Nghệ thuật làm cho không gian sống tốt đẹp hơn
Tháng 2/2018, Tại Kualalumpur diễn ra Diễn đàn Đô thị Thế giới lần thứ 9 (WUF9) do UNHABITAT tổ chức. Có 22.000 người từ 165 quốc gia, trong đó hơn 100 Bộ trưởng và các Thứ trưởng tham dự. Họ gặp nhau để thảo luận làm thế nào để cùng nhau xây dựng Thành phố 2030: “Thành phố cho tất cả mọi người/ Tất cả nơi chốn được quan tâm” .
Các nghệ sỹ bên tác phẩm của Trần Hậu Yên Thế
Phải chăng đây là thời điểm đặc biệt: sau hàng ngàn năm lịch sử loài người xây dựng lên các thành phố thì đến đầu thế kỷ 21, nhân loại phải bắt tay vào công việc giành lại thành phố cho tất cả mọi người? Phải chăng các thành phố đang đứng trước nguy cơ không còn thuộc về tất cả nữa? Có điều gì mà nhân loại phải lo ngại khi cần đưa ra chủ đề chương trình nghị sự: “Cities 2030, the Cities for All”?
Hiến chương của Liên Hợp quốc về không gian công cộng (KGCC) là “tất cả các nơi chốn do mọi người sở hữu hoặc được mọi người sử dụng, dễ tiếp cận, và mọi người tham gia mà không phải chi trả bất kỳ một khoản phí nào”. Và “Đặc tính của một thành phố được xây dựng trên cơ sở nào? - Chính là KGCC. KGCC chứ không phải là không gian của một cá nhân nào. Giá trị của KGCC nằm ở chỗ nó có ảnh hưởng tốt tới giá trị của không gian riêng tư. Chúng ta nên tạo điều kiện để cho mọi người thấy rằng KGCC là tài sản của tất cả mọi người, của cả thành phố” (Joan Clos, nguyên TGĐ UN-Habitat.
Các cháu thiếu nhi vui chơi trước bức phù điêu múa rồng của Xuân Lam
Khai mạc Diễn đàn (8/2/2018), có hàng trăm bạn sinh viên nước chủ nhà đã nắm tay nhau hát tặng hai vạn đại biểu bài ca về ước vọng thành phố tương lai của lớp người trẻ tuổi “…Thành phố Xanh, mọi người hạnh phúc. Trẻ em chạy nhảy tự do, thân thiện…” Có điều gì bất ổn khi loài người đã tới Sao Hỏa, nhưng ước mong được sống bên nhau thân thiện của người không dễ dàng? Internet đã kết nối hàng tỷ con người với nhau, vậy mà sao họ không thể sống chung trong thành phố an lành, tin cậy và được tôn trọng? Điều gì đã xảy ra khi mà chỉ trong 20 năm, dân số sống trong thành phố đã tăng gấp đôi nhưng KGCC, không gian chung sống suy giảm nhiều lần? Phải chăng con người ngày càng đơn độc trong thành phố khổng lồ?
