Quản lý công trình tượng đài, phù điêu, tranh hoành tráng thực trạng và giải pháp
I. Thực trạng
Các tượng đài này đã góp phần tích cực vào việc giáo dục truyền thống cách mạng, lịch sử của dân tộc, là những công trình văn hóa, nghệ thuật, điểm nhấn văn hóa của mỗi địa phương, tuyên truyền, giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, và là những di sản văn hóa cho thế hệ mai sau. Một số công trình tượng đài có chất lượng tốt được xây dựng những năm gần đây như: Tượng đài Bác Hồ với nhân dân các dân tộc Tây Bắc ở tỉnh Sơn La; Tượng đài Bác Hồ với đồng bào các dân tộc ở tỉnh Tuyên Quang; Tượng đài 6 điều Bác Hồ dạy công an nhân dân ở tỉnh Bắc Giang; Tường đài Trần Hưng Đạo ở Hải Dương và Nam Định; Tượng đài cha và con ở tỉnh Bình Định; Tượng đài Bác Hồ với Tây Nguyên ở Gia Lai; Tượng mẹ Việt Nam anh hùng ở tỉnh Quảng Nam; Tượng đài Bác Hồ ở Thành phố Hồ Chí Minh v.v…
Vũ Đại Bình, Mai Văn Kế, Tượng đài Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh, đá, 2004, tại Vườn hoa Vạn Xuân, Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Nếu chia trung bình 400 tượng đài trong cả nước cho 63 tỉnh, thành phố thì trung bình mỗi tỉnh, thành phố có 6,3 tượng đài; Tỷ lệ này có thể nói là ít so với nhu cầu của các địa phương. Đặc biệt là hiện nay rất thiếu những tượng ngoài trời quy mô nhỏ về những nội dung văn hóa, nghệ thuật phục vụ đời sống văn hóa tinh thần ở các khu đô thị, khu dân cư, vườn hoa, công viên v.v… góp phần tạo nên cảnh quan môi trường thẩm mỹ bằng tác phẩm nghệ thuật phục vụ đời sống văn hóa tinh thần hàng ngày của nhân dân.
Về hình thức nghệ thuật hiện nay các công trình tượng đài ngoài trời của nước ta đều được thực hiện theo một phong cách nghệ thuật hiện thực, tả thực vì đa số quan niệm cho rằng như thế mới dễ hiểu, dễ cảm nhận nên đã tạo cảm nhận các tượng đài giống nhau và trùng lặp; Đây là vấn đề cần thay đổi về nhận thức của Chủ đầu tư cũng như tác giả tượng đài khi quyết định lựa chọn giải pháp, phong cách nghệ thuật cho phù hợp với từng nội dung, chủ đề của tác phẩm để xây dựng nên những tượng đài không những có giá trị nội dung tư tưởng mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, phản ánh sự phát triển của nghệ thuật điêu khắc trong từng giai đoạn phát triển của văn hóa, nghệ thuật.
Kim Xuân, Tượng đài Thánh Gióng, đồng, 2010, đặt tài Phù Ninh, Sóc Sơn, Hà Nội
II. Giải pháp khắc phục hạn chế
1. Tăng cường công tác quản lý nhà nước các công trình tượng đài, phù điêu, tranh hoành tráng:
Nghị định số 113/2013/NĐ-CP ngày 02 tháng 10 năm 2013 của Chính phủ về hoạt động mỹ thuật.
Thông tư số 01/2018/TT-BVHTTDL ngày 18 tháng 01 năm 2018 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quy định chi tiết thi hành một số điều tại Nghị định 113/2013/NĐ-CP ngày 02 tháng 10 năm 2013 của Chính phủ về hoạt động mỹ thuật đã quy định và phân cấp thẩm quyền quyết định đầu tư và cấp giấy phép xây dựng tượng đài thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố có công trình xây dựng tượng đài tại địa phương đó.
Riêng đối với công trình tượng đài cấp Quốc gia, tượng đài Chủ tịch Hồ Chí Minh thì phải được sự đồng ý của Ban Bí thư Trung ương Đảng và Thủ tướng Chính phủ.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chịu trách nhiệm quản lý Nhà nước, chỉ đạo các Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Sở Văn hóa và Thể thao trong cả nước thực hiện việc quản lý nhà nước xây dựng tượng đài tại các địa phương. Bộ chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện về mặt chuyên môn mỹ thuật quy trình xây dựng để công trình tượng đài đạt chất lượng về nghệ thuật và kỹ thuật tượng đài.
Thực tế hiện nay vẫn còn một số địa phương, công tác quản lý nhà nước, việc cấp giấy phép xây dựng tượng đài còn bị buông lỏng, chưa thực hiện đúng các quy định của Nghị định số 113/2013/NĐ-CP ngày 02 tháng 10 năm 2013 của Chính phủ về hoạt động mỹ thuật. Vấn đề này cần được Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố và Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Sở Văn hóa và Thể thao quan tâm, thực hiện chức năng quản lý nhà nước theo đúng các quy định của pháp luật.
Lê Liên, Phù điêu Bất Khuất (trích), đá. 2000, Di tích Nhà tù Hỏa Lò
2. Nâng cao vai trò, trách nhiệm của Hội đồng nghệ thuật trong việc xây dựng các công trình tượng đài:
- Theo Điều 23 của Nghị định 113/2013/NĐ-CP ngày 02 tháng 10 năm 2013 của Chính phủ về hoạt động mỹ thuật quy định:
Hội đồng nghệ thuật có 2/3 là các nhà chuyên môn gồm các họa sỹ, nhà điêu khắc, kiến trúc sư; 1/3 là các nhà quản lý, lãnh đạo.
Hội đồng nghệ thuật là cánh tay nối dài của cơ quan quản lý nhà nước giúp Chủ đầu tư kiểm soát về chất lượng chuyên môn; giúp tác giả của công trình tượng đài trong quá trình sáng tác, hoàn thiện tác phẩm đạt các yêu cầu về nội dung, thẩm mỹ, nghệ thuật của công trình tượng đài.
Lê Đình Quỳ, Tượng đài Không quân Việt Nam, bê tông - gốm, tại Sóc Sơn, Hà Nội
Thực tế là hiện nay vai trò và trách nhiệm của Hội đồng nghệ thuật tượng đài vẫn bị xem nhẹ, thậm trí là thành lập cho có mang tính hình thức. Đồng thời các thành viên của Hội đồng cũng cần phải nâng cao hơn nữa trách nhiệm là người giám sát, chỉ đạo, góp ý để tác giả hoàn thiện về chuyên môn mỹ thuật trong suốt quá trình sáng tạo và hoàn thiện tác phẩm đến khi hoàn thành và nghiệm thu đưa vào khai thác sử dụng.
Tượng đài, phù điêu, tranh hoành tráng là tác phẩm, công trình văn hóa nghệ thuật phục vụ nhu cầu của xã hội đương đại và cũng sẽ là những di sản văn hóa cho mai sau, rất cần sự cẩn trọng, kỹ lưỡng, chặt chẽ trong quản lý đầu tư xây dựng, cấp giấy phép xây dựng, kiểm tra việc thực hiện quy trình các bước trong quá trình xây dựng tượng đài. Vì thế, rất cần sự quan tâm, chỉ đạo và quản lý chặt chẽ của các Bộ, Ngành Trung ương và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trong cả nước.
V.K.T