ẤN TƯỢNG NHIẾP ẢNH NGA

Từ xưa, Nga đã là một nước châu Âu có nhiều nghệ sỹ nhiếp ảnh tài năng. Ngay từ buổi bình minh của nghệ thuật này ở Nga, các nghệ sỹ đã biết ứng dụng và sớm phát triển ra nhiều thể loại ảnh, đến nay vẫn là hay nhất thế giới. Tùy từng thời kỳ đều có hàng trăm nghệ sỹ nổi tiếng với những đóng góp to lớn cho Nga và quốc tế. Thế nhưng, từ năm 2000 trở đi có một sự bùng nổ đáng kinh ngạc của các tác giả ảnh Nga, khi mà năm nào cũng thấy các gương mặt mới đạt những giải thưởng cao ở trong- ngoài nước.

Một người có công đầu khai triển nghệ thuật nhiếp ảnh ở Nga, đặc biệt là ảnh màu là nhà hóa học, nhiếp ảnh gia Sergei Mikhailovich Prokudin-Gorskii. Ông là cha đẻ, người tiên phong nghĩ ra kỹ thuật tráng ảnh màu những năm đầu thế kỷ 20 của Nga (năm 1902). Hơn thế, ông cũng là người chụp ảnh nhiều nhất, góp một vai trò quan trọng trong việc giữ gìn lịch sử - văn hóa Nga. Năm 1908, sau khi giới thiệu chân dung bằng ảnh màu của văn hào Lev Tolstol, ông được sa hoàng Nicholas II cấp tiền cho đi khắp nước ghi lại những cảnh đẹp, con người và đời sống sinh hoạt dân gian, sau này truyền dạy cho đời về sự giàu có quốc gia. Từ năm 1909 đến 1915, ông đã thực hiện hàng nghìn bức ảnh về đế chế Nga gồm ảnh phong cảnh, kiến trúc, trang phục, ẩm thực, chân dung, trong đó có những hình ảnh các dân tộc thiểu số (nước này có đến 190 dân tộc, và nhiều dân tộc đã được ông khắc họa). Để tiện cho việc sáng tác, nghệ sỹ đi lại bằng một xe riêng (hỏa xa) và dùng ngay một toa xe làm phòng tráng ảnh.

Kế thừa ông, cũng có nhiều thế hệ tôn vinh vẻ đẹp Nga… mà một trong những tác giả trẻ hiện nay là nhiếp ảnh gia Alexander Petrosyan. Sinh tại Lviv song sống và làm việc ở St.Petersburg suốt 35 năm, anh đâm yêu cảnh sắc con người nơi đây và dành nhiều sáng tác về đường phố St. Petersburg. Tác phẩm của anh cho thấy một thành phố của Nga hết sức thơ mộng, với từng con người, góc phố, ngôi nhà, bức tượng và hơn thế còn rất Nga bởi những đặc trưng riêng có ở St. Petersburg. Giống như một lữ khách, anh thường đi khắp nơi chụp ảnh. Cái gì cũng chụp –từ những cảnh sinh hoạt đến những ngả đường, những loài vật vô chủ và chụp một cách bất ngờ song với tinh thần của một nghệ sỹ cần mẫn đi tìm cái đẹp và như một người câu cá trên băng. Nói về ảnh của anh, người ta cho rằng nó thật lạ và cũng hóm hỉnh bởi cách chụp táo bạo, trong đó đa số là từ trên xuống, hoặc từ dưới lên để có thể thu được toàn vẹn cảnh vật và ngay cả những ảnh chụp cận cũng đều hoành tráng, chi tiết. Mặc dù vậy, anh chỉ mới bước vào nghề ảnh từ năm 2000 khi 35 tuổi- bỗng thấy thích khám phá khoảng khắc đời thường - những khoảng khắc đẹp, tiêu biểu nhất của đời sống Nga. Mới đầu, anh làm việc cho tạp chí My District và giờ là tờ báo Kommersant. Ngoài Kommersant, anh cũng cộng tác với nhiều ấn phẩm uy tín như Geo, Newsweek, National Geographic, Russian Reporter…

