Hoạt động văn hóa bao gồm quá trình sáng tạo, sản xuất, bảo quản phổ biến và tiêu dùng các sản phẩm văn hóa.

Sản phẩm văn hóa bao gồm hai loại: Sản phẩm văn hóa vật thể và phi vật thể. Sản phẩm văn hóa vật thể là loại sản phẩm văn hóa tồn tại hữu hình dưới dạng vật thể như các tác phẩm hội họa, điêu khắc, kiến trúc, thiết kế mỹ thuật, các tác phẩm văn học, các di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh, cổ vật bảo vật, các di tích khảo cổ học…

Sản phẩm văn hóa phi vật thể là loại sản phẩm văn hóa không hiện hữu một cách cố định. Nó tồn tại dưới dạng các quan niệm về giá trị và chuẩn mực xã hội, được ghi nhận và lưu truyền trong ký ức của xã hội.

Các sản phẩm văn hóa tác động đến cộng đồng thông qua các thiết chế văn hóa xã hội như gia đình, trường học, trung tâm văn hóa, bảo tàng, thư viện, cơ quan thông tin đại chúng… Đây là “cốt vật chất” để tổ chức và chuyển tải các giá trị văn hóa đến cộng đồng. Như vậy, đời sống văn hóa bao gồm toàn bộ các hoạt động của cá nhân và cộng đồng.

Giới mỹ thuật chúng tôi quan tâm đến dạng văn hóa vật thể, cụ thể là tranh tượng, sản phẩm thiết kế mỹ thuật, Bảo tàng, Nhà triển lãm, Gallery cũng như các điều kiện để hình thành và phát triển cái gọi là công nghiệp văn hóa nói chung và của TP. Hồ Chí Minh nói riêng.

 

Một góc trưng bày Triển lãm 10 năm Điêu khắc Toàn quốc, lần thứ 5

Sau 30 năm đổi mới, sự xuất hiện của tư nhân trong kinh doanh văn hóa nghệ thuật thì chúng ta nhận thấy có khi thành công và thất bại cũng không ít. Nhưng sự thua sút về kinh tế, chịu lỗ đều ở phía các sản phẩm văn hóa lại rơi nhiều vào khối doanh nghiệp Nhà nước. Trên thực tế, giữa phía Nhà nước và tư nhân thì mục tiêu, quy mô, nhịp độ, hình thái kinh doanh vốn không giống nhau. Một bên là thuần về kinh doanh, thương mại, nhanh nhẹn, quảng bá mạnh, cố bảo vệ thương hiệu, không thích thua lỗ và ứng dụng khoa học nghiên cứu thị trường giỏi; còn phía Nhà nước thì thường nặng về nội dung, quảng bá kém, cấp quản lý thiếu năng động, mang tư duy bao cấp.

Nói gì thì nói, xét về mặt bằng chung thì văn hóa nghệ thuật của cả nước chưa thể gọi là chuyên nghiệp và hiện đại. Vì thế nói tới “có công nghiêp văn hóa” thật khó thuyết phục. Chúng ta thường bị thua sút với bè bạn trong khu vực về sức thu hút của môi trường chuyên môn, tính chuyên nghiệp-hiện đại của các thiết chế văn hóa, trình độ quản lý, thiếu tính đa dạng trong sáng tạo, thiếu cập nhật, ứng dụng những thông tin mới; không đa dạng về quảng bá, công nghệ truyền thông yếu kém không chuyên nghiệp.

Các hội chuyên ngành là đoàn thể chính trị xã hội nghề nghiệp với kinh phí ít ỏi khó thu hút được lực lượng trẻ đang cần sự đầu tư quảng bá cho sự phát triển tài năng cá nhân. Cho nên, hiện nay một số các bạn trẻ đành nhận sự giúp đỡ của các gallery nước ngoài và họ chấp nhận đem tài năng của mình để góp phần tạo nên sự nổi tiếng cho chủ nhân của các thương hiệu kinh doanh văn hóa nghệ thuật đã chịu bỏ tiền ra giúp họ phát huy tài năng và quảng bá tác phẩm của mình! Giới trẻ hiện nay, không làm điều sai, họ luôn mong muốn được phát triển cá nhân với không gian sáng tạo nghệ thuật chuyên nghiệp, hiện đại có trình độ quốc tế…

 

Hoạt động giáo dục tương tác giữa nhà trường và Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam 

Ngày 08/09/2016 Thủ tướng Chính phủ ký, Quyết định số 1755/QĐ-TTg về Chiến lược phát triển ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam từ nay đến 2020, hướng tới tầm nhìn 2030. Trong Quyết định nói rõ là xây dựng ba trung tâm công nghiệp văn hóa lớn trong cả nước là Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh và Đà Nẵng.

