Họa sỹ Nguyễn Bích

Họa sỹ Nguyễn Bích sinh trưởng trong gia đình Tiểu tư sản viên chức, sau khi học đến Tú tài phần thứ nhất, Nguyễn Bích thôi học và tham gia Cách mạng tháng Tám hoạt động trong các tổ chức Thanh niên Tự vệ Thành Hà Nội, ông làm công tác huấn luyện quân sự và tự vệ, một thời gian ngắn làm công tác an ninh ở Hải Dương.

Họa sỹ Nguyễn Bích

Ngày toàn quốc kháng chiến 19 tháng 12 năm 1946, ông ở lại chiến đấu bảo vệ Thủ đô, đến đầu năm 1947 rút ra cùng trung đoàn bảo vệ Thủ đô lên Chiến khu Việt Bắc tham gia Thanh niên Tuyên truyền Xung phong.  Từ tháng 5 năm 1947 đến tháng 1 năm 1948 ông nhập ngũ, làm cán bộ Xưởng Quân giới Tỉnh đội; bộ đội Dân quân Tuyên Quang, sau đó ông làm cán bộ của Ban Chính trị Tỉnh đội; bộ đội dân quân Tuyên Quang, làm họa sỹ vẽ tranh tuyên truyền và báo cho Tỉnh đội Tuyên Quang. Được kết nạp vào Đảng Lao động Việt Nam tháng 6 năm 1948 và chính thức tháng 1 năm 1949.

Từ tháng 9 năm 1949 đến tháng 8 năm 1950, ông được điều động về làm họa sỹ  Báo Quân Du kích thuộc Cục Dân quân. Từ tháng 9 năm 1950, ông chuyển công tác về Cục Tuyên huấn Tổng cục Chính trị làm ở báo Vệ Quốc quân, sau này là Báo Quân đội Nhân dân. Ông vẽ nhiều minh họa, biếm họa, trình bày Báo, vẽ tranh Địch vận có kèm tiếng Pháp, Đức, Ả Rập… tham gia vẽ tiền cho Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Trong thời gian này ông đã tham gia các chiến dịch lớn như: Chiến dịch Biên giới, Cao - Bắc - Lạng, Trung du, Hoàng Hoa Thám, Hà Nam Ninh, Hòa Bình, Tây Bắc, Thượng Lào... Tại Chiến dịch Điện Biên Phủ, ông còn là họa sỹ phụ trách bộ phận in đá có nhiều tranh được in trên báo. Vào giữa đợt công kích giai đoạn 2, họa sỹ Nguyễn Bích và họa sỹ Mai Văn Hiến được giao nhiệm vụ sáng tác Huy hiệu Điện Biên Phủ để làm quà của Bác Hồ tặng tất cả các chiến sỹ tham gia chiến dịch. Hai họa sỹ đã trao đổi và vẽ nhiều phác thảo, cuối cùng Nguyễn Bích thể hiện thành bản chính và được cấp trên chấp nhận. Cuối chiến dịch, hai họa sỹ đã được gọi về căn cứ ATK để làm triển lãm mừng chiến thắng, họa sỹ Mai Văn Hiến phóng to Huy hiệu này đặt ở gian trưng bày chính mang tên Chiến thắng. Họa sỹ Nguyễn Bích đã sáng tác bức tranh Cổ động “Chiến dịch Điện Biên Phủ vĩ đại đã toàn thắng” được in và phát hành rộng rãi.

Nguyễn Bích, Tranh Cổ động về Bác Hồ, Bột màu, (69 x 98)cm, 1975. Sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Hòa bình lập lại ở miền Bắc, tháng 10 năm 1954, họa sỹ Nguyễn Bích cùng đoàn quân chiến thắng trở về tiếp quản Thủ đô, ông công tác tại Báo Quân đội Nhân dân, phòng Tuyên truyền, phòng Văn nghệ Cục Tuyên huấn Tổng cục Chính trị và được phong quân hàm Thượng úy.

