Bùng nổ mãnh liệt ảnh thời trang
Mặc dù cũng ra đời từ giữa thế kỷ XIX, song ảnh thời trang lúc đầu phát triển khá chậm, ít bạn đọc bởi có lẽ người ta cho rằng nó chỉ là những bức ảnh về cách ăn mặc - trang điểm trong khi bấy giờ điều kiện vật chất hãy còn khiêm tốn và những trang phục cổ truyền, quen thuộc vẫn đang chi phối sâu sắc đời sống thường nhật. Tuy nhiên, đến thế kỷ XX, dưới ảnh hưởng của nhiều phong cách và trào lưu nghệ thuật, cùng các sản phẩm làm đẹp mới- hấp dẫn, ảnh thời trang đã bứt phá ngoạn mục và trở thành một thể loại ảnh độc đáo nhất cho tới nay, không chỉ có nội dung phong phú, đi vào mọi lĩnh vực, mà còn áp dụng đa kỹ thuật, bao gồm các thể loại ảnh khác với số lượng tác phẩm phát hành kỷ lục.
Ảnh: Richard Avedon
Từ các đề tài cụ thể như quần áo, mũ giày, nước hoa, son phấn…, đề tài của ảnh thời trang cũng có thể là những sản phẩm trừu tượng, có tính giải trí nghe nhìn hơn là ứng dụng. Đặc biệt từ cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI, bằng nghệ thuật quảng cáo, ảnh thời trang còn truyền tải những thông điệp, khái niệm về thời trang hay giới thiệu một thương hiệu ấn tượng, thay vì một sản phẩm cầm nắm được. Một ví dụ cho điều này là có thể người ta không biết mình đang mặc gì, song vẫn tự hào vì đó là phong cách hay thương hiệu hấp dẫn.
Ảnh: Man Ray
Mới đầu, vào các năm 1840-50s, chỉ có ảnh thời trang của các nhân vật nổi tiếng. Song đến nay, ảnh thời trang đã đi vào đặc tả mọi người, gồm giàu lẫn nghèo, em bé tới người già, đơn thân và gia đình. Với ý nghĩa như một nghệ thuật đương đại khắc họa thẩm mỹ, phản ánh từng tâm tư, ước mơ, sở thích, nhất là cách nam nữ nhìn nhận về sắc đẹp, giới tính và sự lôi cuốn của cơ thể. Vì đặc tả cái đẹp, tính mới lạ cùng các xu hướng thời đại, ở đây thường thấy sự vận dụng của rất nhiều máy móc lẫn thủ công và các loại ảnh nghệ thuật. Chẳng hạn có cả ảnh chân dung, ảnh phong cảnh, ảnh báo chí, ảnh trừu tượng, ảnh nuy, ảnh macro… tóm lại là một kiểu ảnh mỹ thuật tổng hòa đặc sắc. Với vẻ đa dạng như vậy, người nghệ sỹ có thể đưa vào ống kính và dùng kỹ xảo - hiệu ứng để tạo ra vô số tác phẩm nghệ thuật, thương mại. Hàng ngày, một thợ ảnh thời trang có thể chụp được hàng trăm bức ảnh mẫu mốt, trong khi thợ săn tin chỉ có một số bức ảnh tin tức. Nhờ tính phi chính trị cũng dễ dàng đăng tải ảnh thời trang ở bất cứ đâu: báo in hay báo mạng, đưa nó lan tỏa khắp nơi thực hiện vai trò cách tân - đổi mới.
