Những bức ảnh về Việt Nam và cảm giác ngây ngất với Michel Blanchard

Một cuộc triển lãm ảnh thú vị về “Việt Nam những năm 80” đã diễn ra tại Trung tâm văn hóa Pháp vào đầu tháng 4.2016. Gần 50 bức ảnh màu và đen trắng với những kích cỡ khác nhau được treo trang trọng cùng với hội thảo «Phóng viên tại Hà Nội những năm 80» do chính tác giả triển lãm - Michel Blanchard, phóng viên Hãng thông tấn Pháp - AFP, phóng viên thường trú nước ngoài duy nhất tại Việt Nam, ngoài cơ quan báo chí của các nước xã hội chủ nghĩa tại Hà Nội vào những năm 80.

Người xem chật kín khán phòng, người có tuổi đến xem để hoài niệm về nơi mình ở, về khu nhà xung quanh, về những khu phố khác và rộng hơn là nhiều tỉnh trên đất nước mình vào những năm 80. Và nhiều bạn trẻ chưa có hình dung, khái niệm gì về Việt Nam những năm 80 vì sinh sau đẻ muộn cũng đến đây để tìm hiểu.Hà Trung, một thanh niên nhà phố Thiền Quang, sinh năm 1992, ngạc nhiên khi con phố Thiền Quang năm 1984 lại quang đãng, sạch tưng (không 1 cọng rác trên đường) và đáng yêu đến thế với hình ảnh bà cụ già còng lưng đang đứng ngắm hàng cây. Còn anh Nguyễn Văn Bình phố Phùng Khắc Khoan, nhìn người thợ già đang sửa chiếc xe đạp Mipha cho cô lính trẻ trên vỉa hè Hà Nội năm 1982 cũng nhớ lại một thời… Thu, một nữ nhà báo trẻ nhà phố Hàng Rươi ngắm cảnh chợ hoa Tết ở phố Hàng Lược mà bồi hồi, cứ chụp đi chụp lại để về đưa lên Facebook cho gia đình xem. Không chỉ chụp về Hà Nội,  Michael còn có nhiều bức ảnh vượt ra ngoài ý nghĩa tài liệu thuần túy ghi lại những khoảnh khắc đắt giá như hình ảnh cậu bé ngồi buồn bã với chiếc phao bơi bên bờ vịnh Hạ Long năm 1981…

tác giả ảnh - ông Michel Blanchard

 
Niềm vui, nỗi buồn của một phóng viên độc quyền

Sinh năm 1949, tác giả ảnh - ông Michel Blanchard tự hào khi hồi đó ông mới 31 tuổi mà đã có vinh dự - đặc quyền là nhà báo phương Tây duy nhất được phép tự do đưa tin tại Việt Nam, với chức danh là Trưởng đại diện Văn phòng hãng thông tấn AFP tại Hà Nội, từ tháng 6 -1981 đến tháng 6 -1983.Đó là giai đoạn thú vị, bản lề của Việt Nam, khi Việt Nam bắt đầu mở cửa cho khách du lịch nước ngoài, khi bắt đầu thực hiện chính sách đổi mới, nhưng cũng là giai đoạn nhiều khó khăn khi vẫn phải chịu lệnh cấm vận từ Mỹ. Với những thông điệp được dịch và được đọc trên toàn thế giới của mình, phóng viên của AFP có trách nhiệm nặng nề mà thú vị là cung cấp thông tin đầy đủ nhất có thể về tất cả các mặt của cuộc sống tại Việt Nam lúc bấy giờ. Ông Michel Blanchard kể lại: thời đó, chúng tôi viết bài trên máy chữ sau đó truyền bằng máy điện toán, bấy giờ làm gì có máy tính. Điện hay mất, đường truyền hay trục trặc. Hà Nội bấy giờ ít quán cà phê lắm, hàng ăn càng ít, tôi nhớ có ba cửa hàng, một ở phố Lý Quốc Sư, chỗ gần Nhà thờ Lớn, một ở phố Chả Cá và một hàng bán chim bồ câu - tôi không nhớ ở phố nào. Cuộc sống bấy giờ rất đơn giản, người dân Hà Nội đi xe đạp nhiều, xe máy rất ít nhập từ Nhật Bản. Nhà ở chật chội, tôi may mắn được ở một căn nhà rộng có tới 4 phòng - đáng ra phải là một nhà dành cho tứ đại đồng đường. Thực phẩm hạn chế, mua ở các cửa hàng quốc doanh, không có nhiều lựa chọn. Tôi có nhiều ấn tượng khó quên khi nhìn thấy hai em bé học sinh đang ngồi học dưới chân cột điện trong ánh đèn đường heo hắt. Một ngày của phóng viên chúng tôi như được lập trình: sáng đọc báo Nhân Dân, Quân đội Nhân dân, Hà Nội Mới, sau này chúng tôi đặt thêm báo Sài Gòn Giải phóng, rồi Việt Nam News (có bản tiếng Pháp).

