Triển lãm Mỹ thuật ứng dụng các sản phẩm gốm Nam Bộ

Gốm Nam Bộ hiện nay được hiểu là loại gốm sản xuất ở vùng Xóm Lò Gốm Sài Gòn xưa, cùng các sản phẩm từ các lò gốm ở Biên Hòa (Đồng Nai) và Lái Thiêu (Bình Dương) được sản xuất từ khoảng đầu thế kỷ XIX cho đến ngày hôm nay.
Tạm phân chia gốm Nam Bộ thành 4 dòng: 
1. Gốm Cây Mai
2. Gốm Sài Gòn
3. Gốm Lái Thiêu 
4. Gốm Biên Hòa
Từ lâu gốm Nam Bộ đã trở thành hàng hóa thiết yếu trong sinh hoạt của cư dân ở miền Đông và Tây Nam Bộ. Đó là các lu, hũ, khạp, đèn, tô, chén, muỗng, đĩa, chung, khay trà, hũ, lọ, lư hương, bình trà, bình cắm hoa,…
Từ năm 2011 tại một quán cà phê nhỏ ở TP. Hồ Chí Minh “Đại hội Gạc-bù-lệt”* đã diễn ra do nhà sưu tầm Mai Công Chánh khởi xướng và tổ chức. Sự kiện này thực sự là một cột mốc đánh dấu bước đầu phát triển của phong trào sưu tập gốm Nam Bộ. 
Sau sự kiện đó, các nhà sưu tầm tâm huyết đã tiên phong, cổ động phong trào, làm dấy lên làn sóng sưu tập gốm Nam Bộ trên khắp cả nước. Đã có rất nhiều hiện vật gốm Nam Bộ được giới thiệu một cách rộng rãi trong sự chia sẻ của cộng đồng mạng phomuaban.vn đã làm cho cuộc chơi gốm Nam Bộ thêm sôi động và thú vị, dẫn đến nhiều cuộc trưng bày với tên gọi “Hội ngộ gốm Nam Bộ” 1, 2, 3… Các sự kiện trên đã lần lượt diễn ra cho tới hôm nay và không ngừng tiếp nối với tên gọi có khác nhau nhưng tựu trung cũng gói trọn 3 chữ “Gốm Nam Bộ” thân thương. 
Năm 2017, phong trào sưu tập được phát triển mạnh mẽ. Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội kết hợp với hơn 70 nhà sưu tập tư nhân của các địa phương Hà Nội, Nam Định, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Sóc Trăng, Đồng Tháp, An Giang, Tây Ninh, Bến Tre, Cà Mau ... để trưng bày các hiện vật nhằm bảo tồn và phát triển các hiện vật Gốm Nam Bộ mà họ đã dày công sưu tầm, đưa các hiện vật gốm Nam Bộ đang ẩn khuất từ mọi nơi, quy tụ thành những bộ sưu tập tập trung, có quy mô và đầy đủ. Có nhiều hiện vật trưng bày trong Triển lãm này đã được các nhà sưu tập công phu tìm kiếm, mua lại từ nước ngoài rồi mang về Việt Nam.
Triển lãm sẽ trưng bày nhiều hiện vật gốm Nam Bộ có minh văn. Minh văn trên gốm tức là những câu chữ được họa sĩ vẽ gốm viết lên: có thể là niên đại, tên lò hay tên người làm, tên người đặt hàng hay tên địa danh, chức năng hay công dụng của sản phẩm, câu chúc, lời chúc hay một bài thơ,…
Những hiện vật có minh văn phản ảnh rõ nét hơn về lịch sử gốm Nam Bộ cũng như lịch sử phát triển của vùng đất Nam Bộ những năm đầu thế kỷ XX. 
Chữ viết trên gốm là một dạng văn tự độc đáo, dựa vào đó có thể hiểu được đời sống kinh tế, văn hóa cũng như nhu cầu thực tế của xã hội đương thời. Đối với các nhà nghiên cứu gốm, chữ viết là một chi tiết hết sức quan trọng trong việc giám định đồ gốm. Nội dung, thể chữ, cách thức, kỹ thuật để viết trên món đồ mang đặc trưng của từng thời kỳ rõ ràng. 
Triển lãm “Mỹ thuật ứng dụng các sản phẩm gốm Nam Bộ” chú trọng về minh văn trên gốm, do Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội tổ chức lần đầu tiên tại phía Nam là một sự kiện tổ chức rất công phu nhưng có không ít khó khăn. Triển lãm được thực hiện tại Thành phố Hồ Chí Minh (Sài Gòn xưa), là nơi đã sản sinh, nuôi dưỡng dòng sản phẩm gốm Nam Bộ độc đáo, trải qua gần 1 thế kỷ. Qua Triển lãm này, Bảo tàng Gốm sứ Hà Nội và các nhà sưu tập mong muốn thúc đẩy phong trào sưu tập gốm Nam Bộ được phát triển, góp phần quảng bá và lưu giữ giá trị văn hóa của dân tộc.
Triển lãm “Mỹ thuật ứng dụng các sản phẩm gốm Nam Bộ - chủ đề minh văn trên gốm” tại Nhà Trưng bày Triển lãm TP. Hồ Chí Minh, số 92 Lê Thánh Tôn, quận 1, sẽ mở cửa từ ngày 03/8/2017 đến ngày 12/8/2017.

Tượng gốm ông tướng cưỡi bạch mã, gốm Cây Mai, cao 57cm. Sưu tập: Phạm Hoàng Việt (Tp. HCM)

Bình Vũ điệu, gốm Thành Lễ, cao 31cm. Sưu tập: Phạm Hoàng Việt (Tp. HCM)

Bình Trưng Vương phạt Hán, gốm Thành Lễ, cao 80cm. Sưu tập: Nguyễn Sĩ Thành (Tp. HCM)

Ấm Long Vương, gốm Nam Bộ, đầu thế kỷ XX. Sưu tập: Đỗ Quyên (An Giang)

Hồ lô chạm lộng, gốm Biên Hòa, thế kỷ XX, cao 48cm. Sưu tập: Đỗ Quyên (An Giang)

Đĩa men lam, gốm Nam Bộ, thế kỷ XX. Sưu tập: Đỗ Quyên (An Giang)

Bình tích Tùng Hạc Diên Niên, gốm Biên Hòa,  cao 76cm, niên đại 1950sSưu tập: Trần Hòa Bình (Tp. HCM)

Tượng Đức Mẹ Quan Âm, gốm Thành Lễ, cao 115cm, niên đại 1960sSưu tập: Trần Hòa Bình (Tp.  HCM)

P.V

* "Gạc-bù-lệt" là âm đọc từ danh từ tiếng Pháp "gargoulette" (danh từ giống cái-nom féminin) dùng để chỉ một vật bằng gốm sứ hay thủy tinh đựng nước uống hay rượu thường có miệng nhỏ để chống nước bốc hơi nhanh và dễ tu miệng uống. Theo nghiên cứu của các nhà Nam Bộ học thì ngày xưa "gạc-bù-lệt" thường dùng đựng nước đặt trên bàn thờ tổ tiên và chỉ thay nước mới bằng nước mưa đầu mùa hàng năm.