Làm gì để xây dựng một bộ sưu tập nghệ thuật đương đại tốt?
Doanh nhân Bernardo Paz là nhà sưu tập hàng đầu thế giới, cũng là người sáng lập và chủ nhân của Trung tâm Nghệ thuật Đương đại Inhotim (Centro de Arte Contemporanea Inhotim - CACI) danh tiếng ở bang Minas Gerais, Brazil. Khu phức hợp này là một trong những bảo tàng nghệ thuật đương đại hiếm hoi trên thế giới nơi du khách có thể khám phá các kiến trúc cảnh quan nhiệt đới đan xen vô số các gian trưng bày, nhà triển lãm cùng hàng trăm tác phẩm nghệ thuật và điêu khắc. Tinh thần của Inhotim hội tụ quanh mối quan hệ về không gian giữa nghệ thuật và thiên nhiên, cho phép các nghệ sỹ sáng tạo trong điều kiện độc đáo.
Cildo Meireles, Bao la, 1982-2001, Thép. ©Centro de Arte Contemporanea Inhotim
Cơ ngơi Inhotim bao gồm 140 ha sân vườn được xây dựng dành cho công chúng tham quan và hơn 800 ha rừng rậm nhiệt đới, thảo nguyên, nơi sinh sống của hơn 4.200 loài thực vật, trong đó có nhiều cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi và nhiều giống thảo mộc quý hiếm khác. Hiện tại Inhotim sở hữu hơn 500 tác phẩm của khoảng 200 nghệ sỹ đương đại của Brazil và quốc tế. Với bộ sưu tập nghệ thuật đồ sộ toạ lạc trong miền rừng nhiệt đới, nơi đây quả thực là một thiên đường giữa trần gian, nơi nghệ thuật và thiên nhiên hòa quyện với nhau, tạo nên một giấc mơ có thật. Vì thế, dù nằm cách xa các thành phố lớn của Brazil, hàng năm Inhotim thu hút tới gần nửa triệu lượt du khách đến tham quan.
Cách đây tròn 20 năm, vào năm 1998, Bernardo Paz đã mua tác phẩm nghệ thuật đương đại đầu tiên cho bộ sưu tập cá nhân của mình. Đó là một tác phẩm sắp đặt của nghệ sỹ người Brazil Tunga. Theo quan điểm của ông, trong sưu tầm nghệ thuật không nên phân biệt nghệ sỹ nước ngoài và nghệ sỹ bản địa, bởi tính ‘nhân loại’ ngày càng chiếm ưu thế hơn so với tính khu biệt về văn hóa, nhất là trong thời đại toàn cầu hóa hôm nay.
Tunga, Đúng là Đỏ, 1997, Chất liệu tổng hợp. ©Centro de Arte Contemporanea Inhotim
Zhang Huan, Rubens, 2000. ©Inhotim.org
Không muốn giữ bộ sưu tập đồ sộ cho riêng gia đình mình, tỷ phú Bernardo Paz luôn muốn chia sẻ nó cùng không gian thiên nhiên Inhotim cho công chúng. Hàng tuần, Inhotim mở cửa miễn phí một ngày, tạo cơ hội cho tất cả những người yêu nghệ thuật đến tham quan, du lịch. Hiện tại, dù nền kinh tế thế giới và bản thân gặp nhiều khó khăn, chủ nhân của Inhotim vẫn luôn đặt tình yêu thiên nhiên và nghệ thuật lên trên hết. Theo ông, “xây dựng một nơi mang lại niềm vui cho người khác là công việc đòi hỏi hy sinh. Nhưng dù phải hy sinh nhiều hơn nữa, tôi vẫn chấp nhận. Chỉ cần nghĩ đến việc nơi này vẫn tồn tại sau hàng ngàn năm là tôi đã mãn nguyện lắm rồi”.
Dưới đây là những chia sẻ về quan điểm sưu tầm nghệ thuật đương đại của Bernardo Paz đăng trong cuốn “Collecting Contemporary Art” (Taschen, 2013).
Lý do trở thành một nhà sưu tập?
