Ảnh xuất sắc Quốc gia 5 năm gần đây, xu hướng nào thắng thế?

Cầm trong tay cuốn sách ảnh “Ảnh xuất sắc quốc gia 2009-2014” ấn hành nhân Đại hội Đại biểu toàn quốc nhiệm kỳ VIII Hội nghệ sỹ nhiếp ảnh Việt Nam, xem kỹ những tác phẩm đoạt giải thấy nhiều điều đáng bàn.

Hành quân trong mưa. Ảnh: Đặng Quang Hiển 

Quà từ biển cả.Ảnh: Thân Nguyên

Đúng là chưa thấy đỉnh cao!

Một tác phẩm nghệ thuật sâu sắc, ý tưởng mạnh mẽ, chạm vào trái tim người xem và để lại ấn tượng không thể quên- thực sự không thể tìm thấy trong số ảnh đoạt giải  quốc gia 5 năm gần đây. Mà nếu nhìn bằng con mắt khó tính thì một số còn chưa thành tác phẩm. Xu hướng sử dụng photoshop làm đẹp hóa hiện thực, lung linh hóa mắt nhìn, chiều chuộng thị giác vẫn là phổ biến. Sự báo động đáng lo ngại về tính chân thực của nhiếp ảnh đang bị mai một dần đi đã bị chính các nhà quản lý Hội NSNAVN băn khoăn là có thực. Không ai cấm tác giả sáng tạo và không có rào cản nào cho sáng tác nhưng nếu quá chuộng sự hào nhoáng giả tạo xa rời cuộc sống và biến nó trở thành xu hướng chủ lưu của một nền nhiếp ảnh thì không nên. Những tấm ảnh đoạt giải ở mảng phong cảnh hầu hết đều được kích màu, tăng màu lên để đẹp đẽ hơn, bắt mắt hơn như cảnh hồ Tuyền Lâm, cảnh bắt cá trong sương sớm, cảnh đồng muối. Sao không thấy những tấm ảnh diễn tả sự nhọc nhằn, đổ mồ hôi thực sự của công sức những người lao động. Những tấm ảnh mà cả hai bên: người chụp và đối tượng nhân vật trong ảnh đều phải đổ mồ hôi!Những bức ảnh mang tính hiện thực nhiều hơn (dù có dùng photoshop) thì vẫn hoặc là chưa thuyết phục vì tính chân thật, hoặc là mang tính du lịch, hài hòa.

Đôi mắt Pleiku. Ảnh: Hồ Anh Tiến

 Hành quân trong mưa của Đặng Quang Hiển (giải A năm 2014) chỉ là ảnh dễ xem, vui vui (vì con chó chạy trước hàng quân) mà chưa thấy sự vất vả của những người lính. Chiều về bản phố Cáo của Đoàn Văn Chiến (giải A)  cũng là một ảnh du lịch. Sức khỏe cho cộng đồng - Võ Thị Bạch Yến (giải A) thì đẹp nhưng cũ về đề tài. Nó cũng như Bình minh thung lũng của Hoàng Hải Thịnh (giải C). Đẹp ánh sáng, bố cục cũng ổn nhưng không có gì mới, nên khó đem lại xúc cảm thẩm mỹ. Đẹp mà cũ - cũng là hiện tượng phổ biến của nhiều ảnh thắng giải. Trách thí sính một phần, trách giám khảo nhiều hơn vì sự thẩm định theo lối mòn, an toàn nhiều hơn đã đánh mất đi sự trình làng những tác phẩm mới mẻ, mang tính đột phá ở góc phát hiện vấn đề. Hình ảnh những chú bé trăn trâu trên đồng, những người công nhân trên công trình, được lựa chọn góc độ sao cho nổi bật đường nét, bố cục bắt mắt, những mùa vàng, ruộng bậc thang uốn éo, ngoằn nghèo vẫn là niềm đam mê của nhiều tay máy. Bản thân đề tài không có lỗi, và thực sự tính mới, cũ của đề tài không quan trọng, như tình yêu là muôn thuở. Nhưng cái mới trong mắt nhìn- thực chất là cái mới của tư duy, là cái tâm tình của nhà nhiếp ảnh tỏ qua mắt- ống kính đến người xem mới là quyết định.  

Tín hiệu tình yêu. Ảnh: Bùi Văn Chung

 
Cần sự đa dạng

 Qua những tác phẩm đoạt giải cũng thấy nhiếp ảnh Việt Nam còn chưa đa dạng.Mảng ảnh động, thực vật quá ít. Những bức ảnh duyên dáng của Bùi Văn Chung (Kiên Giang) như Tín hiệu tình yêu với việc dùng ống kính Macro đặc tả con vật là rất đáng xem. Trước đây, nhiếp ảnh Việt Nam đã có NSNA Minh Lộc chuyên chụp Sếu đầu đỏ, sau là Lê Hoài Phương chuyên chụp khỉ, voọc, chim thú quý trong sách đỏ…Mảng ảnh kiến trúc (kiến trúc đô thị, làng quê, phố cổ, chung cư...) gần như không có.  Kiến trúc là mảng đề tài hay vì qua kiến trúc thấy được phần nào bộ mặt của xã hội, nhưng lại rất ít, đó là điều đáng tiếc. Mảng ảnh trừu tượng càng không nhiều (trong khi trên thế giới đây là một mảng quan trọng). Thực sự nhiều tác phẩm nhiếp ảnh được bán giá cao ở Saatchi and Saatchi và Sother’by đều là tác phẩm trừu tượng.Thực sự ảnh trừu tượng vô cùng khó, nó đòi hỏi nghệ sỹ phải am hiểu, nghiên cứu hiện thực sâu sắc để từ đó hình thành những ý tưởng riêng. Mảng ảnh ý tưởng - sáng tạo cũng vô cùng hiếm. Nguyễn Hương Vượng (Đắc Lắc) có một số ảnh ý tưởng tốt tuy rằng nhiều người nói anh bắt chước nhiều ảnh Tây, chuyện bắt chước còn phải bàn, còn ảnh hưởng là có thực. Tuy nhiên chú ý mảng ảnh ý tưởng là điều sẽ nâng cao khả năng của mỗi nghệ sỹ lên rất nhiều.Vì thế rất nên tổ chức thêm nhiều cuộc thi  “Ảnh Ý tưởng” mà Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm đã khởi  xướng lần đầu. Chính việc tạo sân chơi ý tưởng sẽ mở rộng thêm biên độ cho sáng tác ảnh nghệ thuật, phát huy trí tưởng tượng của nghệ sỹ.

V.V
Ảnh trong bài: Một số ảnh đoạt giải quốc gia trong 5 năm gần đây.

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 12/2014)