Gốm Bát Tràng nguồn cảm hứng sáng tác của các họa sỹ gốm Hà Nội

Làng Gốm Bát Tràng nằm bên bờ Bắc sông Hồng cách trung tâm Hà Nội hơn 10km. Ngôi làng nhỏ đã nằm đó hơn 7 thế kỷ nay và nổi tiếng trong ngoài nước với nghề làm gốm. Gốm Bát Tràng trong quá khứ không chỉ là mặt hàng được dùng rộng rãi trong dân gian mà còn có những sản phẩm tinh xảo đã từng được dùng trong cung vua, phủ chúa được xuất khẩu ra nhiều nước. Tuy là vậy, nhưng làng Bát Tràng cũng đã trải qua không ít thăng trầm có những lúc tưởng như mai một. Để làng gốm Bát Tràng tưng bừng khởi sắc như hôm nay dường như là một phép màu, phép màu đó có được chính là bởi lòng yêu nghề mãnh liệt cộng với tài năng di truyền của những người thợ gốm Bát Tràng.

1. Hồ Nam, Mưa vàng (gốm Ø40cm) (thuộc st Trần Hậu Tuấn)

2. Gốm của Phan Thanh Sơn

3. Tác phẩm của Lê Ngọc Hân

Thương hiệu gốm Bát Tràng tồn tại, phát triển có được vị thế như ngày nay là nhờ những người con của Bát Tràng luôn trân trọng, bảo vệ và gìn giữ nghề của cha ông. Sức sáng tạo của những người thợ Bát Tràng một phần có được bởi lòng tự hào truyền thống đã ngấm vào xương tủy trở thành nội lực, phần khác bởi chính sự tài khéo, và luôn nhạy bén của họ. Dù là vậy, người thợ gốm Bát Tràng ngay nay có nhiều thay đổi, tư tưởng bảo thủ, tâm lý giấu nghề không còn nặng nề mà thay vào đó là tư duy mới, cởi mở, năng động, ham học hỏi, đặc biệt biết áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật để cải tiến sản xuất. Các nghệ nhân của làng đã có sự liên kết trong sản xuất, trao đổi kinh nghiệm, cùng nhau bảo vệ thương hiệu, bản quyền đã giúp cho làng nghề đứng vững trong những thời điểm khó khăn. Xuất phát là nghề thủ công thuần túy trong một nước nông nghiệp, ngày nay khi va chạm với xã hội công nghiệp, không muốn để mất nghề Bát Tràng buộc phải sản xuất theo lối bán công nghiệp. Từ lâu nay, trong làng đã vắng bóng những người thợ chuốt tay, không còn các loại men chế từ tro và lò nung gốm đã được thay thế hầu hết là lò gas.

Hồ Nam, Bình yên biển đảo (gốm 35x73) giải C Hội MTVN 2013 KV1

Ngay từ buổi đầu hình thành, Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội đã có mối quan hệ gắn kết với làng gốm Bát Tràng và mối quan hệ đó luôn tồn tại và phát triển. Hiện nay cũng có một lớp liên kết giữa Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp với làng Bát Tràng đào tạo cử nhân được mở tại chính làng Bát Tràng.

Và cũng đã có rất nhiều họa sỹ gốm đã tìm thấy nguồn cảm hứng sáng tác từ nơi này. Họa sỹ Lê Ngọc Hân là một trong những họa sỹ gốm khóa đầu của trường Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, sau khi ra trường ông trở thành giảng viên của Trường. Sáng tác của ông từ lâu đã gắn với làng gốm Bát Tràng, ông thân thuộc với nơi này như thể là quê hương của mình vậy. Sáng tác của ông phần lớn là gốm mỹ thuật như tượng, phù điêu, đĩa treo tường, lọ, đèn vườn…, đều có tính nghệ thuật cao. Gần đây tuy tuổi đã cao, nhưng sang Bát Tràng để tiếp tục sáng tác đã trở thành một công việc, một thói quen không thể từ bỏ. Và lạ thay các sáng tác của ông ngày một trẻ ra như thể một Bát Tràng năng động không chịu đứng yên đã mang lại những cảm hứng sáng tác cho ông vậy.

