Lược sử các Triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc Việt Nam - Phần 6: Lần thứ 15 năm 200

15/ Triển lãm MTTQ lần thứ 15, năm 2000, tổ chức hoành tráng, hạng mục quy củ nhưng trình bày vựng tập ẩu. 

Khai mạc cuối tháng 12/2000 tại khu triển lãm Giảng Võ. Nhà tổ chức duy nhất: Bộ Văn hóa- Thông tin.Ban Tổ chức triển lãm MTTQ 2000 gồm 16 vị (đông chưa từng có): 1/ Thứ trưởng Bộ VHTT Nguyễn Trung Kiên - Trưởng ban, 2/ Vụ trưởng Vụ Mỹ thuật Ngô Quang Nam - Phó ban thường trực, 3/ Tổng Thư ký Hội Mỹ thuật VN Trần Khánh Chương - Phó ban, các uỷ viên gồm: 4/ Vụ phó Vụ Mỹ thuật Lê Vân Hải, 5/ Phó Tổng thư ký Hội Mỹ thuật VN Nguyễn Thanh Châu, 6/ Phó Tổng thư ký Hội Mỹ thuật VN Trần Huy Oánh, 7/ Vụ trưởng Vụ Tài chính Kế toán Hoàng Quỳnh Vân, 8/ Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật VN Cao Trọng Thiềm, 9/ Hiệu trưởng Trường ĐH Mỹ thuật HN Nguyễn Lương Tiểu Bạch, 10/ Giám đốc Bảo tàng Quân đội Lê Mã Lương, 11/ Phó Văn phòng Bộ VH-TT Tô Văn Động, 12/ Chủ tịch HĐNT Nghiên cứu - Phê bình MT - Hội MTVN Nguyễn Đỗ Bảo, 13/ Giám đốc Sở VH-TT HN Nguyễn Viết Chức, 14/ Giám đốc Sở VH-TT TP HCM Lê Hồng Liêm, 15/ Giám đốc Sở VH-TT TP Đà Nẵng, 16/ Giám đốc Văn phòng đại diện TP HCM Lê Xuân.

Đây là Ban TC MTTQ đông đảo và oai phong nhất từ trước tới giờ: gồm đủ giám đốc các Sở, Bảo tàng, Vụ trưởng, Hiệu trưởng… Lý do là “Triển lãm được khai mạc vào dịp diễn ra lễ long trọng của Nhà nước và các nước trên thế giới kết thúc thế kỷ XX chào đón thế kỷ XXI và thiên niên kỷ mới. Triển lãm vào dịp đầu xuân, cũng là dịp chào đón Đại hội Đảng Toàn quốc lần thứ IX - Xuân Tân Tỵ 2001” (trích Lời giới thiệu của vựng tập MTTQ 2000). Có tới 2 cấp Hội đồng Nghệ thuật. Hội đồng vòng ngoài duyệt treo và giới thiệu tác phẩm để xét giải ở vòng trong. Có 3 Hội đồng Hội hoạ - Đồ hoạ vòng ngoài của 3 khu vực phía Bắc, phía Nam và miền Trung, đồng thời cũng có 3 Hội đồng Điêu khắc vòng ngoài của 3 khu vực nói trên (xin phép kê danh sách vào dịp khác để đỡ dài dòng). Hội đồng vòng trong có tên chính thức là Hội đồng Nghệ thuật chấm giải thưởng Triển lãm MTTQ 2000. Phân ban Hội đồng Hội hoạ - Đồ hoạ gồm 10 vị: 1/ Chủ tịch Hội đồng Trần Huy Oánh, 2/ Phó chủ tịch HĐ Lê Vân Hải, 3/ Phó chủ tịch HĐ Nguyễn Thanh Châu, và các uỷ viên 4/ Trần Khánh Chương, 5/ Trương Bé, 6/ Vũ Duy Nghĩa, 7/ Vũ Giáng Hương, 8/ Đoàn Văn Nguyên, 9/ Đào Minh Tri, 10/ Lê Anh Vân. Phân ban Hội đồng Điêu khắc gồm 5 vị: 1/ Chủ tịch Hội đồng Dương Đăng Cẩn, 2/ Phó chủ tịch HĐ Phan Gia Hương, các ủy viên: 3/ Tạ Quang Bạo, 4/ Nguyễn Xuân Thành, 5/ Trần Tuy. Tất cả 15 vị trong HĐNT 2000 đều có tranh treo, tượng bày danh dự (đây là điều khá hiếm ở các kỳ MTTQ).Bối cảnh lịch sử:  vào năm 2000, nước ta đang gặp khá nhiều thuận lợi về mọi mặt. Công cuộc Đổi mới và Mở cửa đang đà thành công, nhân dân no ấm, hầu như mọi ngành nghề đều phát triển. Khá nhiều hoạ sỹ đã mua được đất, xây nhà tầng, sắm xe máy, ti vi, tủ lạnh, đầu đĩa và dùng bếp gaz cùng lò vi sóng (nhất là các hoạ sỹ sống ở thành phố, mà thực ra hơn 75% hội viên Mỹ thuật định cư ở Hà Nội, Huế, Đà Nẵng và TP HCM).

