“NHỮNG BỨC TRANH TRỞ VỀ TỪ CHÂU ÂU” SẼ ĐI VỀ ĐÂU CHO BẢN QUYỀN MỸ THUẬT VIỆT NAM?
09/08/2016Trung tuần tháng 7 vừa qua, Triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu” trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh đã làm dư luận xôn xao bởi 17 bức tranh của 7 họa sỹ tên tuổi hàng đầu Việt Nam bị giới chuyên môn khẳng định là tranh giả và tranh mạo danh tác giả. Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh trân trọng gửi tới bạn đọc khái quát diễn biến của sự việc này. Trong số tháng 8/2016, Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh sẽ đăng tải một số bài viết có nội dung phân tích sâu, mang tính chuyên môn, cùng những bài học được rút ra từ triển lãm này.
Ngày 10 đến 21 tháng 7 năm 2016 tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh đã diễn ra cuộc triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu” gồm 17 tác phẩm hội họa của 7 họa sỹ thuộc thế hệ Mỹ thuật Đông Dương. Chủ nhân của bộ sưu tập là ông Vũ Xuân Chung (sinh năm 1957, hiện ở quận 4, TP.HCM) vốn là một nhà sưu tầm cổ vật.
Năm 2012, tình cờ ông Vũ Xuân Chung đã gặp ông Jean François Hubert (người Pháp) được một số người đánh giá là chuyên gia về mỹ thuật Việt Nam, ông Hubert còn sưu tầm tranh của các họa sỹ Việt Nam. Từ cuộc gặp gỡ ông Hubert, Vũ Xuân Chung chuyển hướng sưu tầm tranh Việt Nam đang “lưu lạc” ở nước ngoài, trong đó có tranh Mỹ thuật Đông Dương thuộc bộ sưu tập của ông Hubert. Đó là những tác phẩm được cho là của các danh họa Việt Nam xuất thân từ Trường Mỹ thuật Đông Dương cất giữ ở Pháp nhiều năm nay. Mỗi tác phẩm đều có giấy chứng nhận bản gốc của ông Jean François Hubert. 17 bức tranh ký tên 7 họa sỹ gồm:*
1. Nguyễn Sáng (5 bức: Vườn chuối, sơn mài, 90x120cm, 1978; Hai cô gái, sơn mài, 59x39cm, 1984; Cô gái, sơn mài, 50x70cm, 1980; Múa vòng, sơn mài, 50x58cm, 1980; Gà, sơn mài, 45x60cm, 1976).
2. Nguyễn Tư Nghiêm (6 bức: Rồng, sơn mài, 80x120cm, 1974; Ngựa, sơn mài, 80x80cm, 1991; Những chàng trai và cô gái nhảy múa, màu thuốc nước trên giấy, 60x98cm, 2005; Thúy Kiều - Kim Trọng, sơn mài, 70x50cm, 1987; Chó, sơn mài, đường kính 43cm, 1994; Thánh Gióng, sơn mài, đường kính 30cm, 1980).
3. Dương Bích Liên (1 bức: Ba cô gái, sơn mài, 80x120cm).
4. Bùi Xuân Phái (2 bức: Phố cổ Hà Nội, sơn dầu trên carton, 12x24cm, 1974; Thằng Hề, sơn dầu trên carton, 38x49cm, 1969).
5. Nguyễn Tiến Chung (1 bức: Nhà thơ Nguyễn Du ngồi trên con thuyền câu cá, sơn mài, 80x120cm, 1974).
6. Tạ Tỵ (1 bức: Trìu tượng, sơn dầu, 47x56cm, 1952).
7. Nguyễn Sỹ Ngọc (1 bức: Trận đánh, sơn mài, 40.5x60cm).
Sau ngày khai mạc Triển lãm, đã có nhiều ý kiến của giới chuyên môn về tính nguyên gốc và chất lượng mỹ thuật của bộ sưu tập này.
Sáng ngày 14 tháng 7, nhân chuyến công tác tại TP. Hồ Chí Minh, họa sỹ Thành Chương đã tới xem triển lãm, ông hết sức kinh ngạc khi đứng trước bức tranh sơn dầu có tên Trừu tượng, khổ 47x56cm, với chữ ký “Tạ Tỵ 52” ở góc trái. Bởi theo họa sĩ Thành Chương, đó chính là tranh do ông vẽ vào khoảng năm 1970 - 1971, thể hiện chân dung một người bạn thân của ông - nữ họa sĩ Kim Anh, hiện đang sống tại TP. Hồ Chí Minh, bằng ngôn ngữ hội họa lập thể. Theo họa sỹ Thành Chương, bức chân dung này sau đó có thể được bán ở một cửa hàng mỹ thuật của Xunhasaba tại Hà Nội.
