Những hình ảnh mang màu sắc của Thiền
Kéo dài trong 4 tuần từ cuối tháng 7 đến 12.8, triển lãm ảnh “Di sản Phật giáo” được tổ chức trong khuôn viên Trung tâm văn hóa Ấn Độ đã diễn ra tại 63 Trần Hưng Đạo, Hà Nội. Triển lãm trưng bày những tác phẩm ảnh về các di sản và công trình mang nhiều ý nghĩa nhất trong thế giới Phật Giáo, đặc biệt là Tứ động tâm: nơi Đức Phật đản sinh, nơi Ngài giác ngộ, nơi Phật chuyển Pháp luân và nơi Ngài nhập niết bàn…
Những bức ảnh làm tôi nhớ lại Ấn Độ
2 phòng triển lãm bên nhau, các bức ảnh được phóng to trình bày trang trọng, đưa người xem cùng với tác giả rảo bước trên hành trình qua đất nước Ấn Độ rộng lớn đến các vùng đất châu Á hùng vĩ. Tác giả- nhà nhiếp ảnh Benoy K Behl (sinh năm 1956) là một nhà làm phim và sử học gia về nghệ thuật. Ông đã chụp hơn 35,000 ảnh về các tượng đài và di sản văn hóa Châu Á, đạo diễn hơn 100 phim tài liệu về lịch sử nghệ thuật và những triển lãm tác phẩm của ông đã được chào đón nồng nhiệt ở hơn 28 nước trên khắp thế giới.
Lặng ngắm nhìn những bức ảnh, tự nhiên tôi nhớ lại hành trình đến Ấn Độ của mình 1 năm trước…
Đã có dịp đến thăm Ấn Độ 2 lần, trong đó chuyến đi đầu tiên của tôi là theo đoàn Phật tử do Thượng tọa Thích Nhật Từ (trụ trì chùa Giác Ngộ, TPHCM) thăm quê hương của Phật giáo, đi đủ 4 điểm linh thiêng nhất trong mắt người Phật tử-còn gọi là Tứ động tâm: Lâm Tỳ ni (Lumbini) - nơi Phật đản sinh, Bồ Đề đạo tràng (Bodh Gaya) - nơi Phật thành đạo, Ba la nại (Varanasi) - nơi Phật chuyển Pháp luân (Phật giảng bài kinh đầu tiên) và Kusinagar - nơi Phật nhập Niết bàn.
Tháp Dhamek Sarnath, đánh dấu nơi Đức Phật lần đầu thuyết Pháp, bắt đầu vòng quay của bánh xe Pháp luân. Ngọn tháp này đầu tiên được tin là xây dựng vào thế kỷ thứ 3 trước công nguyên. Ngọn tháp hiện nay lớn hơn ngọn tháp đầu tiên được xây dựng vào thiên niên kỷ thứ nhất sau công nguyên. Đây là một trong bốn địa danh linh thiêng của người theo Phật giáo.
Tôi ngộ ra nhiều điều: rằng những dấu tích, rồi thánh tích còn đây là minh chứng hùng hồn về sự hiện diện và cuộc đời huyền thoại của Đức Phật- không phải là một sự tưởng tượng hoang vu nào đó.
Tôi đã chứng kiến một Phật tử người Ấn Độ khóc nức nở bên tháp xá lợi Phật, đôi vai to bè của anh rung lên và người bạn đồng hành chỉ lặng im vỗ nhẹ an ủi vào lưng anh. Điều gì khiến anh khóc khi mà Phật đã mất cách đây cả ngàn năm?
Điều gì khiến một nhà sư Myanmar đứng hàng giờ liền trước tháp Đại giác ngộ ở Bồ Đề đạo tràng chắp tay thành kính như một pho tượng mặc cho người qua lại. Và đây, trong âm hưởng của tiếng trống, tiếng kèn của những kinh kệ rì rầm tạo thành một âm thanh u u như mời gọi mọi người về đây để hòa trong không khí của tình thương, ni sư bé nhỏ Tibet (Tây Tạng) với gương mặt thánh thiện dâng hoa quả cúng Phật mà như múa một vũ điệu tâm linh.
Những người đàn ông, đàn bà phương Tây vẻ mặt bình thản, lặng lẽ ngồi thiền từ 5h sáng… Niềm tin tôn giáo quả là mãnh liệt.
Ở Việt Nam hay có chuyện kêu ca lễ bái vào lưng, vào mông nhau, nhưng ở Bồ Đề đạo tràng thì việc lễ như thế là bình thường. Bởi ở đây sự tập trung về tinh thần (nhất tâm) của mỗi cá nhân là quan trọng nhất. Vì thế họ không bị xao lãng bởi xung quanh - những cá nhân cùng đảnh lễ trước Phật tổ.
Nhưng đông nghẹt mà không ngột ngạt, khó thở mà ngược lại năng lượng ở đây thật tràn trề. Dường như trong cái thế giới rất chật này luôn có chỗ cho mỗi con người.
Tôi không phải là một Phật tử mà chỉ là một người thích tìm hiểu đạo Phật và nói như một nhà tu hành là có duyên với Phật pháp mà nhìn những thánh tích Phật giáo chỉ còn là phế tích mà thấy bùi ngùi. Cây Bồ Đề biểu tượng cho Đức Phật do đệ tử Ananda trồng để các đệ tử nhớ Ngài mỗi khi Phật đi xa giảng pháp, với những trụ bê tông đỡ ở dưới để giữ cho cây chống chọi với thời gian.