Hà Nội, 1984. Ảnh:  Michel Blanchard

Thông tấn xã Việt Nam bấy giờ là đối tác tích cực của AFP. Ở văn phòng tôi hồi đó cũng có phóng viên người Việt đọc báo và giải thích cho chúng tôi tin nào là quan trọng. Sau đó, chúng tôi đi một vòng qua các Đại sứ quán Pháp, Bỉ, Angieri… tìm kiếm thông tin, tư vấn và gặp gỡ đồng nghiệp các báo các nước xã hội chủ nghĩa để cùng hợp tác chia sẻ thông tin.Hồi bấy giờ, phóng viên như tôi chỉ được đi lại trong vòng 30km, ngoài 30km là phải xin phép Trung tâm hướng dẫn báo chí nước ngoài của Bộ Ngoại giao. Việc kiểm duyệt thông tin thì tiền kiểm là không có, hậu kiểm có. Cứ 3, 4 ngày lái xe của văn phòng chúng tôi lại mang một bản báo cáo là bản sao các bài báo viết nộp cho cơ quan phía Việt Nam và một nhân viên Bộ ngoại giao sẽ đối chứng, kiểm chứng thông tin.Trí nhớ của ông Michel thật kỳ lạ, ông nhớ tất cả mọi chuyện quá khứ và ánh mắt ông luôn ánh lên nụ cười. “Bạn không thể biết tôi tự hào thế nào khi hổi đó, tôi còn trẻ 31 tuổi mà đã được gặp gỡ, trò chuyện với Thủ tướng Phạm Văn Đồng - người rất am hiểu nền văn hóa Pháp - hay nhà ngoại giao, Bộ trưởng Nguyễn Cơ Thạch nói tiếng Pháp rất giỏi và đặc biệt có tài thuyết khách. Nhưng nhiều khi tôi cũng có cảm giác cô đơn. Khi môt số nhà báo Mỹ đưa tin sai lệch về Việt Nam để phục vụ cho một chiến dịch nào đó thì nhiều Hãng đã hỏi tôi liệu tôi có đưa tin chính xác không khi tôi là phóng viên duy nhất có mặt tại đó. Hồi đó, tôi cũng viết nhiều bài báo dài mang tính toàn cảnh dài đến 3, 4 trang như một vòng quang Hồ Gươm ghi nhận về các quán cà phê mở cửa sớm đón thanh niên Việt Nam hay người dân ở TPHCM sống như thế nào… Các bài đó được dịch ra nhiều thứ tiếng phát đi khắp thế giới.Nỗi buồn - lần mắc lỗi nặng mà tôi không bao giờ quên là đã bỏ sót không đưa tin về Hà Nội đón mùa Noel năm đó. Vì  bạn gái tôi từ Pháp sang và hai chúng tôi đều muốn có nhiều thời gian riêng tư bên nhau nên tôi đã bỏ qua, trong khi đó lại là vấn đề thế giới quan tâm.