Ngược với Petrosyan, nữ nghệ sỹ Elena Shumilova lại khắc họa quê hương ở một phạm vi hẹp - trong một gia đình, một nông trại, một ngôi làng vùng quê. Ảnh của chị đặc tả cảnh đẹp nông thôn nước Nga và sự hồn nhiên của tuổi thơ qua hình ảnh hai đứa trẻ cùng bầy thú vật. Tốt nghiệp học viện kiến trúc Moscow, nhưng không đi làm kiến trúc, chị đã về quê theo nghề gia đình, quản lý một nông trang nhỏ ở ngoại ô Andreapol. Vốn không hiểu nhiều về ảnh, song đến năm 2012 khi đã có hai bé trai là Yaroslav và Vanya vì muốn ghi lại những hành động ngộ nghĩnh của con, chị liền mua một chiếc máy và sáng tác từ đây, mang tới một thế giới diễm lệ quanh hai em bé và một không khí ấm cúng, êm đềm. Loạt ảnh không chỉ làm người xem sống dậy ký ức tuổi thơ với nhiều cách nghĩ, cách chơi, hòa nhập thế giới; những cảm xúc đáng yêu của trẻ nhỏ như thẹn thùng, bỡ ngỡ, vui sướng, mơ mộng mà còn là tình yêu đối với thiên nhiên, tình bạn giữa người và vật. Mỗi tác phẩm đều có nội dung nhẹ nhàng song thực tế là sự kết hợp khéo léo của khá nhiều thủ pháp, gồm những kiến thức mỹ thuật, kiến trúc, nhiếp ảnh và là sự vận dụng tinh tế nguồn sáng gồm ánh sáng tự nhiên, ánh sáng nhân tạo như ánh đèn, ánh nến, sương, khói, mưa tuyết và bối cảnh của một làng quê trong những hiện tượng giao mùa cùng các con vật đặc trưng như chó, mèo, gà, vịt, ngựa, thỏ… để đem lại hiệu quả thẩm mỹ là vẻ đẹp của thiên nhiên, của nội tâm trẻ thơ; tình cảm thân ái, hồn hậu với động vật; sự gắn bó lâu đời của mỗi người với quê hương.

Ảnh: Elena Shumilova

Nếu chỉ nói về vẻ thánh thiện, hồn nhiên của trẻ thì có nữ nghệ sỹ Karina Kiel, một nhà thiết kế, một cô giáo ở thành phố Sochi. Ảnh của chị chuyên về trẻ em theo các chủ đề khác nhau nhưng đều đẹp như tranh được vẽ bởi các họa sỹ xưa. Giống Shumilova, chị cũng dùng các con làm mẫu, song có thêm các diễn viên nhí và nhờ các nhà tạo kiểu (stylist) để hóa trang các em thành các nhân vật truyện, đưa người xem vào một xứ sở thần tiên. Ngay cả những nội dung hiện đại, vẫn thấy đâu đó sự hoài cổ, vô định của không gian, thời gian. Một thủ thuật khác là việc dùng màu vàng tạo nên cảm giác như mơ, cao quý. Khi làm loạt ảnh này, chị không chỉ dừng lại ở những cử chỉ dễ thương của trẻ mà còn đẩy chúng lên những tầm cao mới, khi xem các em là những thiên thần, những anh hùng có thể làm được những việc người lớn không làm nổi và ở một thế giới kỳ diệu – nơi của những giấc mơ, trí tưởng tượng mà người lớn không thể chạm chân đến, hơn thế ở các em, ngoài sự thơ ngây còn có những cảm xúc hết sức chân thành, dễ buồn, dễ vui cho thấy một vẻ đẹp tinh khôi, đích thực của tuổi thần tiên. Bên cạnh sáng tác, chị cũng giảng dạy về ảnh thiếu nhi trên khắp nước Nga.

