gia người Canada nổi tiếng với những bức ảnh kích thước lớn cũng như cách tiếp cận theo kiểu điện ảnh. Những bức ảnh của ông có vẻ chỉ chụp những con người thời đương đại trong cuộc sống đời thường của họ, song thực ra đều là những tham chiếu tới các vấn đề lịch sử nghệ thuật và triết học. Không giống như nhiều nghệ sỹ khác, Wall tin rằng hội họa Hậu-Phục hưng luôn có thể lồng ghép với nghệ thuật Đương đại. Vì vậy, ông thường vay mượn các yếu tố bố cục và các mối quan hệ của các nhân vật từ các kiệt tác của hội họa Hậu Phục hưng cho những tác phẩm nhiếp ảnh liên quan tới các chủ đề đời sống hiện đại. Tuyên ngôn nghệ thuật của ông là “muốn phóng đại khía cạnh nhân tạo để tạo ra khoảng cách giữa nhân vật trong tác phẩm và bối cảnh chi phối họ.”

Philip Guston – Bậc thầy của Chủ nghĩa hiện thực tranh truyện (Cartoon Realism)

Philip Guston, Các mẫu hình của họa sỹ II, 1978

Họa sỹ người Canada Philip Guston nổi tiếng và có ảnh hưởng tới nhiều nghệ sỹ khác bằng một phong cách “hiện thực tranh truyện” rất độc đáo. Chịu ảnh hưởng của nghệ thuật Phục hưng Ý, lại quan tâm tới các khung cảnh đô thị đương đại và các cuộc xung đột trên thế giới, ông bắt đầu vẽ những bức tranh tường lớn mô tả những phong cảnh tuyệt vời và các nhân vật kỳ vĩ. Các tác phẩm trừu tượng sau này của ông được đặc trưng bởi các hình khối kỳ dị với lối diễn màu mảng loang nhoè trên bề mặt tranh phẳng mịn. Những tác phẩm của ông thường tạo nên cảm giác nhẹ nhàng, lơ lửng và sinh động bởi những bố cục trừu tượng ‘lấp lánh’. Trong thập niên 1960, ông đã phát triển một xu hướng “hiện thực theo phong cách hoạt hình” độc đáo của riêng mình với bối cảnh các thế giới đô thị đáng sợ của bạo lực và nạn phân biệt chủng tộc. Trong những tác phẩm gần đây, ông đã sáng tạo ra một hình tượng đặc biệt luôn gắn với các mô típ trừu tượng hao hao những chiếc đầu trùm kín và những cái đế giày.

Janet Cardiff - Nghệ sỹ Âm thanh

Janet Cardiff, The Forty Part Motet, 2001

Janet Cardiff thực hành chủ yếu với các tác phẩm sắp đặt âm thanh kết hợp với hoạt động của con người. Cô thường hợp tác với chồng, nghệ sỹ George Bures Miller, trong các tác phẩm đa phương tiện, tạo nên những trải nghiệm đa cảm siêu việt cho công chúng thông qua những câu chuyện tự sự không hề dễ chịu. Tác phẩm có tính đột phá của họ, “The Dark Pool” (1995) là một căn phòng chứa đầy đồ cổ lạ và hiếm, phát ra những tiếng động khi khán giả đi ngang qua và tương tác với nó. Những tác phẩm gần đây của họ luôn đặt  người xem đối diện với những điều kỳ lạ thông qua các vật thể không rõ ràng và những câu chuyện kỳ quặc. Được lắp đặt trong nhiều không gian khác nhau, tác phẩm solo nổi tiếng của cô nhan đề “The Forty Part Motet” (sáng tác năm 2001) liên quan đến một nhóm gồm 40 thùng loa – mỗi chiếc đóng vai trò của một thành viên trong một dàn hợp xướng cùng nhau hát bài hát cổ “Spem in alium” do Thomas Tallis sáng tác năm 1573. Cô thường tạo ra các tác phẩm ‘âm thanh tương tác với người đi dạo tại những địa điểm cụ thể’ (site-specific audio walks) và có cốt truyện cụ thể.

Evan Penny - Điêu khắc gia cực thực

Evan Penny, Chân dung nghệ sỹ lúc về già – Phiên bản 4. 2010.

Evan Penny sinh ra ở Nam Phi, hiện sống và hoạt động tại Canada, nổi tiếng với các tác phẩm điêu khắc rất giống người (cực thực, hyperrealist) cho tới những hình người bị bóp méo hoặc kéo dài. Ông nổi lên trong những năm 1980 với các hình tượng cực thực có độ chính xác cực lớn. Những hình tượng hoàn hảo hoặc biến dạng của con người được ông tạc bằng silicone luôn là những khảo sát bất ngờ về giới hạn thị giác. Với tài năng đặc biệt của mình, ông đã hoạt động một thời gian dài trong những studio tạo hiệu ứng đặc biệt của Hollywood. Ông cũng đã thử nghiệm với điêu khắc trừu tượng nhưng rồi nhanh chóng quay trở lại thể loại tượng biểu hình – với mong muốn đặt câu hỏi về nhận thức của con người đối với tự nhiên và chính bản thân mình.

Larry Towell - Nhiếp ảnh gia tài liệu đại tài

Larry Towell, Cuộc sống đời thường, 1993

Được mênh danh là một trong những nhiếp ảnh gia vĩ đại nhất mọi thời đại, những tác phẩm nổi tiếng của Larry Towell luôn thấm đẫm chất thơ. Chỉ tập trung vào nhiếp ảnh đen trắng, ông chộp bắt những khoảnh khắc cuộc sống trên khắp thế giới một cách độc đáo và thẳng thắn. Trong những năm 1980, việc gia nhập Magnum, cơ quan ảnh uy tín nhất thế giới, đã làm thay đổi hoàn toàn cuộc đời ông. Nhờ thường xuyên hoạt động trong những khu vực xung đột và/hoặc bị chiến tranh tàn phá trên khắp thế giới, như Palestine, El Salvador, Nicaragua và Afghanistan, ông đã có những bộ ảnh thời sự độc nhất vô nhị. Cũng nhờ vốn kiến thức phong phú về thi ca và văn học dân gian, phong cách nhiếp ảnh của ông có sức truyền cảm không thể trộn lẫn. Ông cũng là nghệ sỹ nhiếp ảnh có nhiều dự án quy mô và dài hơi, thậm chí kéo dài hàng năm trời.

A.T.(Nguồn: WideWalls | Urban & Contemporary Art Resource)