Thị trường mỹ thuật Việt Nam trước cơ hội của cách mạng công nghệ số

Thị trường mỹ thuật Việt Nam định hình từ các hoạt động gallery tư nhân khoảng thập niên 1990, sau làn gió Đổi mới và mở cửa nền kinh tế thị trường. Mặc dù còn nhiều bất cập, tuy nhiên những hoạt động trưng bày, thương mại hóa tác phẩm mỹ thuật của hệ thống các gallery tư nhân trên toàn quốc cũng góp phần giới thiệu mỹ thuật Việt Nam ra với thế giới. Chưa có những con số điều tra chính xác về doanh thu của toàn bộ hệ thống gallery nghệ thuật trên cả nước, nhưng chắc chắn, nhờ có hệ thống này, nhiều nghệ sỹ đã có thể sống được bằng nghề, thập chí trở nên giàu có nhờ số lượng và mức giá bán cao trong nhiều năm. Tuy nhiên, với xu hướng ứng dụng công nghệ thông tin phát triển như vũ bão hiện nay, với mức độ phổ cập người dùng internet trên toàn cầu (Việt Nam hiện có trên 60% dân số sử dụng internet, một tỉ lệ rất cao trên thế giới) phương thức kinh doanh tác phẩm nghệ thuật thông qua các gallery truyền thống đang đứng trước thách thức và cơ hội cạnh tranh vô cùng lớn.

Hiện tại, song song với các gallery truyền thống, hệ thống gallery online đang phát triển vô cùng mạnh mẽ, những tiện dụng đầu tiên của hệ thống này là khả năng xóa bỏ mọi rào cản về địa lý, thời gian, không gian và ngôn ngữ. Hơn nữa, với tính linh hoạt của mình, phần lớn các gallery online hoạt động theo phương thức bỏ ngỏ các tuyển lựa (có phần chủ quan) của các curators hoặc của các chủ gallery và như vậy gallery online có thể hiểu tương tự như một môi trường, thậm chí như một khu chợ, ở đó người mua sẽ tìm kiếm món hàng phù hợp túi tiền của mình, người bán có thể bán (hầu như) bất kỳ sản phẩm nào mình có. Quy luật của kinh tế thị trường sẽ chi phối hoạt động mua bán, sở thích, thị hiếu của người mua sẽ quyết định đến hiệu quả của người bán. Hiển nhiên, mặt trái của mô hình này sẽ là các vấn đề có thể vấp phải về luật bản quyền, sở hữu tác quyền… tuy nhiên, với những quy định, chế tài cụ thể của các gallery và hệ thống luật pháp có nhiều điểm tương đồng trong thông lệ quốc tế (về bản quyền, quyền tác giả), không dễ cho những kẻ có ý định làm trái luật mà vẫn có thể thu lời bất hợp pháp.

Hiện tại, với tiềm năng và cơ hội rất lớn của internet với mạng lưới 4G sắp thay thế hoàn toàn mạng 3G, những lợi thế trước mắt mà mô hình gallery online có thể tận dụng là rất lớn. Bài viết dưới đây sẽ điểm những ví dụ nổi bật về các gallery online hiệu quả trên phạm vi quốc tế và ở Việt Nam. Ngoài ra, một số ví dụ được phân tích cũng cho thấy cách thức khai thác lợi thế công nghệ thông tin trong hoạt động quảng bá, tìm hiểu nghệ thuật nói chung (phi lợi nhuận) rất đáng để tìm hiểu và học tập.