Nghệ thuật và văn hóa luôn luôn hiện hữu trong đời sống cá nhân tôi, và tôi nghĩ rằng làm nghệ thuật và văn hoá chính là con đường đúng đắn để xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn. Bộ sưu tập của tôi lớn dần lên trong sự phát triển của không gian nơi chúng được trưng bày. Ngay từ những ngày đầu, tôi đã suy nghĩ rất kỹ càng về cách thức trưng bày hiện vật cũng như bối cảnh trưng bày của chúng. Khởi đầu, tôi sưu tầm các tác phẩm nghệ thuật hiện đại của các nghệ sỹ Brazil, nhưng rồi sau đó, tôi nhận ra rằng đối với tôi, vấn đề quốc tịch hay lịch sử không quan trọng, mà cần quan tâm tới những gì đang xảy ra với nghệ thuật trên toàn thế giới - có nghĩa là nên xem xét tác phẩm nghệ thuật dưới góc độ của những giá trị mang tính nhân loại và phổ quát.
Động cơ sưu tầm nghệ thuật đương đại?
Trong sưu tầm nghệ thuật, những điều tôi cho là quan trọng nhất là phải nắm bắt được tinh thần của những ý tưởng sáng tạo của người nghệ sỹ và sự tham gia vào quá trình sáng tạo, mang lại cho họ những điều kiện tốt nhất để thực hiện những dự án nghệ thuật mới đầy triển vọng. Đó cũng là những ‘động cơ ngầm’ thúc đẩy tôi khi quan tâm tới nghệ thuật đương đại.
Giuseppe Penone, Elevazione, 2000. ©Inhotim.org
Chris Burden, Những thanh xà ở Inhotim, 2008. ©Inhotim.org
Yayoi Kusama, Vườn thủy tiên, (trong khuôn viên Trung tâm Văn hoá Giáo dục Burle Marx, Inhotim), 2009. ©Inhotim.org
Người mới sưu tầm nên bắt đầu thế nào?
Một người mới bắt đầu sưu tầm nghệ thuật nên dành nhiều thời gian vào việc tìm kiếm tác giả/ tác phẩm chứ không nên vội vàng mua sắm. Điều quan trọng là họ thực sự cần phải đào luyện con mắt sao cho ngày càng tinh tường. Những gì bạn thích thú ngay từ cái nhìn đầu tiên đâu phải là những thứ mà bạn sẽ vẫn yêu thích sau sáu tháng hoặc hai năm. Bạn phải rèn luyện con mắt nhìn của riêng mình, phải tìm kiếm lời khuyên từ những người thực sự uyên bác, và sau đó, tự bạn tạo dựng vốn liếng hiểu biết cho cá nhân mình.
Làm sao chọn được tác giả tốt?
Tôi quan tâm đến các nghệ sỹ có cách nhìn mới về thế giới. Với bộ sưu tập của mình, tôi đặc biệt chú trọng tới các nghệ sỹ có ý tưởng vượt xa những gì mà một bộ sưu tập cá nhân hoặc một cơ sở nghệ thuật thông thường có thể sở hữu. Tôi rất lưu ý đến việc đáp ứng nhu cầu của các nghệ sỹ có được môi trường làm việc tốt, để họ có thể mơ những giấc mơ lớn nhất đời mình và có cơ hội sáng tác và trưng bày tác phẩm trong những môi trường thiên nhiên - nơi mọi người có thể được trải nghiệm nghệ thuật với những cảm xúc khác biệt mà những bối cảnh trong nhà hay không gian của bảo tàng hoặc gallery không thể có được. Điều tôi quan tâm hơn nữa là phải tạo ra được những môi trường hay khả năng tương tác của không gian hay người xem với các nghệ sỹ mà những người khác không thể làm được.
Tham dự các hội chợ nghệ thuật có cần thiết?
Hội chợ nghệ thuật đóng một vai trò quan trọng trong việc trao đổi các ý tưởng và thông tin giữa công chúng và thị trường. Tuy nhiên, cá nhân tôi thì lại rất tránh tham dự các hội chợ nghệ thuật. Mặc dù tôi biết hội chợ nghệ thuật có thể mang lại những cơ hội sưu tầm rất tốt, song mỗi khi đến thăm hội chợ người ta rất có thể dễ dàng lâm vào tình trạng chi tiêu vội vã, ‘vung tay quá trán’. Cũng bởi vậy, tôi thích đưa ra những quyết định sau khi suy nghĩ kỹ càng trong một khoảng thời gian đủ dài.
Hélio Oiticica, Quảng trường huyền ảo #5, 1977. ©Inhotim.org
Sưu tầm nghệ thuật là một sự đầu tư tốt?
Sưu tầm nghệ thuật theo tôi đúng là một sự đầu tư cho tương lai. Nghệ thuật cho thấy khả năng và sự khám phá những điều chưa biết, và đó là sự đầu tư lớn nhất mà bạn có thể thực hiện.