Tàu điện cổ trên phố Đinh Tiên Hoàng. Ảnh:  Michel Blanchard

Chợ hoa phố Hàng Lược, 1982. Ảnh:  Michel Blanchard

Tôi đã bị Hãng AFP chỉ trích nặng nề và sau tôi không bao giờ như thế nữa.Hồi đó, chúng tôi đi làm tin ở Cambodia hai tuần,  sếp không bao giờ điện thoại thúc giục, chả bù cho bây giờ điện thoại không ngừng reo. Hồi đó, khi tôi chụp ảnh, người dân Việt thân thiện và luôn mỉm cười vui vẻ, còn giờ chụp ảnh họ khó hơn.
Việt Nam - đề tài cuốn hútMichel được tặng chiếc máy ảnh đầu tiên trong đời khi 14 tuổi, và ông đã luôn mang theo nó.. “Mỗi khi khám phá một đất nước, một nơi chốn, một sự kiện, tôi không thể cưỡng lại nhu cầu lưu giữ khoảnh khắc đó. Đó hẳn là cảm nhận về khoảnh khắc thoáng qua thật mong manh, và trên hết là cảm nhận về cái đẹp. Với Việt Nam, cuộc gặp gỡ diễn ra vào tháng Sáu năm 1983. Việt Nam là một đề tài tuyệt vời đối với tôi, một cảm giác ngây ngất không bao giờ chán.

Hà Nội1982, thợ sửa xe đạp. Ảnh:  Michel Blanchard

Tất cả cuốn hút tôi: con người, cảnh quan, những ngành nghề nhỏ, kiến trúc, ánh sáng. Khi xem một số bức ảnh, thậm chí tôi còn thấy lại cả mùi hương. Tôi có nhiều ảnh về Việt Nam hơn hẳn những bức tôi chụp ở các nước khác”. Hình ảnh quen thuộc là Michel Blanchard ngồi thong thả đi dạo, la cà khắp con phố Hà Nội trong ngày lễ và cuối tuần bằng xe đạp và khi điều gì lọt và mắt xanh của ông là Michel buông xe, cầm lấy máy ảnh chụp ngay. Khi đó, thời sự, thông tin không còn là thứ được ưu tiên, mà là cuộc sống thường nhật, thú vui mãn nhãn, những mối tình bất chợt và sự đồng cảm, sẻ chia giữa người với người. Michel Blanchard luôn mang theo máy ảnh khi đi làm phóng sự trong nước, và đã có dịp đi dọc đất nước từ Bắc vào Nam, từ Lạng Sơn đến thành phố Hồ Chí Minh vào thời kì trước khi Việt Nam mở cửa đón khách du lịch. Mối lương duyên của ông với Việt Nam còn kéo dài ngay cả khi ông kết thúc nhiệm kỳ phóng viên thường trú tại Việt Nam. Ông tiếp tục đến Việt Nam vài lần mỗi năm trong hơn mười năm với tư cách là tác giả viết sách du lịch. Những cuốn sách ông viết là một trong những cuốn đầu tiên kể về Việt Nam sau chiến tranh. Từ những chuyến đi này, ông phát hiện ra một Việt Nam bí ẩn, một Việt Nam nguyên vẹn, một Việt Nam đang chuyển mình phát triển từng ngàyHiện nay, nhà báo tự do Michel Blanchard cộng tác với tờ Nhật báo du lịch và là thành viên của Tổ chức các nhà báo du lịch. Làm việc tại kho lưu trữ ảnh Lào, Campuchia, Việt Nam (1973 - 2010) và các kho lưu trữ khác tại Myanmar, Miến Điện, Philippines, Đài Loan, Panama, Chile, Reunion, Maldives, Úc, Colorado, Cyprus, Ai Cập, New Caledonia, French Polynesia, Ấn Độ, Đài Loan, Madeira, Algeria, Thổ Nhĩ Kỳ, Quebec... Ông còn là Thạc sỹ nghiên cứu chuyên sâu Quan hệ quốc tế tại học viện chính trị Paris năm 1997, Trung tâm đào tạo nhà báo (Paris 1971), Viện Nghệ thuật và Khảo cổ học (Bordeaux, 1968-1969).

V.V

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 4/2016)