Tranh vẽ Liên Hoa Tạng Bồ tát trên tường thế kỷ thứ 5 sau công nguyên. Hang thứ nhất Ajanta, Maharsashtra, Ấn Độ. Bồ tát nghĩa là người đang trên hành trình đến Giác ngộ. Padmapani nghĩa là 1 người mang đóa hoa sen. Bức tranh này là một trong những kiệt tác của dòng nghệ thuật này ở Ấn Độ.
Nền nhà của trưởng giả Cấp Cô Độc trơ trọi, hang đá nơi Ca Diếp - đệ tử của Đức Phật - ở lạnh lẽo, Kusinagar - nơi Phật nhập diệt với pho tượng Phật nằm lặng lẽ - tất cả chỉ còn là vỏ vật chất nhưng lại ẩn chứa một tinh thần mà ai đến mới có thể cảm nhận bằng tâm.
Sự tàn phá của thời gian, của chiến tranh và các tôn giáo khác đã khiến cho đạo Phật ở ngay nơi Ngài sinh ra cũng không thể giữ mãi sự thịnh trị như lúc ban đầu.
Đến thăm Tứ động tâm càng nhận rõ Đức Phật không phải là huyền thoại của trí tưởng tượng mà Ngài cũng là một con người thường với ý chí phi phàm và bao công phu nỗ lực tinh tấn để trở thành bậc thầy tâm linh.
Dấu chân của Ngài khi sinh ra còn đây, sự khổ hạnh trong thời kỳ đầu tu theo hướng sai lầm cùng các đạo sỹ Bà la môn giáo còn để lại dấu vết trong hang….
Phật di lặc (Maitreya) Basgo, thế kỷ 16/ 17, Ladakh, Ấn Độ. Đây là 1 tượng Phật di lặc được dát vàng, hai tầng, cao 45 thước trong đền thờ ở Basgo. Đức Phật di lặc là Đức Phật chưa xuất hiện trên thế giới. Bức tượng này đã truyền cảm hứng cho nhiều nghệ sỹ điêu khắc ở Ladakh.
Tôi thấm thía lời Thượng tọa Thích Nhật Từ phân tích về chiến lược hoằng pháp của Đức Phật tại ngôi chùa Trúc Lâm - ngôi chùa mà một vị vua đã tặng cho Đức Phật để Ngài dùng làm nơi tu tập. Đức Phật đã không giữ lời hứa khi không trở lại độ ngay cho nhà vua khi Ngài giác ngộ mà độ cho 5 anh em Kiều Trần Như trước… rồi sau mới trở lại độ cho nhà vua. Bởi Ngài luôn quán chiếu để chọn đúng người độ, để công cuộc hoằng pháp được mỹ mãn.
Như thế sống trọn vẹn trong “sát na” hiện tại không có nghĩa là bỏ qua tương lai mà vẫn phải luôn tính toán sắp xếp cho tương lai, miễn là đừng có lo lắng cho tương lai.
Chùa Khỉ ở thành Tỳ xá li (Vaishali) nước cộng hòa đầu tiên trên thế giới, nơi Đức Phật thành lập ni đoàn, cho 500 ni cùng lúc xuất gia. Ngày nay, cuộc đấu tranh cho bình đẳng giới còn diễn ra trên nhiều quốc gia trên thế giới thì ngày xưa, Đức Phật đã chú ý tới vấn đề này - sự văn minh và tiến bộ rõ rệt của đạo Phật.
Sự tĩnh tâm của người cầm máy
Những tác phẩm của Benoy K Behl rất trầm tĩnh. Ông thiên về chụp ảnh kiến trúc và nghệ thuật hội họa Phật giáo nhiều hơn, dù cũng có những bức mang chất cuộc sống đời thường (daily life).
Ảnh của ông không phải để dành lấy sự “à, ồ” tán thưởng từ người xem mà nó mang màu sắc của thiền.
Tượng Đức Phật nhập Niết bàn mạ vàng tại Kushinagara, Uttar, Plades, Ấn Độ. Giống như các nơi linh thiêng khác gắn liền với cuộc đời Đức Phật, Kushinagara (Câu Thi Na) trở thành một địa danh hành hương rất quan trọng. Qua thời gian, nhiều điện thờ và tu viện linh thiêng đã được xây dựng bởi vua Ashoka và nhiều người khác tại Kushingara.
Tĩnh tại và sâu lắng. Rất hiếm khi xuất hiện con người trong ảnh, trừ một vài tấm có hình nhà sư như chỉ để cho không khí trong ảnh bớt lặng lẽ hơn, hoặc đó là chân dung những vị đại sư mà quần chúng ngưỡng vọng.
Benoy K Behl đã đưa chúng ta đi theo hành trình của ông qua miền đất Ấn Độ và châu Á rộng lớn để tìm hiểu và chiêm nghiệm về cuộc đời của Đức Phật.
Từ Ấn Độ, đến nước láng giềng Banglades rồi Tây Tạng (TQ), Nhật Bản, Lào, Cambodia, Myanmar,Thái Lan..., không đâu mà Benoy không đặt chân tới để ghi hình.
Những góc máy toàn cảnh, trung cảnh nhiều và rất tĩnh.
Những bức tranh Phật giáo, những pho tượng quý hiếm còn sót lại hoặc mới khai quật tìm thấy lại là những cận cảnh, đặc tả có giá trị dành cho các nhà nghiên cứu, khảo cổ học.
Và những ghi chú cho mỗi bức ảnh của tác giả rất cô đọng và hàm súc.
Một góc triển lãm
V.V