Hà Nội của chúng ta có lịch sử phát triển theo định hướng Thành phố công cộng, đã từng tự hào là Thành phố cây xanh, có nhiều mặt nước sông hồ, nhiều công viên, nhà hát, lối đi, sân chơi công cộng, mạng lưới câu lạc bộ công nhân, phụ nữ, thanh niên, thiếu nhi rộng khắp… những thứ sẵn có này ngay từ khi thành phố còn rất nghèo: lo ăn từng bữa, áo chăn chưa ấm thân mình. Vậy mà 10 năm đầu thế kỷ XXI, mỗi năm Hà Nội xây dựng hàng chục triệu mét vuông nhà ở, bằng tổng diện tích xây dựng trong suốt thế kỷ XX (1900-2000) các tòa nhà bất động sản thương mại khổng lồ liên tục mọc lên, diện tích thành phố mở rộng hàng ngày, nhưng KGCC ngày càng teo quắt lại, thiếu hụt, kém hấp dẫn…
Công chúng đến với tác phẩm phố Hàng Mã
Chỉ mới gần đây, Hà Nội mợi sực tỉnh nhận ra và chú ý đến việc duy trì các KGCC, chống lấn chiếm, suy giảm các KGCC. Bên cạnh sự nỗ lực của chính quyền, vai trò của các tổ chức xã hội, nghệ nghiệp, các tổ chức trong nước và quốc tế như UN Habiata VN, Văn phòng HealthBridge Canada tại VN, Hội Kiến trúc sư Hà Nội, MTTQ… đóng góp các sáng kiến nhằm thúc đẩy việt phát triển KGCC trong các khu dân cư, các đô thị. Trong đó có sáng kiến đưa Nghệ thuật vào không gian sống do UN Habitat và các đối tác khởi xướng
Năm 2015, UN Habiatat VN đã phối hợp với Quỹ Giao lưu Quốc tế Hàn Quốc (KF) tổ chức Hội thảo “Đưa nghệ thuật vào không gian sống”. Năm 2016, đã triển khai và thực hiện Dự án Làng bích họa Tam Thanh” (TP. Tam Kỳ, Quảng Nam). Dự án đã gây sự chú ý lớn của xã hội: từ một làng quê xa xôi đã trở thành nơi thu hút các du khách và đóng góp vào sự thay đổi tích cực của cuộc sống cộng đồng địa phương. Dự án tạo hiệu ứng lan truyền mạnh mẽ: nhiều làng quê ven đô đến hải đảo xa xôi, khu chung cư đến ngõ xóm, người dân cùng các tình nguyện viên dùng hội họa bình dân để tạo dựng nên khung cảnh sống sinh động cho chính quê hương mình
TS KTS Nguyễn Quang, GĐ UN Habitat VN đang giới thiệu dự án “Phố Phùng Hưng: đưa nghệ thuật vào không gian sống... ” trong cuộc thảo luận chuyên đề KGCC của WUF9. Ảnh: Trần Huy Ánh
Tháng 12/ 2016, Hà Nội đã tổ chức Hội thảo quốc tế về “Giải pháp thông minh và sáng tạo cho không gian đi bộ Hà Nội” và khởi đầu cho việc hình thành ý tưởng đưa nghệ thuật đương đại tới đường phố Phùng Hưng nhằm làm cho không gian sống tốt đẹp hơn. Cuối năm 2017, TP. Hà nội giao cho UBND quận Hoàn Kiếm chủ trì phối hợp các bên thực hiện: ngay trong những cuộc bàn thảo đầu tiên giữa các KTS , nghệ sỹ Việt Nam và Hàn Quốc… đã xác định những thách thức lớn trong việc triển khai dự án Nghệ thuật Hà Nội sẽ không đơn giản như các dự án tương tự tại các địa phương khác. Quá trình thực hiện dự án cũng đã có nhiều ý kiến… Nhưng cuối cùng thì dự án cũng hoàn thành với những kết quả khích lệ.
Các em nhỏ đang lẫm chẫm bước vào đường phố xưa bên tác phẩm của họa sỹ Thông Minh Hải
Đây không phải lần đầu tiên Hà Nội sử dụng mỹ thuật/ phù điêu /tranh cổ động khổ lớn, thậm chí tranh ghép gốm khổ dài (nhất thế giới) vào việc trang trí đường phố. Đứng trước Dự án Nghệ thuật đương đại trên phố Phùng Hưng, chúng ta cùng tự hỏi các tác phẩm tại đây có mạng lại cảm xúc thực sự về nơi chốn hay không? Công chúng có hào hứng đón nhận và cảm thấy gắn bó, coi nơi này trở thành nơi gần gũi, thân thiết, một KGCC hấp dẫn và trân trọng hay không? Những hình ảnh trên phố Phùng Hưng: tác phẩm và con người trên đường phố hòa quyện tương tác với nhau, tạo nên một tác phẩm mới sống động ngay trên đường phố. Những tác phẩm biến ảo không ngừng, hằng ngày, hằng giờ tạo nên hằng hà sa số những hình ảnh đẹp đẽ của cuộc sống phố phường… đã phần nào thay cho lời giải đáp: Dự án mang nghệ thuật đương đại tới đường phố Phùng Hưng đã hoàn thành nhiệm vụ Nghệ thuật làm cho không gian sống tốt đẹp hơn hay không?
T.H.A