Saatchiart

Saatchi art là một gallery trực tuyến và một mạng lưới kết nối bậc nhất các nghệ sỹ khắp nơi trên thế giới. Saatchi có trụ sở tại Los Angeles, Mỹ. Hiện tại, số lượng nghệ sỹ tham gia hệ thống gallery trực tuyến của Saatchi là khoảng 65.000 người, trên 100 quốc gia, đã có trên 500.000 tác phẩm đủ loại được giới thiệu. Là một hệ thống thương mại hóa tác phẩm nghệ thuật, tại gallery của Saatchi, người ta có thể mua /bán những tác phẩm hội họa, đồ họa, điêu khắc… nguyên gốc hoặc những bản in (giới hạn hoặc không giới hạn) trực tiếp từ các nghệ sỹ, tỉ lệ chia sẻ doanh thu giữa Saatchi và nghệ sỹ là 35 và 65%. Mạng lưới của Saatchi chú trọng vào khả năng tương tác giữa người sưu tập và nghệ sỹ, giữa các nghệ sỹ với nhau, các tính năng tương tác của Saatchi cho phép người xem có thể theo dõi, bình luận, chia xẻ thông tin, hình ảnh về các nghệ sỹ, tác phẩm mà mình quan tâm, đánh giá, đưa ra những yêu cầu chi tiết phù hợp với mục đích sưu tập. Ví dụ, đối với những bản in, người mua có thể tự lựa chọn khuôn khổ, yêu cầu về chất liệu, chất lượng in ấn và thậm chí cả những yêu cầu cụ thể về khung treo. Ngoài ra, những nhà quản trị của Saatchi còn thường xuyên tạo ra các chiến dịch kinh doanh linh hoạt, hấp dẫn, xây dựng uy tín của mình dựa trên đội ngũ curators tên tuổi, tạo niềm tin nơi những người đầu tư nghệ thuật. Không chỉ các nghệ sỹ đã có tên tuổi, bất kể nghệ sỹ nào trên thế giới cũng đều có thể giới thiệu /bán tác phẩm của mình trên hệ thống gallery online của Saatchi, tuy nhiên, họ đều phải tuân thủ các quy định chặt chẽ và làm theo các hướng dẫn pháp lý, kỹ thuật, tư vấn (về giá bán tác phẩm) từ các chuyên gia của Saatchi. Điều đáng nói là sự tiện lợi của của công nghệ, người dùng khắp nơi trên thế giới đều có thể truy cập, tạo tài khoản, tiến hành các giao dịch… bất kể thời gian nào. Các công cụ tìm kiếm trên Saatchi art là vô cùng tiện lợi và nhanh chóng, nó cho phép người dùng tìm kiếm theo tên riêng nghệ sỹ, theo tên từng quốc gia, chủ đề, thể loại, chất liệu, màu sắc, phong cách… Với các công cụ tìm kiếm đa dạng và nhanh chóng, Saatchi art có thể phục vụ hầu hết các nhu cầu tìm kiếm, sưu tập của mọi đối tượng, từ những nhà đầu tư nghệ thuật - những người có thể chi trả tới triệu USD cho một tác phẩm, cho đến những người có nhu cầu đơn giản, trang trí căn hộ của mình với những tác phẩm vài chục, tới vài trăm USD.

Artfinder

Được xây dựng từ 2011, Artfinder có trụ sở ở London và Miami, trang web tạo dựng một mạng lưới khá lớn với trên 10.000 nghệ sỹ của trên 100 quốc gia đăng bán tác phẩm, hàng tháng số lượng tác phẩm được đăng trên trang là khoảng 15.000. Số người có tài khoản theo dõi trang Artfinder hiện đã là trên 500.000 người, một con số rất tiềm năng cho việc phát triển thị trường nghệ thuật. Mức giá bán tác phẩm tại Artfinder là rất đa dạng, từ 13USD tới 11 triệu USD. Artfinder chiết khấu tỉ lệ giao dịch tác phẩm là 35%, một con số khá lợi thế so với tỉ lệ thông thường tại hệ thống gallery nghệ thuật truyền thống. Cách thức vận hành của trang web tương tự như Saatchi art, nghệ sỹ tự tạo tài khoản, đăng tải thông tin cá nhân và tác phẩm, trang web sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo nhằm kết nối một cách “thông minh” nhất với khách hàng. Các công cụ tìm kiếm, các chiến lược bán hàng được vận hành chuyên nghiệp và hiệu quả, artfinder còn có đội ngũ chuyên gia tư vấn (các curators), sẵn sàng hỗ trợ khách hàng tìm kiếm tác phẩm và nghệ sỹ phù hợp với nhu cầu sưu tập, đầu tư nghệ thuật.

