Cần nâng cao hơn chất lượng các cuộc thi quốc tế VN

Năm nay là lần thứ 10, cuộc thi ảnh quốc tế VN 19 được tổ chức theo định kỳ 2 năm/lần. Cuộc thi vừa công bố kết quả tháng 7.2019 và triển lãm chính thức vào tháng 8.2019. 16.367 ảnh của 1343 tác giả từ 41 quốc gia và vùng lãnh thổ gửi đến là một con số ấn tượng về mặt số lượng. Còn chất lượng, nhìn lại mấy cuộc thi ảnh quốc tế VN gần đây, thấy có những vấn đề cần bàn.

Tác phẩm Bữa sáng tại chợ phiên hàng tuần của Nguyễn Hữu Thông giành HCB VN 19 chủ đề Du lịch,  trước đó giành Giải thưởng lớn của tạp chí Smithsonian (Mỹ)

Một sân chơi mở rộng

Chỉ cần so sánh với cuộc thi ảnh quốc tế VN 17 gần nhất sẽ thấy sự mở rộng của đề tài. Nếu ở VN 17 là 4 chủ đề: Tự do, Phong cảnh, Cuộc sống đời thường và Chân dung thì VN 19 lên tới 6 chủ đề:  Tự do cho ảnh màu, Tự do cho ảnh đơn sắc, Động vật hoang dã, Con người & cuộc sống, Du lịch, Sự chuyển động.  Việc mở rộng đề tài đã mở rộng cơ hội cho nhiều tay máy tham gia, nhất là các tay máy ngoại quốc với chủ đề Động vật hoang dã. Đây là cuộc thi ảnh quốc tế 2 năm/lần do Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức với sự bảo trợ của FIAP (Liên đoàn nhiếp ảnh quốc tế) - 1 tổ chức có uy tín tập trung phát triển nhiếp ảnh amateur toàn cầu (dù mỗi cuộc thi đều mời gọi các nhiếp ảnh gia chuyên nghiệp tham gia) - vì thế họ thiên về ảnh chơi, sáng tạo. Những ảnh đoạt giải FIAP đều là dạng ảnh đẹp, nhân văn, hài hòa, không dữ dội, kịch tính, không đi vào những xung đột xã hội và do đó tác động, hiệu quả xã hội không phải là mục đích chính. Đây là một sân chơi dành cho cái đẹp và những tay máy coi nhiếp ảnh là một thú chơi hơn là một nghề nghiệp.

Bike Racing.  Ảnh: Triet Bui - United Kingdom (HCV VAPA - Chủ đề Chuyển động)

Mang tính chất quốc tế, mỗi cuộc thi VN từ lần 1 đến lần 10, đều mời gọi được các nhà nhiếp ảnh quốc tế thích các cuộc thi của FIAP tham gia, với tính chất điều lệ, quy định gửi ảnh và số giải thưởng, huy chương theo quy định của FIAP. Năm nay, Hội đồng giám khảo có 3/12 thành viên là nghệ sỹ quốc tế: ông Wolfgang Wiesen, MFIAP (Đức), bà Agatha Anne Bunanta, APSA (Indonesia) và bà Marie-Louise Bernard, Ex-president of ISF (Image Sans Frontière, Pháp).

Viêc chấm ảnh cũng theo FIAP với cách chấm hoàn toàn online từ vòng 1 đến vòng cuối cùng chứ không chấm 2 vòng online và giấy như triển lãm ảnh nghệ thuật toàn quốc. Dĩ nhiên mỗi hình thức đều có mặt ưu và khuyết. Chấm online có ưu là thuận tiện nhưng dở là không được nhìn toàn cảnh ảnh dự thi, bởi dù BTC có gửi giám khảo toàn bộ file thì cũng ít  ai có thời gian xem hết từng ấy file. Chưa kể, chấm online đã bỏ điểm là ngại thay đổi dù sau nghĩ lại thấy điểm chấm chưa chuẩn. Còn chấm ảnh giấy vòng 2 sau khi đã chọn vào triển lãm cái hay là giám khảo nhìn thấy chất lượng phóng, việc xử lý hậu kỳ và thị hiếu thẩm mỹ của tác giả. Giám khảo có thể cân nhắc xem đi xem lại một tấm ảnh và so sánh nó với các tác phẩm khác, trước khi bỏ phiếu cho điểm.