Phát hiện và hỗ trợ những nghệ sỹ tài năng chưa được công nhận?
Với tôi thì nghệ sỹ Cildo Meireles là một tài năng lớn chưa có được vị trí tương xứng. Ông ấy có một phong cách hoàn toàn độc đáo trong việc kết hợp các vấn đề xã hội và chính trị với một trí tuệ cực kỳ minh mẫn và khúc triết, điều đó luôn mang lại cho tôi nguồn cảm hứng lớn. Tôi nghĩ ông ấy có một thế giới quan rất đặc biệt. Tác phẩm nghệ thuật của ông ấy thuộc hạng có sức mạnh làm thay đổi cuộc sống con người. Cildo xứng đáng được chú ý nhiều hơn, và điều này thực sự đã xảy ra trong những năm gần đây. Tôi rất vinh dự và tự hào khi bộ sưu tập của tôi đã góp phần vào sự công nhận này.
Vai trò của việc bảo trợ nghệ thuật?
Chúng tôi luôn hướng tới việc tạo ra những môi trường để mọi người có cơ hội trải nghiệm lâu dài, đó cũng là nơi các đường biên nghệ thuật được mở rộng thêm nhờ khả năng thể nghiệm giữa khung cảnh thiên nhiên. Điều này đôi khi có thể đạt được trong những khu vườn của chúng tôi do kiến trúc sư cảnh quan kiệt xuất Roberto Burle Marx thiết kế, hoặc cũng có thể ở một số khuôn viên khác quanh đây. Chúng tôi thường cố gắng tích hợp việc xây dựng môi trường thiên nhiên - nơi tác phẩm ngự trị - cùng với quá trình phát triển quy mô của bộ sưu tập của mình. Khác với các bộ sưu tập thông thường khác, Trung tâm Nghệ thuật Đương đại Inhotim không tách bạch giữa việc sưu tập và hoạt động bảo trợ nghệ thuật, bởi vì chỉ có như vậy thì ý tưởng “cùng đồng hành với các nghệ sỹ để sáng tạo nên những tác phẩm kỳ vĩ nhất” mới đạt được - cả về quy mô lẫn mục tiêu.
Tunga, Lezart, 2012. ©Inhotim.org
Làm sao tiếp cận được tác phẩm tốt?
Tiếp cận tác phẩm luôn là vấn đề khó khăn và phức tạp trong bất cứ thị trường nghệ thuật nào. Người ta phải tiến hành rất nhiều khảo sát và có chọn lọc trước khi đưa ra quyết định. Nếu bạn chưa có cơ hội mua sắm những tác phẩm tốt nhất mà bạn mong muốn, hãy tranh thủ tận dụng những cơ may xảy đến với mình và bắt tay ngay vào việc tạo dựng cho mình một mức độ tín nhiệm nhất định, điều rốt cuộc sẽ mang lại cho bạn khả năng tiếp cận lớn hơn.
Những biến động gần đây của thị trường nghệ thuật?
Giá của các tác phẩm nghệ thuật đương đại trên thị trường ngày càng đắt đỏ hơn nhiều so với trước kia.
Ảnh hưởng của giá cả trên thị trường đấu giá tới việc sưu tầm?
Sự vung tiền cuồng loạn trong các cuộc đấu giá nghệ thuật đã tạo ra rất nhiều khó khăn cho tất cả những nhà sưu tập muốn dành nhiều thời gian suy nghĩ hơn về những món đồ họ muốn sở hữu. Sưu tầm nghệ thuật giờ đây đã trở nên vô cùng tốn kém.
Nên mua tại gallery hay trên sàn đấu giá?
Quá nhiều nhà sưu tập vội vã chi tiền trong các cuộc đấu giá để tranh mua những món hàng mà rất có thể mua được không hề khó khăn tại các gallery. Điều tốt nhất mà nhà sưu tập nên làm là dành thời gian để nghiên cứu thật kỹ các lựa chọn tiềm năng của mình.
Làm gì để trở thành một nhà sưu tập lớn và có bộ sưu tập tốt?
Để có một bộ sưu tập tốt thì cần phải có tư duy độc lập. Cho nên một nhà sưu tập lớn chính là người biết đào luyện tính độc lập trong tư duy một cách sáng suốt, bền bỉ và kiên định.
H.P (Sưu tầm & biên dịch)
Số 12, tháng 12/2108