Singulart là gallery nghệ thuật trực tuyến có hơn 50.000 tác phẩm nghệ thuật được quản lý chuyên nghiệp, gallery này được các nghệ sỹ mới nổi của trên 80 quốc gia tham dự. Ra mắt vào năm 2017, Singulart không chỉ là một trong những gallery nghệ thuật đầy triển vọng mà còn tiếp tục phát triển với tốc độ ấn tượng, nhờ đội ngũ quản trị tận tâm làm việc để hỗ trợ các nghệ sỹ và nhà sưu tập.

Artsper là trang web tiếng Pháp, gallery nghệ thuật này hiện có 80.000 tác phẩm của 15.000 nghệ sỹ. Artsper chỉ tập trung liên kết với các gallery nghệ thuật chuyên nghiệp, do đó các nghệ sỹ không thể đăng ký độc lập. Cách làm của Artsper đảm bảo chất lượng của các tác phẩm đã được ghi nhận và tập trung hoàn toàn vào các nghệ sỹ chuyên nghiệp. Hiện Artsper là một trang web thu hút các nhà sưu tập chuyên nghiệp.

Indochineart là một Sàn giao dịch tác phẩm nghệ thuật trực tuyến đầu tiên tại Việt Nam, ra mắt tháng 3 năm 2018, Indochineart hoạt động theo mô hình tương tự như các gallery online phổ biến trên thế giới. Nghệ sỹ  hoặc người dùng tự lập và quản lý tài khoản theo các quy định kinh doanh thương mại điện tử cũng như quy định về quyền tác giả, bản quyền tác phẩm nghệ thuật. Qua một năm vận hành, hiện Indochineart đã thu hút được khoảng 200 nghệ sỹ đăng ký tài khoản và đã có trên 1.200 tác phẩm nhiều thể loại được quảng bá, giao dịch trên trang. Indochineart còn xây dựng được hệ thống phòng triển lãm 3D hiện đại, linh hoạt, tạo điều kiện xóa mọi khoảng cách về không gian và thời gian cho những người yêu thích mỹ thuật nói chung và nhà sưu tập nói riêng. Mô hình của Indochineart sẽ là một mô hình phổ biến trong những năm tới tại Việt Nam, góp phần chuyên nghiệp hóa và thúc đẩy sự phát triển của thị trường nghệ thuật.

Web Gallery of Art

Là một bảo tàng ảo và là một ngân hàng dữ liệu thông tin về mỹ thuật châu Âu từ thế kỷ thứ 3 đến thế kỷ 19. Được tạo dựng từ năm 1996, Web Gallery of Art được coi là một trang web hàng đầu về nghệ thuật Phục hưng với nền tảng nghệ thuật từ thế kỷ 14 ở các thành phố của Ý, kế tiếp là sự lan tỏa của nền nghệ thuật này sang các quốc gia lân cận vào thế kỷ 15 và 16. Dự định ban đầu giới thiệu toàn diện về nghệ thuật Phục hưng sau đó đã được mở rộng với bộ sưu tập về nghệ thuật thời kỳ Trung cổ (trước giai đoạn nghệ thuật Phục Hưng) và cả sự tiến triển của Phục Hưng sang nghệ thuật Baroque, Rococo và Chủ nghĩa Kiểu cách (Mannerism). Với những phản hồi tích cực từ người truy cập, phạm vi của bộ sưu tập sau đó còn được mở rộng với nghệ thuật trang trí và kiến ​​trúc thời kỳ Tiền Kitô giáo và Tiền La Mã thế kỷ thứ 3 cho tới thế kỷ thứ 10. Nghệ thuật thế kỷ 19 cũng được đưa vào, tuy nhiên Web Gallery of Art không có ý định tăng thêm phạm vi dữ liệu thông tin và hiện trang web không giới thiệu về nghệ thuật thế kỷ 20 cũng như nghệ thuật đương đại.

