Tìm thấy mảnh cuối của bức tranh bị cắt làm tư

(Nhân kỷ niệm 120 năm ngày sinh René Magritte)

Sau 85 năm biệt tích, một bức tranh bị thất lạc của danh họa siêu thực người Bỉ René Magritte (1898 - 1967) cuối cùng đã hiện nguyên hình nhờ việc tìm thấy mảnh cuối cùng trong 4 mảnh bị cắt rời trước kia.

Ảnh chụp huỳnh quang tia X (trái) bức tranh nhan đề Dieu n’est pas un saint (phải). ©RMFAB.

Ngày 14/11/2017, theo thông báo của Bảo tàng Mỹ thuật Hoàng gia Bỉ (RMFAB), một nhóm các nhà khoa học ở đây sau nhiều khảo sát vào tháng 10/2017, đã phát hiện ra mảnh cắt rời thứ tư - cũng là mảnh chưa biết cuối cùng trong bức tranh “La Pose enchantée ” (Tư thế mê ly) bị cắt làm 4 của danh họa Magritte sáng tác năm 1927. Nhờ khảo sát các ảnh chụp huỳnh quang tia X bức tranh nhan đề “Dieu n’est pas un saint” (Chúa không phải là thánh) (1935-36) thuộc sở hữu của Bảo tàng Magritte ở Brussels, các nhà khoa học đã phát hiện ra dưới lớp sơn vẽ của nó một hình nhìn nghiêng một người đàn bà khoả thân. Đây chính là phần cắt rời cuối cùng đang được truy lùng của bức tranh “La Pose enchantée”.

Ảnh chụp bức tranh La Pose enchantée (1927) in trong cuốn danh mục năm 1992. ©MoMA.

Sự kỳ bí của bức “La Pose enchantée ”, vẽ hai người đàn bà khỏa thân đứng tựa tay lên các bệ tượng gãy, đã bắt đầu cách đây hơn tám thập niên. Trong các hồ sơ liên quan tới Magritte, nó được đánh dấu là “không rõ tung tích”. Magritte, cho đến lúc qua đời vào năm 1967, chưa bao giờ nói gì về số phận của bức tranh này. Chỉ một lần duy nhất người ta thấy nó xuất hiện dưới dạng một bức ảnh nhỏ đen trắng, in trong một cuốn danh mục, vào năm 1992, đi kèm với một bài viết có đoạn “Không biết nó ở đâu [...] có thể đã bị phá hủy.”

Các chuyên gia đang nghiên cứu bức tranh Le Portrait (vẽ năm 1935) của René Magritte. ©MoMA.

Theo lời kể lại, vào khoảng những năm 1920 - 1930, sau khi phòng tranh Galerie Le Centaure đóng cửa (năm 1929), Magritte gặp rất nhiều khó khăn về tài chính. Ông không đủ tiền để mua toan mới, trong khi nhiều bức đã hoàn thành không bán được. Rất có thể với những bức tranh mà ông không hài lòng, ông đã vẽ đè lên để sáng tác những bức tranh mới. Còn với những bức tranh khổ lớn, để tiết kiệm và có được nhiều tấm toan vẽ, ông đã cắt nhỏ chúng ra thành nhiều miếng. Hẳn bức “La Pose enchantée ” đã rơi vào một trong những vụ ‘dao kéo’ phá tranh đau lòng này, để Magritte có được 4 tấm toan ‘mới’.

Vào năm 2013, các nhà sử học nghệ thuật bắt đầu vén được một góc bức màn bí ẩn.

Miếng cắt đầu tiên được phát hiện vào tháng 10 năm 2013, khi một bức tranh tựa đề “Le Portrait” (Chân dung) của Magritte (vẽ năm 1935) được ba chuyên gia bảo tồn Cindy Albertson, Anny Aviram và Michael Duffy thuộc Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại (MoMA) New York xử lý. Khi tháo tranh ra khỏi khung, các nhà bảo tồn nhận thấy các cạnh của tấm toan có những dấu vết khả nghi, và họ quyết định đưa nó vào máy chụp X-quang. Té ra, đây là bức tranh được vẽ đè lên một phần cắt rời từ bức “La Pose enchantée ”: nó là miếng nằm ở góc trên bên trái.

Bức tranh La Condition humaine vẽ năm 1935 (trái) được khảo sát bằng phương pháp ảnh tia X (phải)

Nhóm nghiên cứu của bảo tàng sau đó khảo sát tiếp một bức tranh của Magritte mang tên “Le Modèle Rouge” (Mẫu đỏ) - thuộc bộ sưu tập Moderna Museet ở Stockholm, Thuỵ Điển (cũng được vẽ vào năm 1935) - và lại phát hiện ra một phần cắt rời nữa - miếng cắt thứ hai của bức tranh bị mất tích.