Đối với TP. Hồ Chí Minh, trước đó,  ngày 10/8/2012 Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 16-NQ/TW về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2020. Văn nghệ sĩ Thành phố đã rất phấn khởi về sự quan tâm này.

Ngày 26/02/2015 Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch ban hành Quyết định số 542/QĐ-BVNTTDL về  Quy hoạch phát triển mỹ thuật Việt Nam đến 2020, tầm nhìn 2030.

Vậy TP. Hồ Chí Minh làm gì, làm như thế nào để trở thành một trong ba trung tâm công nghiệp văn hóa tiêu biểu của cả nước như sự định hướng của Quyết định 1755/QĐ-TTg và cả trong nội dung Quy hoạch mỹ thuật Việt Nam đến 2020, tầm nhìn 2030 cho địa phương này?.

TP. Hồ Chí Minh đang phải cố gắng phát triển công nghiệp văn hóa và thị trường văn hóa nghệ thuật trên cái nền của các thiết chế văn hóa yếu kém (bảo tàng mỹ thuật, nhà hát, nhà triển lãm…) mà ngân sách thành phố đã bị cắt giảm!.

 

 

Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh và một góc trưng bày. Ảnh: Cinet.vn

Vậy vấn đề cốt lõi cần đặt ra khi nói về xây dựng chiến lược công nghiệp văn hóa và hoàn thiện thị trường này như sau:

1. Nhà nước cần xem xét thật kỹ cái nền của xã hội, thực lực, đặc điểm về đời sống, môi trường (quốc tế lẫn bản địa), các thiết chế văn hóa hiện có của các khu vực được cho là trọng tâm. Phải phân định rõ vai trò của nhà nước vĩ mô, với khả năng đầu tư, khả năng của các hội chuyên ngành và của văn nghệ sĩ và của địa phương. Đã nói đến chiến lược là phải thực hiện thật khoa học, thật chuyên nghiệp và khả thi chứ không phải chỉ là vận động với tư duy “có chi dùng nấy”, “liệu cơm gắp mắm”. Đặc biệt là phải xem lại tư tưởng ”văn hóa nghệ thuật là thứ ăn theo là phi sản xuất”. Như vậy, cách tư duy, cách nhìn, tầm nhìn về mối quan hệ giữa quốc tế và quốc gia, giữa chính trị và văn hóa nghệ thuật có cần mở thoáng hơn hay không?

2. Phải xem xét, đánh giá khả năng, mức độ, trình độ, tần suất giao lưu quốc tế, khả năng quảng bá về văn học nghệ thuật trong hơn ba mươi năm đổi mới… ở đó có vai trò của Nhà nước và bản thân các văn nghệ sỹ.

3. Hình thành cơ quan giám định nghệ thuật để đánh giá, thẩm định, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, quyền tác giả với sự thành lập lực lượng giám định viên chuyên nghiệp là các chuyên gia, nghệ sĩ thâm niên, giỏi nghề, có tinh thần trách nhiệm, công tâm, hiểu biết về luật sở hữu trí tuệ có thể kết nối với quốc tế. Tránh tình trạng như vụ Triển lãm “Những bức tranh trở về từ châu Âu” tại Bảo tàng Mỹ thuật TP. HCM.

4. Nhà Nước cần ban hành một số quy định có tính chất pháp lý về quản lý, đánh giá, thẩm định tác phẩm, quyền tác giả, nghệ danh, thừa kế tài sản-tác phẩm nghệ thuật, kinh doanh, hình thành thị trường mỹ thuật… kể cả luật về tài trợ văn hóa, sưu tập, lưu giữ, trùng tu các di sản, môi trường, không gian văn hóa…

5. Nhà nước cần thành lập Hội đồng nghệ thuật với cơ cấu 2/3 là giới nghệ sĩ mỹ thuật giỏi chuyên môn, tư duy mở thoáng, có tầm nhìn về kinh tế thị trường, các xu hướng mới về nghệ thuật, giỏi về sản xuất. Tránh tình trạng những người không chuyên môn tham gia vào các Hội đồng nghệ thuật.

6. Phải quy chuẩn hóa, phân loại hệ thống gallery triển lãm mỹ thuật và quản lý rõ ràng thành hai dạng gallery: gallery chuyên kinh doanh trưng bày tranh gốc, độc bản và loại gallery chuyên kinh doanh tranh sao chép. Cả hai phải được cấp giấy hành nghề riêng biệt với những quy định riêng, rõ ràng. Người chủ đầu tư phải là người có học mỹ thuật.