Bộ sưu tập của Web Gallery of Art có một số đặc điểm của một bảo tàng ảo, trải nghiệm của khách truy cập được tăng cường bởi các chuyến tham quan có hướng dẫn giúp tìm hiểu mối quan hệ giữa nghệ thuật và lịch sử, tác giả, tác phẩm của từng giai đoạn. Trải nghiệm thăm quan bảo tàng ảo còn được tăng cường tính năng giải trí bằng âm nhạc (tự chọn) và có cả dịch vụ cung cấp bưu ảnh miễn phí. Bộ sưu tập đáp ứng nhu cầu tìm hiểu của khách truy cập về những địa danh với các thông tin về nghệ thuật, nghệ sỹ, lịch sử và hình ảnh minh họa. Mặc dù không giống như một bộ sưu tập thông thường, nhưng trang web là một ngân hàng dữ liệu được bổ sung công cụ chú giải thuật ngữ (glossary) chứa các mục nội dung thuật ngữ nghệ thuật, các sự kiện lịch sử quan trọng, con người, thành phố, bảo tàng và nhà thờ.

Web Gallery of Art là một tài nguyên miễn phí dành ưu tiên cho đối tượng học sinh và giáo viên. Đây là một sáng kiến tư nhân không liên quan đến bất kỳ bảo tàng hoặc tổ chức nghệ thuật nào và không được hỗ trợ tài chính bởi bất kỳ nhà tài trợ nhà nước hoặc doanh nghiệp nào. Tuy nhiên, để đảm bảo chất lượng và tính xác thực của nội dung, trang web đã nỗ lực một cách tốt nhất để cung cấp các nguồn tài liệu chính xác dưới tư vấn của các chuyên gia.

Artcyclopedia

Artcyclopedia là một nguồn dữ liệu trực tuyến về mỹ thuật có chất lượng rất cao (chất lượng bảo tàng). Trang web này được tạo bởi John Malyon người Canada. Trang này chỉ tập trung vào giới thiệu mỹ thuật, nó có chứa chỉ mục (Index) của 2.900 trang web nghệ thuật (từ các bảo tàng và gallery nghệ thuật), chứa các liên kết (links) với 180.000 tác phẩm nghệ thuật của khoảng 9.000 nghệ sỹ tên tuổi. Hiện trang web tiếp tục cập nhật danh sách các gallery nghệ thuật và cả các nhà đấu giá khắp thế giới.

Ngoài các công cụ tìm kiếm hữu hiệu trên trang Artcyclopedia như: tìm theo tên nghệ sỹ, theo tên tác phẩm, chất liệu, chủ đề, giới tính, các trào lưu, chủ nghĩa, các thời kỳ nghệ thuật… người dùng có thể tìm kiếm danh sách các bảo tàng, gallery nghệ thuật theo các địa danh (tên thành phố, quốc gia), danh sách cung cấp không chỉ địa chỉ mà còn có các liên kết trực tiếp tới các địa chỉ đó. Trên trang còn có các mục tổng hợp các bài viết chuyên sâu về nghệ thuật của các chuyên gia, tin tức thời sự về nghệ thuật diễn ra khắp nơi. Web còn có công cụ thống kê cho biết danh sách những nghệ sỹ được tìm kiếm nhiều nhất (danh sách 30 người) theo từng tháng. Ngoài ra, người dùng có thể tạo tài khoản để tham gia mục “Trò chuyện nghệ thuật - Artconversation”, đăng tải thông tin, giao lưu, trao đổi…

Như vậy có thể thấy, tiềm năng của công nghệ thông tin và mạng internet đã nhìn thấy rõ, nếu hoạt động của thị trường mỹ thuật Việt Nam nói chung, hệ thống các gallery nghệ thuật và các nghệ sỹ nói riêng còn chưa quan tâm /bắt kịp với xu hướng của thời đại thì chúng ta sẽ khó hội nhập với thế giới và sự thiệt thòi, lạc hậu, có lẽ sẽ là một hệ quả tất yếu.

V.H.T  (số 7, tháng7/2019)

Tài liệu tham khảo:

https://www.saatchiart.com/

https://www.artfinder.com/

https://artplusmarketing.com/the-10-websites-to-sell-art-online-in-2019-6a37158984b4

https://indochineart.vn/

https://www.wga.hu/index1.html

http://www.artcyclopedia.com/index.html