Cái đẹp duy lý trong nghệ thuật điêu khắc của Lê Thị Hiền

Triển lãm điêu khắc cá nhân của nhà điêu khắc Lê Thị Hiền tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam từ ngày 08 /3 đến hết ngày 14/3/2018 là cuộc triển lãm cá nhân đầu tiên của nữ nghệ sỹ với những tác phẩm chọn lọc trong thời gian 10 năm trở lại đây. Triển lãm cũng là sự kiện kỷ niệm chặng đường hoạt động nghệ thuật sôi nổi gần 3 thập kỷ ở trong và ngoài nước của bà.

Lê Thị Hiền, Nhịp điệu, thép rỉ, 2017

Sinh năm 1957, điêu khắc gia Lê Thị Hiền tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam năm 1986, bà là cựu giảng viên Khoa Điêu khắc, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, từng nhận học bổng học tập, lưu trú sáng tác tại Canada và Bỉ, liên tục tham gia các cuộc triển lãm mỹ thuật, workshops, trại sáng tác điêu khắc ở Việt Nam và nhiều quốc gia.

Trên tường:Lê Thị Hiền, Khối ảo III, nhôm phủ màu, 2018.

Trên bục:Lê Thị Hiền, Tháp, gỗ phủ sơn thếp, 2018

Các tác phẩm điêu khắc của Lê Thị Hiền trong khoảng 10 năm trở lại đây được lựa chọn cho cuộc trưng bày cá nhân đầu tiên, có thể nói, mang tinh thần, ngôn ngữ đặc trưng của nghệ thuật điêu khắc hiện đại, một ngôn ngữ duy trì trào lưu quy giản đối tượng điêu khắc về dạng - thể hình học cơ bản, thoát khỏi ảnh hưởng của truyền thống Cổ điển, Hiện thực, cởi bỏ hoàn toàn chức năng miêu tả, phản ánh các tự sự (narrative) dựa trên quan điểm khởi nguồn từ những nghệ sỹ Tiền phong (Avantgarde)100 năm trước. Điêu khắc gia Nghệ thuật Hiện đại như Lê Thị Hiền tìm kiếm một ngôn ngữ có tính phổ quát, thuần tuý, độc lập với ngữ cảnh văn hoá, lịch sử và chính trị. Nói cách khác, với tác phẩm điêu khắc hiện đại, dân tộc tính hay nhu cầu phản ánh bản sắc văn hoá quốc gia sẽ không còn là mối bận tâm của nghệ sỹ, họ sẽ chỉ tập trung vào công việc đưa vật chất về các quan hệ tỉ lệ dạng - thể theo những cách riêng với mong muốn được ghi nhận trong cụm từ “sáng tạo nghệ thuật”.

Lê Thị Hiền, Sen, thép sơn màu, 2017 (ảnh trên)và dự án "Sắc màu và ánh sáng" xuân Mậu Tuất của quận Hoàn Kiếm, TP Hà Nội

Quan điểm nghệ thuật hiện nay của nhà điêu khắc Lê Thị Hiền là đề cao tính duy lý trong ngôn ngữ điêu khắc và phương pháp làm việc. Đó là lối tư duy ảnh hưởng văn hóa Âu - Mỹ mà bà đã tiếp thu qua quá trình học tập, lưu trú sáng tác nghệ thuật nhiều lần ở khu vực châu Âu. Những ai từng tới thăm nơi làm việc, hoặc từng là sinh viên, đồng nghiệp của bà sẽ rất ấn tượng về phương pháp và tinh thần làm việc khoa học, kỹ lưỡng, duy lý, khác với hình dung của nhiều người về “tính tuỳ hứng” của nghệ sỹ. Với quan điểm nghệ thuật như vậy, các tác phẩm điêu khắc của Lê Thị Hiền đều xây dựng kỹ lưỡng từ các nghiên cứu, thể nghiệm về hiệu quả tạo hình - khối chủ động và khả năng tự hình thành/biến đổi các thể - dạng vật chất dưới sự tác động của nguồn sáng. Chính vì vậy, trong triển lãm này một số tác phẩm 2 chiều của bà sẽ trình bày một quan niệm mở rộng về không gian và khối tích bằng các hiệu ứng thị giác ảo của kỹ thuật hội họa và khả năng sử dụng nguồn sáng nhân tạo /tự nhiên cho các vị trí “khối đặc /hữu hình” và “khối rỗng /vô hình”. Rõ hơn về khái niệm “khối đặc /hữu hình” là những bộ phận cấu thành bởi vật chất như kim loại, đá, gỗ… và khái niệm “khối rỗng /vô hình” là vị trí thuần tuý chứa đựng các thể tích (volume) không khí, ánh sáng, những phần vẫn được gọi là “khối âm” hình thành trong quá trình nghiên cứu, tạo tác chủ động. Cả hai khái niệm nói trên luôn luôn là mối quan tâm của nhà điêu khắc Lê Thị Hiền, tuy vậy, nghệ thuật điêu khắc của bà không hẳn “thuần khối, thuần hình”, mà nằm ở giữa: Một bên là tính duy lý triệt để - hiểu trong ngôn ngữ điêu khắc là sự thuần khiết tuyệt đối của các dạng - thể, coi dạng - thể là mục đích nghệ thuật duy nhất, là cách thức tiếp cận chân lý, tri thức; và một bên là quan niệm coi hình khối là phương tiện biểu đạt, như sự gợi hình, gợi liên tưởng theo kinh nghiệm tri giác những đối tượng tự nhiên như hoa lá, con người; hay việc tái sắp xếp các Modul theo sự quan sát chủ quan phần nào phụ thuộc vào các yếu tố cảm xúc hoặc không gian, ánh sáng. Đặc điểm này của nghệ thuật điêu khắc Lê Thị Hiền phần nào có thể lý giải thông qua sự giao thoa văn hoá Đông - Tây được bà tích luỹ trong nhiều năm và có thể nhìn nhận như một thành công trong sáng tạo nghệ thuật khi có thể nói về điêu khắc Lê Thị Hiền với những sáng tạo thuần hình khối, chất liệu; duy lý, hiện đại và giữ nét riêng ở các thể dạng giàu tính liên tưởng tới một số biểu tượng mang “tính Á đông” trong những tác phẩm được thực hiện với kỹ thuật gập /gấp kim loại sơn màu.

Lê Thị Hiền, Tháp, gỗ phủ sơn thếp,  2018

Những tác phẩm của nhà điêu khắc Lê Thị Hiền trong triển lãm cá nhân này, nếu phải nói đến cái Đẹp như một nhu cầu thưởng thức, đánh giá nghệ thuật của công chúng thì nó sẽ đến từ cảm giác hài hòa trong mối quan hệ giữa tỉ lệ đường /nét, diện tích bề mặt, thể tích vật chất hữu hình và vô hình; đó là cảm xúc ngạc nhiên trước những sáng tạo bằng kỹ thuật gập /gấp kim loại sơn màu, một kỹ thuật khiến người ta khó hình dung đã được thực hiện trên các tấm thép; gấp thép mà tựa như trò chơi gấp giấy, thư thái và nhẹ nhõm!

Kết lại một đánh giá về triển lãm cá nhân lần này của nghệ sỹ Lê Thị Hiền, có thể nói, nghệ thuật điêu khắc của bà đã ánh lên vẻ đẹp duy lý của ngôn ngữ dạng - thể hiện đại, của cảm xúc hài hoà và sáng tạo. Hơn thế, nghệ thuật của bà đã cất lên một tinh thần tri thức đáng để kiêu hãnh và trân trọng.      

V.H.T