Hội vật truyền thống vùng Kinh Bắc (Bắc Ninh). Ảnh: Nguyễn Công Hưng (HCV VAPA - Chủ đề Du lịch)

Các tay máy Việt Nam đoạt nhiều giải và tương quan chung

Thực tế là các cuộc thi ảnh quốc tế Việt Nam thường thu hút rất đông các tay máy cả nước tham gia. Vì điểm triển lãm Việt Nam được tính rất cao, lợi cho ai muốn vào Hội, vì ảnh đoạt giải Việt Nam đến trên 90% vào ảnh xuất sắc quốc gia cuối năm...

Thực chất các cuộc thi quốc tế VN  là các cuộc tổng kết biểu dương lực lượng của giới nhiếp ảnh cả nước và có sự tham gia của các tác giả ngoại quốc. Và bao giờ các tay máy VN cũng đoạt nhiều giải và giải cao trong cuộc thi.

Dash for Freedom. Ảnh: Andrew Hayes - United Kingdom (HCV FIAP - Chủ đề Động vật hoang dã)

Ở cuộc thi ảnh quốc tế VN lần thứ 10 (VN19), các nghệ sỹ VN đã đoạt 28 giải trên tổng số 70 giải.

Việc đoạt nhiều giải tại các cuộc thi quốc tế VN có thể lý giải bằng mấy nguyên nhân sau:

Trước hết, các tay máy VN ngày càng vươn lên cả về khả năng tư duy lẫn trình độ nghệ thuật để không còn khoảng cách quá lớn so với các nhiếp ảnh gia quốc tế hay chơi FIAP.

Thứ hai, số lượng các tác giả Việt Nam chiếm tỷ lệ áp đảo so với quốc tế và phần lớn VN hay chơi FIAP nên quá biết “gu” FIAP.

Và cuối cùng, thành viên ban giám khảo chủ yếu là người VN nên dễ đồng cảm, chia sẻ với ảnh của các tác giả VN, không có hiện tượng “cách biệt” văn hóa.

Ảnh Tây, ảnh ta khác nhau những gì?

Chất tạo hình và câu chuyện phía sau ảnh của các tác giả quốc tế thắng giải VN làm chúng ta phải ngẫm nghĩ nhiều hơn. Có những bức ảnh rất giản dị chụp chân dung người già mang sự tự nhiên và chính sự chân thành của tác giả lại khiến người xem cảm động. Trong khi nhiều chân dung của ta nặng về dàn dựng, hoặc quá cũ hoặc áp đặt theo tư duy khiên cưỡng của người chụp.

Findings drayer Ảnh: Nevzat Turgay Isikgoz - Turkey (HCV VAPA Chủ đề Tự do - Màu)

Nhiều bức ảnh của Tây tạo hình táo bạo và gây hấp dẫn ngay thị giác. Nó mang sự bí ẩn, tò mò và khiến người xem phải tự hỏi: đây là cái gì, câu chuyện nào phía sau nó? Tại sao nhân vật lại có động thái lạ lùng này? Góc nhìn, vị trí của nhà nhiếp ảnh ở đâu trong khuôn hình này?

Trong khi nhiều bức ảnh của Việt Nam đẹp, lãng mạn nhưng lại thiếu chiều sâu. Và cứ làm người xem băn khoăn hình như đã thấy bức ảnh này ở đâu?

Đó là hệ quả của việc sáng tác tập thể với những chuyến đi săn ảnh dài ngày: vui, tiết kiệm chi phí nhưng thường ảnh giống nhau, ít cái độc, lạ.

Thấy rõ ở chủ đề Tự do ảnh màu và Tự do ảnh đơn sắc ở VN 19, ảnh Việt Nam đẹp ở màu sắc, ở bố cục nhưng ý ảnh chưa sâu. 

Mảng chủ đề Con người và cuộc sống, các tác giả Việt Nam đoạt giải nhiều nhưng lại ít có ảnh gây ấn tượng mạnh mẽ.