Bức tranh “Trìu tượng” ký tên Tạ Tỵ bày trong Triển lãm
“Tôi khẳng định bức tranh Trừu tượng (ký Tạ Tỵ 52) trong triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu đang được trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh là của tôi. Họa sỹ Thành Chương chính là tác giả bức tranh đó. Tôi vẽ bức tranh đó vào khoảng năm 1970-1971” họa sỹ Thành Chương khẳng định trước báo giới. Họa sĩ Thành Chương còn cho biết cụ thể ông vẽ chân dung người bạn gái với ảnh hưởng của Cézanne về màu sắc và Georges Braque về ngôn ngữ tạo hình lập thể. Do đó là một nữ họa sĩ nên phía sau có hình ảnh giá vẽ và tấm toan hẳn hoi.
Bức ảnh chụp tranh của họa sỹ Thành Chương vẽ năm 1970 – 1971
Ngày 18 tháng 7 năm 2016, họa sỹ Kim Anh, bạn họa sỹ Thành Chương đã xác nhận “Tôi là Kim Anh. Nhân chứng của bức tranh đang tranh chấp. Tôi xin xác nhận bức đó 100% là chân dung của tôi do anh Thành Chương vẽ. Năm đó tôi 18 tuổi”.
Trước đó, ngày 16 tháng 7 họa sỹ Thành Chương đã tìm thấy phác thảo bức tranh của mình và bức ảnh đen trắng chụp bức tranh của ông, phía dưới bên phải có chứ ký Thành Chương.
Họa sỹ Thành Chương trong cuộc họp tại BTMTTPHCM trên tay là bức ảnh chụp tác phẩm của ông năm 1975. Kế bên là họa sỹ Lương Xuân Đoàn, mép trái là con gái họa sỹ Tạ Tỵ, bà đến cuộc họp để khẳng định bức "Trìu tượng"không phải của cha mình.
Diễn biến xung quanh triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu” ngày càng có nhiều thông tin khá bất ngờ liên quan như: tranh Vườn chuối của Nguyễn Sáng hiện có một bản thuộc sở hữu của Công ty Tàu biển Hải Phòng, bức Múa vòng của Nguyễn Sáng có một bản đang nằm trong sưu tập của Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, bức Nhà thơ Nguyễn Du ngồi trên con thuyền câu cá có một bản hiện đang trưng bày tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Nguyễn Sáng, Vườn chuối, sơn mài, 90x120cm, 1978.
Nguyễn Sáng, Múa vòng, sơn mài, 50 x58cm, 1980
Với diễn biến và tính chất phức tạp của Triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu”, cùng với những vấn đề dư luận đang đặt ra đâu là tranh thật, đâu là tranh giả, cũng như để đảm bảo tính khách quan trả lời trước công chúng, ngay từ ngày 14 tháng 7, họa sỹ Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm đã có ý kiến đề nghị Lãnh đạo Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh thành lập hội đồng đánh giá và thẩm định 17 bức tranh của triển lãm này.
Các thành viên Hội đồng thẩm định xem xét từng bức tranh tại Triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu”, ngày 19/7/2016.
Ảnh: Đức Bình
Ngày 19 tháng 7 năm 2016, trước khi triển lãm kết thúc 2 ngày, Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh đã tổ chức cuộc họp nhằm đánh giá và thẩm định 17 tác phẩm trong triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu” thành phần hội đồng gồm: Họa sỹ Vi kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm, kiêm Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam; họa sỹ Lương Xuân Đoàn, Phó Chủ tịch thường trực Hội Mỹ thuật Việt Nam; nhà điêu khắc Phan Gia Hương, Phó Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam – Phụ trách phía Nam; họa sỹ Huỳnh Văn Mười, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Tp. Hồ Chí Minh; họa sỹ Lê Huy Tiếp, Ủy viên Ban Chấp hành, Chủ tịch Hội đồng nghệ thuật ngành Đồ họa Hội Mỹ thuật Việt Nam; họa sỹ Lê Thị Kim Bạch; họa sỹ Quách Phong; họa sỹ Nguyễn Trung Tín; họa sỹ, nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Quân; ông Trịnh Xuân Yên, Phó Giám đốc Phụ trách Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh, họa sỹ Hứa Thanh Bình, Phó Giám đốc chuyên môn Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh; vợ chồng họa sỹ Thành Chương; đặc biệt có con gái út và con rể họa sỹ Tạ Tỵ cùng tham dự cuộc họp.