Tháng 2/2016, chuyên gia bảo tồn Alice Tavares da Silva của Viện Hamilton Kerr trong khi phối hợp với curator Giorgia Botticelli của Bảo tàng Norwich Castle để khảo sát bức tranh “La Condition humaine” (Hoàn cảnh con người), cũng được Magritte vẽ năm 1935, đã phát hiện ra miếng cắt thứ ba của bức “La Pose enchantée ”. Miếng này là phần nằm ở góc dưới bên phải của bức tranh bị thất lạc). Bức tranh “La Condition humaine” hiện nay thuộc bộ sưu tập của Bảo tàng Norwich Castle, Anh quốc.

Tái tạo bức tranh La Pose enchantée với 4 phần bị cắt rời được tìm thấy nhờ nghiên cứu X-quang. ©Succession René Magritte

Bức tranh mô phỏng trên máy tính với hình và màu phục dựng theo các nghiên cứu hóa lý mới. ©Succession René Magritte/SABAM/Uliège

Với khám phá mới nhất vào tháng 10/2017 này, miếng cắt thứ tư - cũng là mảnh cuối cùng của một trong những “bài toán ghép hình” thú vị nhất trong lịch sử nghệ thuật đã được tìm ra. Đây là kết quả của một dự án nghiên cứu hợp tác giữa Bảo tàng Mỹ thuật Hoàng gia và Trung tâm Khảo cổ học của Đại học Liège, Bỉ, được bắt đầu triển khai từ năm 2016 có tên là “Magritte on pratice” (Thực hành nghệ thuật của Magritte). Là một dự án nghiên cứu có hệ thống toàn bộ các tác phẩm trong bộ sưu tập của Bảo tàng Magritte, dự án này sử dụng những thiết bị và công nghệ tiên tiến nhất nhằm phân tích hiện trạng tác phẩm cùng những biến đổi hóa lý của các chất liệu trên các tác phẩm, qua đó đưa ra kế hoạch trùng tu, phục chế thích hợp. Khi kiểm tra bức tranh “Dieu n’est pas un saint”, các nhà nghiên cứu cũng sử dụng thiết bị phân tích X-quang để khảo sát những chi tiết nằm bên dưới các lớp sơn vẽ, và phát hiện ra phần góc trên bên phải của bức “La Condition humaine” đã bị cắt rời 85 năm về trước.

Vị trí 4 bức tranh đã sử dụng các phần cắt ra từ bức tranh gốc La Pose enchantée (a. Le Portrait; b. Dieu n'est pas un saint; c. Le Modèle Rouge; d. La Condition humaine.) ©Succession René Magritte

Từ 4 miếng cắt rời của bức tranh “La Condition humaine” đã được tìm thấy, các nhà khoa học đang có kế hoạch phối hợp với các chuyên gia bảo tàng để tái tạo lại bức tranh cũ bằng kỹ thuật số. Nhưng nhóm chuyên gia bảo tàng lại có ý kiến rằng về mặt thể chất, việc khôi phục lại bức tranh này tất nhiên là bất khả, bởi vì làm như thế nghĩa là phải hủy đi toàn bộ 4 bức tranh đã được vẽ đè lên 4 miếng toan đã bị cắt rời.

Một số họa sỹ thì cho rằng Magritte đã cố tình cắt nhỏ bức “La Condition humaine” không phải chỉ vì thiếu toan vẽ, mà rất có thể ông đã không mấy hài lòng với nó, và không muốn nó được treo lên như một tác phẩm đã hoàn thiện.

Một curator của ban Nghệ thuật hiện đại tại Bảo tàng Mỹ thuật Hoàng gia Bỉ (RMFAB) dự báo: “Nếu dự án nghiên cứu này tiếp tục được triển khai, chúng ta hy vọng trong tương lai sẽ có cơ hội tiếp tục phát hiện thêm được nhiều câu chuyện thú vị nữa xung quanh những bức tranh khác của Magritte vẫn còn bị thất lạc”.

Bức tranh L'Empire des Lumières (1949) của René Magritte đã bán được tại nhà đấu giá Christie’s New York ngày 13/11/2017 với giá 20,5 triệu đôla. ©Artnet

Vĩ thanh:

Thật thú vị, và cũng ngẫu nhiên, tuyên bố về khám phá lịch sử nghệ thuật quan trọng này đối với bức “La Pose enchantée ” đã đến chỉ một ngày sau khi xảy ra một sự kiện quan trọng khác liên quan tới thị trường tranh của cố danh họa. Bức “L’Empire des Lumières” (Đế chế ánh sáng) do René Magritte sáng tác năm 1949 đã phá vỡ kỷ lục thị trường của ông vào đêm Thứ Hai ngày 13/11/2017, trong phiên đấu giá “Nghệ thuật Hiện đại & Ấn tượng” tại nhà đấu giá Christie’s ở New York, với giá gõ búa 20,5 triệu USD.

P.L.(Nguồn: Art in America Magazine, Artsy, Artnet, Christies.com, MoMA.org).