Ký ức trở về trong ngày vui đại thắng
Tôi hay suy nghĩ về đêm. Khi ấy không gian tĩnh lặng và rất tỉnh táo. Đêm nay là một đêm đặc biệt, lúc 8 giờ tôi được xem một phóng sự nhân Lễ khánh thành tượng đài Bà mẹ Việt Nam anh hùng! Buổi lễ đang tiến hành thì một trận mưa ào xuống, mưa nhỏ thôi… Bạn tôi, liệt sỹ họa sỹ Hoàng Tích Minh, lúc gặp tôi khoảng tháng 12/1971 ở góc Tràng Thi chéo Quán Sứ có nói: Sau này nếu còn sống tớ chỉ vẽ các Mẹ các chị thôi, hình đẹp lắm…! Hơn hai năm sau, anh hy sinh trong một trận pháo kích của địch. Chính các O du kích Gio Linh đã mai táng cho anh.
Anh là con trai cưng của họa sỹ Hoàng Tích Chù. Còn nhớ mãi cái hôm đầu 1972 đoàn tàu chở các binh sỹ sư đoàn 325, Sư đoàn sinh viên rời căn cứ Nhã Nam Bắc Giang vào Quảng Trị chiến đấu… Quân lệnh tất cả không rời tàu. Hàng trăm lá thư viết vội bay như bươm bướm xuống đường. Nhân dân chả quen chả lạ nhưng dừng hết cả lại, hỏi thăm, chúc mừng, rồi khóc, rồi động viên… Một người dân thấy một anh bộ đội trẻ măng, mặt bầu, có chút tàn nhang, búng ra sữa tung một lá thư lên cao… Bác ơi chuyển cho cháu nhé? Nhưng ngay lập tức người đàn ông cầm lá thư lên: …số nhà.. phố Sinh Từ… và đạp xe như bay về đưa cho họa sỹ Hoàng Tích Chù… Họa sỹ khi ấy đã già lắm rồi cũng tức tốc ra ngay Ga Hàng Cỏ… Thao thiết nhìn lên các cửa sổ toa tàu. Đúng lúc ấy đoàn tàu từ từ chuyển bánh… và vĩnh viễn Ông không bao giờ gặp lại đứa con trai yêu quí nữa. Về già, lúc một mình, Ông lẩm bẩm: “Hòn vàng thì mất, hòn đất thì còn” … Tôi không mê tín dị đoan, nhưng mỗi lúc nhớ đến nét mặt Minh lúc nói câu: …”Nếu còn sống…” Người lính có cái linh cảm lạ lắm. Bạn tôi Nguyễn Trọng Luân kể đêm Tây Nguyên hai thằng mắc võng nằm trước trận đánh, tâm sự đủ chuyện… Ông bạn bảo: Khi nào được về Bắc mày nhớ đến gặp U tao bảo tao vẫn khỏe lắm và nhớ U tao nhiều nhé… Luân hỏi: Thế mày không về à? Thì đã ngủ khèo rồi… và người đồng đội ấy đã hy sinh sau đó!Trong một bài viết tôi có một lần nhắc đến một bà mẹ Gio Linh, đầu năm 1973 tôi có lạc bước vô một túp lều, lợp bằng tôn, cỏ tranh, vỏ đạn và bao cát… tất cả các nhà khi đó đều như thế. Một Mẹ già ngồi thu lu nơi góc nhỏ bé, khô quắt như một gốc cây khô. Đây là giai đoạn hai bên lấn chiếm đất của nhau và giành dân. Mẹ đụng độ hết lính Giải phóng lại đến Thủy quân lục chiến... Tôi ngó lên tường nơi trang trọng nhất của túp lều… Một bàn thờ bằng đuya ra treo tạm trên có hai tấm ảnh, một đội mũ tai bèo và một bê rê lệch có bông mai. Con nào mà chả là con. Gìa rồi biết nương tựa vào ai đây?
Lê Trí Dũng, Phía sau trận đánh, sơn mài, 2015
Trong chiến tranh cái tình người nó thao thiết lắm… Lại nhân đây kể về một chuyện về tình Mẹ, chuyện thật trăm phần trăm. Trong một trận đánh ác liệt ở Quảng Nam, có hai người lính Giải phóng thấy trong một căn hầm có đôi vợ chồng lính VNCH… Người chồng bị thương nhưng người vợ lại đang mang thai sắp đến ngày sinh, mảnh pháo ở ngực làm người đàn bà chỉ còn thoi thóp… Khi thấy hai người bộ đội Giải phóng, chị thều thào: Các ông ơi! Cứu cháu nó với… Tôi chết cũng được… Hãy cứu nó…! Trong tình thế khẩn cấp đó, một anh bộ đội đã rút con dao găm ra, từ từ rạch bụng người Mẹ, lấy cái bào thai ra, khi đó đã ngạt, dùng mồm hút cho thông đường thở của thai nhi, người lính VNCH rạp xuống cảm ơn, và ôm xác vợ mình… Trong ánh hoàng hôn, dưới ánh sáng hỏa châu và bom pháo, hai người lính ôm đứa bé gửi một bà má Quảng Nam vì trận chiến còn ngay trước mặt. Lúc chia tay, bà má chỉ kịp hỏi với một câu: Các chú đặt tên nó là gì? Người lính chỉ còn kịp lấy tên nơi xảy ra trận đánh đó đặt tên cho bé! Sau 30/4 một trong hai anh trở lại tìm và đón bé về nuôi (không phải người dùng dao găm mổ). Đứa bé lớn lên, học rất giỏi và được du học ở Mỹ. Lúc này, tại Việt Nam, cả bố và mẹ nuôi lần lượt qua đời vì chất độc Đio xin… Sau khi về chịu tang và soạn sửa lại đồ đạc, anh tìm thấy lá thư để lại kể rõ sự thật. Anh đã đi tìm ân nhân của mình, người đã mổ bụng người mẹ để mình được làm người. Người lính đó sau này được đi học ở Liên Xô và trở thành một cán bộ chủ chốt ngành Thực vật của ta, nay sống ở Liễu Giai Hà Nội. Loại trừ các tình tiết khác đã quá anh hùng!Nhưng Tình Mẹ ở câu chuyện này có sâu thẳm không?Mãi đến bây giờ, tôi cứ day dứt mãi về số phận người cha đẻ thật sự của bé, người lính VNCH sau này ra sao?Ngay từ khi chiến tranh chưa kết thúc, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã nhắc nhở sự cần thiết gấp gáp phải hòa hợp dân tộc ngay sau khi chiến tranh kết thúc!Bởi dân tộc Việt Nam là một, không hòa hợp thì làm sao mà mạnh được?Mẹ cũng mong muốn như thế!
L.T.D
(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 4/2015)