Tác phẩm của Lê Ngọc Hân

Tuy không học chuyên ngành gốm, họa sỹ Hồ Nam tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp STROGANOV - MOSCOW tại Nga, về nước anh trở thành giảng viên Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội. Từ năm 1995 bên cạnh hoạt động giảng dạy và làm nghề chính là thiết kế thi công nội thất anh không bao giờ bỏ niềm yêu thích theo đuổi từ thời sinh viên là sáng tác hội họa, chủ yếu bằng chất liệu sơn dầu và acrylic.

Năm 2010 sau vài lần thử nghiệm với gốm và qua mỗi đợt sáng tác anh càng thấy bị cuốn hút bởi chất liệu này. Trong quá trình sáng tác họa sỹ Hồ Nam đã được làm việc với những chuyên gia gốm Việt Nam, những nghệ nhân gốm tiêu biểu của làng Bát Tràng đã tiếp thêm lửa đam mê cho họa sỹ và nguồn khích lệ, động viên lớn. Năm 2012, khi đạt giải thưởng đầu tiên trên chất liệu gốm của ngành mỹ thuật ứng dụng đã là động lực cho anh gắn bó lâu dài với chất liệu gốm.

Họa sỹ Hồ Nam chủ yếu vẽ trên đĩa gốm và bình, lọ những tác phẩm của anh là những thử nghiệm về đường nét, mầu sắc với bút pháp trừu tượng, toát lên vẻ đẹp thuần túy đầy bất ngờ của ngôn ngữ hội họa, sự sáng tạo bởi người đã nắm chắc qui luật của ngôn ngữ hội họa, của chất liệu gốm cùng những phiêu lưu vô thức.

Họa sỹ Hồ Nam chỉ sáng tác tại Bát Tràng, tình yêu với Bát Tràng ở anh có thể sánh ngang tình yêu với gốm. Việc sang Bát Tràng sáng tác và kết giao với những người bạn Bát Tràng đã trở thành niềm yêu thích nhất của anh.

Phan Thanh Sơn là một họa sỹ chuyên sáng tác chất liệu gốm, trong khoảng thời gian đầu khi mới tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp Hà Nội (năm 1997), Bát Tràng là nơi làm việc đầu tiên với nhiều bí ẩn mà kiến thức chuyên ngành được trang bị không đủ để giải đáp nhiều vấn đề. Tiếp đó là khoảng thời gian 10 năm tự làm lò nghiên cứu và tham gia các dự án để đi học lại nghề ở các trung tâm gốm trong cả nước. Năm 2007, Phan Thanh Sơn làm triển lãm cá nhân đầu tiên báo cáo kết quả làm việc của 10 năm với đủ mọi chất liệu của gốm: Phù Lãng, Bát Tràng, Hương Canh, Cậy… Năm 2009, họa sỹ sang Bát Tràng thuê xưởng sáng tác và làm việc cho đến nay. Trong sáng tác và kỹ năng làm việc với gốm của Phan Thanh Sơn là sự tổng hợp của tất cả các kỹ thuật tạo hình gốm ở các làng nghề gốm: Phù Lãng, Cậy, Hương canh, Bát Tràng, Ninh Thuận (Chăm), Đồng Nai, Biên Hòa, Mường Chanh… Với Bát Tràng, sự ảnh hưởng không đến từ đặc trưng tạo hình gốm Bát Tràng mà chỉ thuần túy là vấn đề kỹ thuật và men. Như bao làng nghề gốm truyền thống khác, Bát Tràng có những bí quyết được lưu giữ kiểu gia truyền, đặc biệt là kỹ thuật và men. Mặt khác, việc áp dụng các kỹ thuật ở các làng nghề gốm khác vào chất liệu gốm Bát Tràng cũng góp phần tạo ra nét riêng cho các tác phẩm của họa sỹ.

Tác phẩm gốm của Phan Thanh Sơn

Và còn rất nhiều các họa sỹ gốm khác vẫn nuôi dưỡng tình yêu với gốm, với Bát Tràng. Điều đó cho thấy rằng làng Bát Tràng không chỉ đáng quí bởi mấy trăm năm không ngừng đỏ lửa, cho ra đời những sản vừa đẹp vừa tốt không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày, mà còn là nơi tạo cảm hứng, và ra đời những tác phẩm nghệ thuật là vốn quí làm giàu có, phong phú hơn cho nền mỹ thuật Thủ đô nói riêng và mỹ thuật Việt Nam nói chung.

L.T (số 11, tháng 11/2018)