Bàn về nhiếp ảnh: Cuốn sách quý của Susan Sontag do Trịnh Lữ chuyển ngữ

Được chính tác giả đánh giá là “chuỗi tiểu luận về ý nghĩa và sự nghiệp của ảnh chụp”, ngay từ khi ra đời vào năm 1973, cuốn sách Bàn về nhiếp ảnh (On Photography) của  Susan Sontag đã lập tức được xếp vào hàng những ấn phẩm đáng đọc nhất không chỉ trong giới nghiên cứu phê bình nghệ thuật thị giác mà cả với các nhà nhiếp ảnh chuyên nghiệp lẫn không chuyên.

Bàn về nhiếp ảnh, 2018, Phương Nam Book & NXB Thế Giới, 272 trang.

Các tạp chí uy tín và những cây bút phê bình gạo cội trên thế giới đã dành cho cuốn chuyên luận này những đánh giá khắt khe và trân trọng nhất:

“Một phân tích xuất sắc những chuyển biến sâu xa do các hình tượng nhiếp ảnh gây ra trong cách nhìn của chúng ta về thế giới và chính bản thân mình trong 140 năm vừa qua”. – The Washngton Post Book World.

“Trang nào trong Bàn về nhiếp ảnh cũng nêu lên những vấn đề quan trọng và hứng thú về chủ đề của nó, nêu lên một cách hay nhất”. – The New York Times Book Review.

 “Với tôi, Bàn về nhiếp ảnh là công trình nghiên cứu độc đáo và sáng sủa nhất về chủ đề này”. – Calvin Trillin, The New Yorker.

 “Sau Susan Sontag, người ta phải viết về nhiếp ảnh không phải chr như một lực lượng trong nghệ thuật, mà là một lực lượng ngày càng hùng mạnh trong bản chất và số phận xã hội toàn cầu của chúng ta”. – Newsweek.

 “Susan Sontag đã viết một cuốn sách rất quan trọng và độc đáo … Từ nay trở đi, tất cả các bàn luận hoặc phân tích về vai trò của nhiếp ảnh trong các xã hội truyền thông đại chúng thịnh vượng đều bắt buộc phải bắt đầu với cuốn sách này của bà.” – John Berger.

Thật đáng ngạc nhiên, đã hơn 45 năm, nhiều vấn đề được tác giả thảo luận trong cuốn sách vẫn mang tính thời sự. Chẳng hạn như khi bàn về thú vui chụp ảnh hàng ngày của dân chúng, tác giả đã có những nhận xét chuẩn mà hiện tượng nghiện ‘chụp ảnh tự sướng – selfie’ ngày nay như một đáp án đúng cho một dự báo chính xác về một xã hội tiêu thụ và toàn cầu hoá:

 “Nhiếp ảnh phát triển một cách mật thiết với một trong những hoạt động đặc thù nhất của thế giới hiện đại: du lịch… Ảnh chụp là bằng chứng không thể chối cãi là đã có chuyến đi … làm chứng cho những cuộc mua sắm nối tiếp nhau mà người nhà, bạn bè và hàng xóm  không thấy được … Chụp ảnh cũng thoả mãn đúng cái nhu cầu ấy của đám thị dân sang chảnh lọc lõi vẫn tích trữ chiến lợi phẩm hình ảnh của chuyến du thuyền ngược dòng sông Nile hoặc mười bốn ngày ở Trung Hoa, cũng như của những người trung lưu hangj dưới say sưa chụp ảnh thác nước Niagara trong những chuyến nghr phép của mình.” - Bàn về nhiếp ảnh, 2018, Phương Nam Book & NXB Thế Giới, trang 19-20.

 “Nhu cầu khẳng định hiện thực và nâng cao trải nghiệm bằng ảnh chụp là một thái độ tiêu thụ thẩm mỹ mà giờ đây ai cũng đã mắc nghiện. Các xã hội công nghiệp biến công dân của mình thành những thùng rác hình ảnh – một dạng ô nhiễm tinh thần không thể cưỡng lại được… Cuối cùng thì trải nghiệm cái gì đó có nghĩa là phải chụp ảnh cái đó, và tham gia vào một sự kiện công cộng ngày càng trở thành ngang hàng với việc chỉ cần nhìn những ảnh chụp sự kiện ấy… Giờ đây, mọi thứ tồn tại chỉ để có mặt trong một bức ảnh chụp.” - Bàn về nhiếp ảnh, 2018, Phương Nam Book & NXB Thế Giới, trang 40.

Dịch giả Trịnh Lữ ký tặng bà Ngô Hương, phu nhân hoạ sĩ Thành Chương, trong ngày ra mắt cuốn sách Bàn về nhiếp ảnh  và giao lưu với bạn đọc tại 13 Lý Thường Kiệt, Hà Nội, ngày 17 tháng 5/2018.

Cũng có lẽ vì nhận thấy những phẩm chất quan trọng của nó thực sự hữu ích đối với bạn đọc yêu thích nhiếp ảnh và nghệ thuật thị giác ở nước ta, mới đây, dịch giả Trịnh Lữ đã dành nhiều tâm huyết chuyển ngữ cuốn sách sang tiếng Việt, bởi theo ông “… ở Việt Nam, nó còn là một nhập môn sinh động về lịch sử nhiếp ảnh phương Tây, một nguồn gợi ý sâu sắc cho những ai sống bằng nhiếp ảnh, một tham khảo phong phú về cách nghĩ và cách viết tiểu luận.”

 Đối với riêng tôi, đây thực sự là cuốn sách tiếng Việt hay nhất và quan trọng nhất cho đến nay bàn về nhiếp ảnh và những vấn đề hệ trọng khác liên quan đến lĩnh vực hình ảnh.

Vậy thì chần chờ chi nữa hỡi những người bạn yêu thích nhiếp ảnh. Hãy sở hữu một cuốn, bản tiếng Việt tuyệt hay của cụ Trịnh Lữ đấy nhé (vì lối hành văn biền ngẫu theo kiểu dòng ý thức của Susan Sontag trong bản gốc tiếng Anh là cực khó đọc, ngay cả với dân ‘Tây học’), và đọc nó thật chậm rãi, nghiền ngẫm từng câu chữ, thế nào các bạn cũng có những ‘vỡ oà’ cho riêng mình.

Phạm Long

Chú thích:

 - Các đoạn in nghiêng trong bài đều trích từ cuốn Bàn về nhiếp ảnh, 2018, Phương Nam Book & NXB Thế Giới.

- Susan Sontag (1933 – 2004): nữ tác gia nổi tiếng người Mỹ; cựu chủ tịch tổ chức America of PEN; từng nhận nhiều giải thưởng quốc tế, trong đó có Peace Price of  the German Book Trade (2003), Prince of Asturias Prize (2003), Jerusalem Prize (2001), National Book Critics Circle Award (1978, trao cho cuốn Bàn về nhiếp ảnh).