Năm 1957, Hội Mỹ thuật Việt Nam được thành lập, họa sỹ Nguyễn Bích là một trong 123 Hội viên đầu tiên dự Đại hội thành lập Hội. Tháng 9 năm 1958, ông được biệt phái công tác tại Báo Văn học. Tháng 11 năm 1960, ông chuyển ngành tiếp tục làm họa sỹ cho Báo Văn học, sau đó tháng 10 năm 1970 chuyển về Báo Văn nghệ của Hội Nhà văn Việt Nam. Từ tháng 11 năm 1970, ông chuyển về công tác tại Hội Mỹ thuật Việt Nam đảm nhận chức vụ Chánh Văn phòng cho đến năm 1980 và nghỉ hưu năm 1987.

Trong thời kỳ Kháng chiến chống Mỹ cứu nước, họa sỹ Nguyễn Bích nổi tiếng với các tranh cổ động, biếm họa, tranh minh họa, tranh truyện. Tập Tranh truyện “Sát thát” với 103 tranh được phát hành năm 1971 đánh dấu sự sáng tạo trong phong cách Tranh truyện mang dấu ấn Nguyễn Bích và có thể coi đây là một trong những bộ tranh lịch sử với nét và mảng đen trắng đẹp nhất được giới Mỹ thuật đánh giá rất xuất sắc về nghệ thuật vẽ Tranh truyện mang đậm tinh thần Nghệ thuật Việt và có nội dung tư tưởng tốt, đã được in tái bản nhiều lần trong thời kỳ Kháng chiến chống Mỹ cứu nước và sau này. Cuốn Tranh truyện này đã được tặng Huy chương Bạc tại Triển lãm Nghệ thuật IBA (Drsden - Đức).

Nguyễn Bích, Bìa truyện tranh “Sát Thát”

Nguyễn Bích, Minh họa truyện tranh “Sát Thát”.

Mực, 16 x 26cm (4 tranh)

Tác phẩm Tranh Cổ động về Bác Hồ (1890 - 1975) là tác phẩm sáng tác vào cuối thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, đã được triển lãm và phổ biến rộng rãi. Tranh Cổ động về Bác Hồ được giới Mỹ thuật đánh giá là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất đề tài Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Với vốn sống của người chiến sỹ trong cuộc Kháng chiến chống Pháp, sau ngày hòa bình lập lại, cùng với các công tác của Hội, họa sỹ Nguyễn Bích đã sáng tác nhiều tác phẩm xuất sắc về đề tài Lực lượng Vũ trang và Chiến tranh Cách mạng, thể hiện hình tượng người chiến sỹ Vệ quốc để tham gia các Triển lãm Mỹ thuật lớn, tiêu biểu là các tác phẩm: “Qua đèo”, lụa, 60x90cm,1957 tác phẩm này được tặng Giải Ba Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1957, “Rừng Việt Bắc”, Lụa, 69x90cm, 1960 được tặng Giải thưởng Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc 1960, “Mở đường” lụa, 60x90cm,1963 và nhiều tác phẩm khác.

Những năm tháng sau ngày ông được nghỉ hưu, Nguyễn Bích tập trung sáng tác tranh với chất liệu lụa mà chủ yếu là chân dung và tĩnh vật. Hàng trăm bức chân dung chất liệu lụa đẹp, kỹ càng về thủ pháp, kết hợp giữa mảng màu mờ ảo và nét tinh tế, các chi tiết được chắt lọc, cô đọng đã được ông sáng tác và hiện có mặt ở một số bộ sưu tập cá nhân trong nước và nước ngoài cũng như trong bộ sưu tập của gia đình ông.

Họa sỹ Nguyễn Bích là người có vóc dáng khoẻ khoắn, tính tình hết sức điềm đạm, nói năng nhỏ nhẹ, làm việc tận tình, chu đáo, thu phục được lòng người, được anh chị em trong cơ quan và các Hội viên yêu mến, quý trọng.

Trần Khánh Chương