Ảnh: Oliviero Toscani
Tuy nhiên, để có sự lớn mạnh như vậy, ảnh thời trang đã phải trải qua một quá trình nhào nặn khá dài, dưới nhiều biến động xã hội và những khám phá, sáng tạo của các thế hệ nghệ sỹ mà một người tiên phong về ảnh thời trang là nhiếp ảnh gia người Pháp Adolphe Braun. Vào năm 1856, sau nhiều lần chụp quý bà Virginia Oldoni, một người đẹp dưới triều Napoleon III, ông đã xuất bản cuốn sách ảnh đầu tiên thuộc loại này, giới thiệu 288 bức ảnh đen trắng, đặc tả phu nhân trong nhiều trang phục duyên dáng. Bấy giờ, trên thế giới chưa có khái niệm người mẫu nên Virginia Oldoni trở thành người mẫu đầu tiên trong lĩnh vực thời trang. Sau Aldophe Braun nhiều năm, do thiếu người mẫu, các nghệ sỹ vẫn phải nhờ các nhân vật trứ danh làm mẫu, chụp ảnh. Các nhà thiết kế cũng hay tin dùng những người nổi tiếng vì họ sợ sẽ bị tiết lộ các bí mật may mặc. Đến đầu thế kỷ XX, nhờ có nhiều người mẫu, việc sáng tác và giới thiệu ảnh thời trang trước công chúng đã được dễ dàng hơn. Và dẫn tới sự xuất hiện của cha đẻ ảnh thời trang hiện đại là nghệ sỹ người Mỹ Edward Steichen. Cũng tại Paris - Pháp, vào năm 1911, ông đã chụp được 13 bức ảnh các cô người mẫu diện các bộ váy đầm của nhà thiết kế Paul Poiret, in trên tạp chí Art et Decoration, đưa nó thành ấn phẩm báo chí đầu tiên đăng ảnh thời trang. Trước đó báo chí chỉ in các hình vẽ minh họa, ví dụ tạp chí Le Costume Francais, Journal des Dames et les Modes do kỹ thuật in chưa cho phép hình ảnh đặt cùng những dòng chữ. Tạp chí thứ hai có ảnh thời trang là tờ Vogue với ảnh của nghệ sỹ người Đức Baron Adolph de Meyer năm 1913.
Ảnh: Mario Testino
Vào các năm 1920-30s, tại Paris bỗng mọc lên các hãng thời trang lớn, gồm Chanel, Balenciaga, Schiaparelli, Lanvin… có nhiều thiết kế mới lạ, thúc đẩy việc ăn mặc, chụp ảnh thưởng thức của dân chúng. Do kiểu cách bắt mắt, nhiều nghệ sỹ từ ảnh chân dung và khỏa thân đã cộng tác với họ và cho ra những bức ảnh để đời như Horst P. Horst, Man Ray, Cecil Beaton, George Hoyingen-Huene, Erwin Blumenfeld, Brassai, Andre Kertesz và Alexey Brodovitch… Vào giai đoạn này, cũng bùng nổ phong trào văn hóa siêu thực, cho nhiều người thoát khỏi sự gò bò của lối sống cũ, muốn thể hiện mình mà tìm đến ảnh và thời trang để có cảm giác mơ mộng, phiêu linh. Người thể hiện rõ nhất điều này trên ảnh là nhiếp ảnh gia Man Ray. Ông vốn là một họa sỹ trừu tượng kiêm nhà điêu khắc nên đã đưa vào ảnh các yếu tố tạo hình ảo giác, kích thích trí tưởng tượng phong phú.
Ảnh: Steven Meisel
Chưa được bao lâu thì xảy ra Đại thế chiến II, kinh đô thời trang của thế giới vì vậy đã chuyển từ Paris - Pháp náo động sang New York - Mỹ thanh bình. Để tìm lại hứng thú của người dân châu Âu với thời trang, sau bao nhiêu hệ quả của cuộc chiến tàn khốc như đổ nát, đau thương, kinh hãi các nghệ sỹ đã có một hướng đi khác, đem tới sự dịu dàng, thanh thoát cho cuộc sống. Đó là thay vì chụp ảnh tổng quan và chân dung người mẫu thì tập trung vào đặc tả chi tiết trên trang phục, cùng những điểm tôn lên vóc dáng của người phụ nữ, khơi gợi niềm đam mê của người nam nhi trước người bạn khác giới, ví dụ như các hàng khuy, những đường chạy vòng quanh eo hay ngực. Đồng thời nhằm xả stress, thực hiện các loạt ảnh thời trang kết hợp phong cảnh- kiến trúc trên các đường phố, phía trước các tòa nhà thế cho các phòng kín. Cũng để người mẫu được chạy nhảy hoặc có động tác tự nhiên, xuất thần sinh động, đầy năng lượng. Có tầm ảnh hưởng mạnh nhất giai đoạn này là Richard Avedon, Irving Penn, Lilian Bassman, David Bailey và William Klein… Ảnh của Richard Avedon chứa đầy tính mạo hiểm, độc lạ, nhấn mạnh tới sự biểu diễn, trải nghiệm ví dụ như chụp một người đẹp đứng giữa một đàn voi, hoặc bật tung người, nhào lộn. Ảnh của Irving Penn ngược lại chú ý tới vẻ đẹp hình thể hài hòa, cân đối, yên bình và những màu tươi sáng.