Tại cuộc họp, họa sỹ Thành Chương đã đưa ra những bằng chứng để chứng minh bức tranh Trìu tượng trong triển lãm là do ông vẽ. Họa sỹ Thành Chương cũng đã có đơn gửi các cơ quan chức năng ở TP. Hồ Chí Minh đề nghị làm rõ sự việc bức tranh của ông mạo danh chữ ký Tạ Tỵ, đồng thời đơn này được gửi Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm. Tại cuộc họp, con gái họa sỹ Tạ Tỵ đã khẳng định bức tranh Trìu tượng ký tên cha mình là giả mạo.
Sau khi đánh giá, phân tích 17 bức tranh hiện trưng bày tại triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu” thành viên Hội đồng đã kết luận như sau:
- 15 bức tranh thuộc Bộ sưu tập của ông Vũ Xuân Chung đang triển lãm tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh là không phải bản vẽ do tác giả đứng tên thực hiện.
- 2 bức tranh trong Bộ sưu tập này là mạo danh chữ ký tác giả (họa sỹ Tạ Tỵ và họa sỹ Sỹ Ngọc).
- Hội đồng kiến nghị: Tạm giữ tất cả 17 bức tranh thuộc Bộ sưu tập của ông Vũ Xuân Chung để phục vụ công tác điều tra.
- Đề nghị các cơ quan có thẩm quyền khẩn trương xử lý và sớm có kết luận cho vấn đề này.
Ngày 21 tháng 7 năm 2016, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm đã có công văn số 320/MTNATL gửi Cục Bản quyền tác giả, Thanh tra Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Sở Văn hóa và Thể thao, Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh về việc vi phạm bản quyền tác giả “Tranh họa sỹ Thành Chương”.
Sáng ngày 22 tháng 7 năm 2016, theo hợp đồng triển lãm, ông Vũ Xuân Chung - chủ sở hữu 17 bức tranh trong triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu” đã tháo dỡ và vận chuyển ra khỏi Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh trước sự bất lực của công luận bởi sự việc chưa rõ trắng đen.
Đối với Mỹ thuật Việt Nam, trong 20 năm trở lại đây, nạn tranh giả, tranh chép, mạo danh đã hoành hành ở trong nước và trên thế giới, điều này làm suy giảm lòng tin của những người yêu thích mỹ thuật Việt Nam. Thị trường mỹ thuật Việt Nam phần nào đã bị tụt dốc, dẫn đến sự tổn hại về mặt uy tín và kinh tế cho nghệ sỹ và những người sưu tập tranh chân chính.
Về mặt pháp lý, tuy các cơ quan chức năng chưa làm rõ thật - giả nhưng sự kiện 17 bức tranh thuộc sở hữu của ông Vũ Xuân Chung như một cánh cửa hé lộ những vẫn đề liên quan đến tranh giả, là bài học thực tiễn đối với các cơ quan chức năng liên quan và họa sỹ trong việc đảm bảo quyền tác giả trong mỹ thuật.
Bức tranh sơn mài “Hai cô gái” có chữ ký giống của Nguyễn Sáng bày trong Triển lãm
Nguyễn Sỹ Ngọc, Trận đánh, sơn mài, 40.5 x 60cm, .... (không đề năm sáng tác)
Nguyễn Sáng, Cô gái, sơn mài, 50 x70cm, 1980
Nguyễn Sáng, Gà, sơn mài, 45 x60cm, 1976
Nguyễn Tư Nghiêm, Rồng, sơn mài, 80 x 120cm, 1974
Nguyễn Tư Nghiêm, Ngựa, sơn mài, 80 x80cm, 1991
Nguyễn Tư Nghiêm, Những chàng trai và cô gái nhảy múa, màu thuốc nước trên giấy, 60 x98cm, 2005
Nguyễn Tư Nghiêm, Chó, sơn mài, đường kính 43cm, 1994. (được làm trên mặt khúc gỗ như mặt thớt, dày 6cm)
Nguyễn Tư Nghiêm, Thánh Gióng, sơn mài, đường kính 30cm, 1980.
Đ.M
*Tên tác phẩm, chất liệu, kích thước, năm sáng tác lấy theo đúng chú thích tranh tại triển lãm.
