Hình tượng con lợn trong tranh dân gian Việt Nam

Lợn biểu trưng cho sự phồn thực, tính dục và sự nhàn nhã sung túc. Người ta còn dùng hình ảnh con heo đất như là một biểu tượng về tài chính. Ngoài ra, thủ lợn (đầu heo) là một món sính vật quan trọng trong một mâm cúng ở những buổi lễ long trọng và lễ nghi của người dân Việt Nam.

Tranh dân gian Kim Hoàng

Trong văn hóa phương Đông, lợn đứng cuối cùng trong 12 con giáp (Hợi) và cũng đứng cuối cùng trong lục súc.

Con lợn trong quan niệm văn hóa cổ truyền thuộc dòng Âm ôn hòa nhã nhặn.  Lợn sinh nở đầy đàn nên yếu tố phồn thực được đề cao trong loại tranh dân gian, chúc tụng năm mới gặp nhiều may mắn, con cháu đông vui, phúc lộc, ý nghĩa này có trong dân gian đi vào tranh dân gian Đông Hồ còn gọi là tranh Tết.

Có thể hình ảnh trong đời sống sinh hoạt, có những chú lợn nhỏ, lợn gầy. Tuy nhiên, trong các bức tranh dân gian Đông Hồ, chú lợn luôn xuất hiện với dáng vẻ đầy đặn, béo tốt. Mõm dài với cái miệng rộng đến mang tai như cái gầu dai. Mà ông bà có câu “miệng gầu dai ngày nhai hai gánh cám”  đây là loại heo hay ăn chóng lớn.

Bức tranh lợn đàn vẽ lợn nái sề với đàn con 5 đứa là biểu tượng của sự sung túc, no đủ, phồn thực. Trên mình lợn có vòng khoáy Âm - Dương ngụ ý phát triển, sinh sôi nảy nở, bức tranh còn thể hiện con lợn mẹ trắng xóa mắt lim dim lờ đờ, mõm tũm tĩm, năm con lợn con, con xanh, con đỏ, con trắng, con tím lúc nhúc cả dưới chân. Có thêm xoáy âm dương  làm con lợn như thoát tục, trở nên linh thiêng.

Tranh dân gian Đông Hồ

Hình ảnh lợn Cấn sắc nét nhất là trên tranh Lợn ăn lá ráy, Nghệ nhân Đông Hồ đã quan sát kỹ con lợn phàm ăn, đang sục mõm vào máng, cành lá ráy như động đậy, ước lệ. Lợn trong tư thế ngang với một thân hình đồ sộ, mũm mĩm chiếm gần hết bức tranh.Chú Lợn đang đứng, đuôi cong, tai vểnh, bốn chân hơi chụm tạo thế chống để dồn sức goặm cây ráy. Cây ráy màu xanh là loại thức ăn phổ biến của chú lợn. Mồm heo rộng, đang ngậm chặt, bẻ ngang cây lá ráy, toàn thân đồ sộ của nó hơi đổ về phía sau với thế khoẻ mạnh và dứt khoát.

Tranh dân gian Kim Hoàng

Lợn Tết Kim Hoàng dựa được in trên nền giấy đỏ điều. Lợn được in mảng đen làm nền thân hình con lợn, sau đó nghệ nhân vẽ tay  tả  chi tiết như mắt, mõm, tai, đường viền trắng tổng thể. Cái đẹp của sự tương phản giữa đỏ - đen - trắng làm cho tranh có vẻ khúc chiết, cô đọng, mang tính tượng trưng. 

Dòng tranh Làng Sình (Huế) cũng có một tranh con lợn là tranh cúng: chỉ có một màu đen, con lợn gần với hiện thực, hầu như không cách điệu- dùng để cúng tạ cầu mong lợn không ốm đau dịch bênh, béo tốt...

Tranh dân gian Nam Bộ

Tranh Đồ thế Sài Gòn cũng có hình tượng con lợn, nhưng là xếp chung trong tranh cúng để đốt cho người cõi âm, bao gồm đủ hết của cải theo quan niệm xưa, chỉ mảng và nét đen thật cô đọng- vậy là hình tượng lợn của họ cũng gần với hiện thực, hầu như không cách điệu…

Tranh dân gian Đông Hồ

Cũng như muốn thể hiện ước mơ bao đời của người nông dân: Heo béo tốt là kết quả lao động thành công theo năm tháng của người nông dân. Con heo là niềm vui, là nơi họ gửi gắm tình cảm: “Lợn đói một bữa bằng người đói nửa năm”. Nghệ nhân đã chọn lựa và sáng tác nó với cả một tình cảm yêu mến gắn bó thiết tha.     

L.B (số Xuân 2019, tháng 1+2/2019)