Ảnh: Karina Kiel

Trong các tác giả trẻ nổi tiếng về ảnh tài liệu và chân dung con người Nga, phải kể tới nữ nghệ sỹ Olya Ivanova. Một tâm hồn văn thơ, yêu nghệ thuật, yêu con người Nga. Vốn học văn và sau này học mỹ thuật, chị đã đưa vào ảnh những tư tưởng, nội dung nhân văn , khắc họa chân dung của những người dân từ nhỏ đến lớn mang những nét đẹp Nga. Trong ảnh, ai nấy từ nông dân, thợ thủ công, thanh niên, thanh nữ, già trẻ đều hiền lành, chân chất. Điều đáng nói là trong số đó có nhiều người là người dân của một ngôi làng đang gặp sự suy giảm về dân số, có gia cảnh nghèo mặc dù chỉ cách Moscow mấy chục kilômét. Vì thế, ảnh của chị vừa là ảnh chân dung, vừa là ảnh thời sự, tài liệu phản ánh cuộc sống hiện thời của một bộ phận dân cư. Bằng cách tả chân, không dùng hiệu ứng nghệ thuật, chị luôn cho người xem thấy người Nga mộc mạc như thế nào và đưa người xem đến một đất nước với những truyền thống lâu đời và vùng nông thôn bao la. Một trong các loạt ảnh gần nhất của chị là cuốn sách Ngôi làng Kich Gorodok, phía bắc nước Nga năm 2010, trong đó khắc họa người dân diện những trang phục cổ truyền và ở những tư thế trang nghiêm, đúng với lối sống lâu nay và phong cách ảnh đầu thế kỷ 20 trong các sự kiện xóm làng.

Về ảnh đô thị, kiến trúc Nga dẫn đầu có thể nói nhiếp ảnh gia Alexey Bogolepov. Cũng là một người St. Petersburg, song anh có sở thích đặc biệt với những công trình kiến trúc đồ sộ từ thời Xô Viết có tính hiện đại và hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Ảnh của anh chủ yếu khám phá các khu vực ngoại ô, nơi có các công trình thời Liên Xô cũ để diễn tả sự thay đổi nhanh chóng của bộ mặt đô thị. Tuy rằng có những công trình rất mới, những tòa nhà chọc trời bằng kính bóng bẩy, song qua những bức ảnh của anh thì những nhà máy, xí nghiệp bê tông mộc mạc xưa vẫn chưa mất đi vẻ đẹp và giữ một vị trí quan trọng trong lịch sử văn hóa khu vực.

Danil Golovkin có lẽ là một nhiếp ảnh gia thời trang, quảng cáo lừng lẫy nhất Moscow. Ảnh của anh xuất hiện trên nhiều ấn phẩm đắt giá như Vogue Russia, Numero, Schon, Snob, Glamour, Playing Fashion… Vốn dĩ là một đạo diễn, anh đã chuyển sang làm ảnh vào năm 2007 và nhanh chóng thành công trong lĩnh vực này. Nghệ sỹ rất giỏi về màu sắc nhờ am hiểu hội họa, thiết kế do vậy mỗi người mẫu, trang phục, trang sức trong ảnh của anh đều hiện lên lộng lẫy, lôi cuốn. Nhận xét về anh, người ta cho rằng anh là một phù thủy về ảnh quảng cáo với nhiều triển lãm tại Nga, Đức, Scotland...

Ảnh: Danil Golovkin

Bậc thầy về ảnh khỏa thân là danh hiệu của nam nghệ sỹ Anton Belovodchenko. Anh dễ dàng biến ra nhiều vật từ các góc độ thân thể của người phụ nữ, đưa lại ấn tượng về một phong cảnh trước mắt. Ở cách nhìn khác, mỗi người lại giống như một bức tượng người say sưa đang tập thiền. Tuy có các đường cong mềm mại, song vẫn không hề làm người xem xao nhãng mà đánh thức ở họ sự nhận biết về một cái đẹp trẻ trung-khỏe mạnh, nhờ những hình cột, hình vòm và cơ bắp săn chắc. Trong mỗi bức ảnh, người mẫu hiện lên thật là dẻo dai- linh hoạt, một phần như thiền, một phần như múa. (ảnh)

CHU MẠNH CƯỜNG