Black beauty. Ảnh: Debasis Sen - India (HCV VAPA - Chủ đề Tự do đơn sắc)

Thế mạnh về ảnh du lịch của các tay máy Việt Nam vẫn luôn được phát huy vì sự công phu, chịu khó của tác giả, vì ưu thế thuận lợi địa lý của thiên nhiên ban tặng Việt Nam. Tác phẩm  Bữa sáng tại chợ phiên hàng tuần của Nguyễn Hữu Thông đẹp về ánh sáng, bố cục và không khí trong ảnh, giành HCB VN 19, trước đó đã từng được tôn vinh với Giải thưởng lớn của tạp chí Smithsonian (Mỹ) năm trước. Nepal - Con đường tuyết trắng của Vũ Bảo Ngọc là một bức tranh có những điểm chấm phá đẹp.

Một điều vui mừng là ngày càng thêm các nghệ sỹ VN thể hiện được khả năng ở mảng ảnh thiên nhiên, động vật hoang dã và ở VN 19 đã có 4 cái tên Việt Nam được tôn vinh trong hàng ngũ những người thắng giải.

Để nâng cao chất lượng các cuộc thi quốc tế VN

Cái gì lâu cũng hóa nhàm. Hình ảnh thắng giải tại các cuộc thi ảnh FIAP đang có dấu hiệu lặp lại ngày càng nhiều. Phần vì “gu” chấm của giám khảo chưa đa dạng, phần vì ảnh thắng giải cuộc này lại có thể tham gia cuộc khác để cạnh tranh giành các tước hiệu.

Và thực chất tiêu chí chấm của FIAP cũng như các tổ chức tương đồng khác như Hiệp hội hình ảnh không biên giới (ISF), Hội nhiếp ảnh Hoa Kỳ (PSA) đều giống nhau.

Để nâng cao hơn chất lượng các cuộc thi quốc tế VN, thử tính đến các giải pháp sau:

Dù là cuộc thi do FIAP bảo trợ, song thay đổi điều lệ dự thi: chỉ nhận những tác phẩm chưa từng thắng giải tại các cuộc thi do FIAP tổ chức hay bảo trợ. Điều này khiến các thí sinh phải gửi ảnh mới đến cuộc thi tạo ra sự tươi mới.

Bên cạnh ảnh file, ảnh giấy dự thi cũng nên tính đến như một số cuộc thi của Pháp, họ dành một thể loại riêng cho ảnh giấy dự thi và coi đây là một lĩnh vực đánh giá đầy đủ nhất tay nghề của thí sinh. Hiệp hội nhiếp ảnh hoàng gia Anh đã tổ chức năm nay là lần thứ 163 cuộc thi ảnh quốc tế toàn cầu ảnh in.

Lễ hội. Ảnh: Tống Trần Sơn - Việt Nam (HCV FIAP - Chủ đề Con người và cuộc sống)

Hoặc tác giả có thể chụp ảnh phim sau đó scan thành file gửi. Tại  cuộc thi hàng đầu thế giới IPA (Mỹ) năm nay cũng mới bổ sung thể loại Analog- ảnh chụp bằng phim.

Các chủ đề cuộc thi cũng nên mở rộng và liên tục đổi mới, tạo độ khó kích thích thí sinh. Như  Biên giới, Niềm tin… sẽ tăng tính trừu tượng và sáng tạo của tác phẩm gửi dự thi.

Ảnh chụp bằng điện thoại di động cũng nên thêm vào thể loại khi đây đang là xu hướng của nhiều cuộc thi ảnh trên thế giới.

Giá trị giải thưởng nên thay đổi, thêm phần tiền mặt để kích thích các tay máy. Chỉ cần 1 giải cao nhất với hiện kim còn các giải khác nên có quà tặng (vật liệu ngành ảnh) huy động thêm nguồn lực xã hội hóa.

Đổi mới mạnh mẽ thành phần BGK bên cạnh những tay máy gạo cội già làng nên đưa thêm nhiều gương mặt trẻ tiếp cận với công nghệ hiện đại 4.0.

V.V (số 7, tháng 7/2019)