Ảnh: Peter Lindbergh
Giữa thập niên 70, nhờ phong trào nữ quyền nên trong những bức ảnh nói chung và ảnh thời trang xuất hiện những người phụ nữ rất táo bạo, thường cắt tóc tém, chẻ ngôi, mặc áo sơ mi nam, quần soóc, hở nhiều điểm trên thân thể, đạp xe hoặc vui đùa ngoài đường, cùng đó là những màu áo, hoa văn sặc sỡ … Chúng làm xã hội thay đổi nhận thức về người phụ nữ như nữ tính, sự gợi cảm, sức khỏe, các vấn đề tôn giáo, chuẩn mực... Và người góp phần giải phóng, cho phép nữ giới tự do trong các quan hệ giao tiếp, đi lại và khoe diễn hình thể cuốn hút là nhiếp ảnh gia người Đức Helmut Newton. Một bức ảnh tiêu biểu của ông là Le Smoking đăng trên Paris Vogue 1975, đặc tả một quý bà mặc áo sơ mi, complet của nam, đầu trải tóc ra sau, một tay đút túi, một tay cầm điếu thuốc. Nghệ sỹ Deborah Turbeville lại là người đầu tiên chụp phụ nữ béo phì, kì dị cho thấy phụ nữ mập cũng đẹp, tuy rằng có hơi hài hước. David Bailey thì có công tìm kiếm cho thế giới hai nữ siêu mẫu đầu tiên là Twiggy và Jean Shrimpton, bấy giờ mới 16 và 17 tuổi. Cùng với nam nghệ sỹ, lúc này cũng có khá nhiều nữ nghệ sỹ, đem lại cách thể hiện mới lạ và đằm thắm cho ảnh thời trang, chẳng hạn như Sarah Moon của Pháp, Deborah Turbeville và Eve Arnold của Mỹ.
Ảnh: Mario Testino
Nếu trước đa số ảnh thời trang thường chụp nữ giới thì từ thập niên 80, trên ảnh và các trang báo đã thấy cả nam lẫn nữ. Và hai tác giả chuyên chụp cho nam là nghệ sỹ Herb Ritts và Bruce Weber (Mỹ). Sở dĩ như vậy là vì có sự xuất hiện của các loại quần áo bò jeans, giúp nam giới cử động dễ dàng, mà lại tôn thêm vẻ đẹp thô mộc, hoang dã.
Ảnh: Nick Knight
Cuối thế kỷ XX, ảnh thời trang bắt đầu rẽ sang hai hướng độc lập, gồm ảnh tả chân - chụp nhanh, hay có tính tài liệu, khắc họa sự bình dị, người thực - nghề thật hàng ngày và ảnh trừu tượng, chụp cầu kỳ, có tính phim truyện, đặc tả những nét thơ mộng, viễn tưởng. Đây cũng là lúc nhiều người mẫu nhờ nhiếp ảnh đạt đỉnh cao trong sự nghiệp như Naomi Campell, Linda Evangelista, Christy Turlington, Claudia Schiffer, Tatjana Patritz… Bước vào thế kỷ XXI, dưới tác động của ba sự kiện, gồm vụ không tặc ngày 11 tháng 9, toàn cầu hóa và đói nghèo ở các nước thứ ba và cơn suy thoái kinh tế 2007-2014, ảnh thời trang tiếp tục có nhiều thay đổi, song luôn hiện đại với nhiều phong cách tươi trẻ. Và bởi một số nghệ sỹ dẫn đầu hiện nay là Steven Meisel, Mario Testino, Peter Lindbergh, Oliviero Toscani, Annie Leibovitz, Nick Knight, David LaChapelle, Glen Luchford và Javier Vallorat… Có thể nói quá trình phát triển của ảnh thời trang chính là một cuộc cách mạng vĩ đại về đời sống và nghệ thuật.
Chu Mạnh Cường
(Theo Harpers Bazaar; Alas Magazine; Paris Vogue)