7. Nhà nước nghiên cứu làm rõ phương cách xã hội hóa trong lãnh vực văn hóa nghệ thuật, tìm mọi cách động viên, hình thành lực lượng các nhà sưu tập, các nhà sản xuất văn học nghệ thuật chuyên nghiệp trong ngoài nước, yêu thích kinh doanh, sưu tầm, lưu giữ, quảng bá các tác phẩm văn hóa dân tộc, trong đó có mỹ thuật Việt. Những người này cũng sẽ là những nhà đầu tư, ủng hộ, giúp đỡ, phát triển tài năng; đầu tư xây dựng các trung tâm sáng tạo, quảng bá, trưng bày hàng mẫu cho riêng mình, tạo địa chỉ tin cậy về văn hóa nghệ thuật cho từng địa phương.

8. Hình thành và có biện pháp quản lý các công ty, kênh quảng cáo riêng về văn hóa nghệ thuật chuyên nghiệp với những chuyên gia thật giỏi nghiệp vụ, đạt đẳng cấp quốc tế, có khả năng kết nối với các công ty, tập đoàn quảng cáo hải ngoại giỏi về truyền thông văn hóa nghệ thuật.

9. Phải có hệ thống bảo tàng mỹ thuật, nhà triển lãm, nhà đấu giá, trung tâm hội chợ nghệ thuật chuyên nghiệp-hiện đại; có khả năng liên kết với quốc tế. Các đơn vị này phải được quản lý, điều hành bởi lực lượng chuyên gia cùng với bộ máy là những nhân viên được học và giỏi về nghiệp vụ.

Nhiều năm qua TP. Hồ Chí Minh cũng như nhiều nơi đang thiếu cách nhìn, sự quan tâm, đầu tư để có thể hình thành hệ thống thiết chế chuyên nghiệp-hiện đại này cho các chuyên ngành nghệ thuật. Trách nhiệm này thuộc các cơ quan quản lý nhà nước ở trung ương và địa phương, nơi luôn giữ vai trò hoạch định chính sách, đầu tư, quản lý và phát triển văn học nghệ thuật.

Bất cứ nơi nào, bất cứ ai không quan tâm hình thành cá́c hệ thống thiết chế này thì không thể nói đến hoạt động mỹ thuật chuyên nghiệp; không thể hình thành công nghiệp mỹ thuật hay “chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa”!.

10. Phải có các tạp chí chuyên nghiệp về các lĩnh vực mỹ thuật từ mỹ thuật tạo hình với mỹ thuật ứng dụng, trong đó có mỹ thuật dân gian và truyền thống. Phải xác định khách hàng mục tiêu của tạp chí này chính là sinh viên mỹ thuật, các nhà nghiên cứu, giảng dạy, lý luận phê bình nghệ thuật, tạp chí này phải kết nối được với các tạp chí quốc tế và các trung tâm đào tạo, quảng bá, đấu giá các tác phẩm mỹ thuật thế giới cũng như các đơn vị tổ chức các giải thưởng quốc tế về mỹ thuật.

11. Các trường mỹ thuật tạo hình lẫn mỹ thuật ứng dụng (nghệ thuật thiết kế công nghiệp, nghệ thuật thủ công, nghệ thuật dân gian) phải đổi mới nhiều hơn về nội dung phương pháp đào tạo. Tại đấy có nhà triển lãm chuyên nghiệp riêng trong mỗi trường. Các trường cần liên kết với các tổ chức xã hội trong việc phối hợp trong đào tạo, tổ chức các cuộc thi sáng tác mỹ thuật, giúp cho việc phát hiện, phát triển bồi dưỡng nhân tài…để đưa các ý tưởng, sản phẩm, tác phẩm vào sản xuất, vào đời sống thị trường chuyên nghiệp.

12. Giới nghệ sĩ phải luôn giữ được lòng tự trọng nghề nghiệp, uy tín cá nhân, uy tín quốc gia trong tư duy thực hành sáng tạo, giao lưu quốc tế; đặc biệt là trên thị trường nghệ thuật.

 

***

Tóm lại, giờ đây, chúng ta đã và đang và thấy nhìn rõ thực trạng văn học nghệ thuật của cả nước, trong đó có mỹ thuật.

Hơn bao giờ hết, chúng ta chờ mong có sự đổi mới hơn nữa cách tư duy về mối quan hệ giữa kinh tế với văn học nghệ thuật (trong đó có mỹ thuật); mong đợi phải phía Nhà Nước có sự quyết tâm đầu tư để xây dựng, hình thành cá́c thiết chế văn hóa, các trang thiết bị phục vụ cho đời sống mỹ thuật thật chuyên nghiệp-hiện đại. Làm được những điều này chính là cách thể hiện sự quan tâm đến phát triển công nghiệp văn hóa mỹ thuật.    

 

U.H