Vựng tập Triển lãm MTTQ năm 2000 

Hoàn cảnh MT: việc vẽ tranh và tạc tượng lúc này thuận tiện hơn thời bao cấp rất nhiều. Các gallery mọc ra nhan nhản ở Thủ đô, TP HCM, Hội An, Huế… chứng tỏ việc bán tranh là dễ dàng. Các dịch vụ cung ứng Mỹ thuật cũng xuất hiện ngày một nhiều ở những thành phố nói trên như bán vật liệu - hoạ phẩm, đóng khung, căng toan, chép tranh, mở lớp dạy vẽ… Một tầng lớp thợ Mỹ thuật hình thành và ngày càng đông đảo. Họ chuyên làm các dịch vụ chép tranh, thể hiện sơn mài, khắc sơn khắc và khắc gỗ, in tranh (lên giấy, vải hoặc lên toan, thủ công hoặc bằng máy), bồi biểu lụa và giấy dó, đục đá, đúc đồng, đổ composit, bẻ gốm, đóng khung và trổ bo, đóng đinh - leo thang và treo tranh… Cũng có khi họ vừa làm hoạ sỹ vừa làm dịch vụ. Hay - dở là tuỳ quan điểm của mỗi người, nhưng rõ ràng là có làm có ăn. Lượng thí sinh thi vào các trường Mỹ thuật tăng lên rõ rệt bởi các bậc phụ huynh nhìn thấy đầu ra sáng sủa. Chiều hướng khấm khá tưởng như ngày càng mở rộng thì từ năm 1997 bỗng chững lại đôi chút do cuộc khủng hoảng tài chính thế giới bùng phát ở Thái Lan, có ảnh hưởng tới VN (khách mua tranh dè dặt hơn).

Tuy nhiên, khách nội địa bắt đầu chơi tranh, dù rất ít người sành sỏi mà phần lớn là trọc phú hoặc thị hiếu thấp lè tè (người sành thì đến thẳng nhà hoạ sỹ nổi tiếng, số kia thì ra đầu phố Nguyễn Thái Học hay ngõ Hàng Hành ở HN hoặc khu Đề Thám - Bùi Viện ở TP HCM). Cũng vào lúc này, nước VN đã có tới 2 Bảo tàng Mỹ thuật ở 2 thành phố lớn ở hai đầu đất nước. Mỹ thuật ngày càng đa dạng và có vẻ hướng ngoại nhiều hơn…Vựng tập triển lãm MTTQ 2000 dày 188 trang, giấy tốt, trắng bóng, khổ lớn nhất từ trước cho đến lúc đó: 29 x 21,2cm, in 2000 cuốn. Đây là cuốn vựng tập MTTQ duy nhất chỉ đứng tên một nhà tổ chức là Bộ VH-TT, trong khi các cuốn khác đều là kết hợp với Hội MTVN. Giải thưởng được công bố và trao ngay trong buổi khai mạc nhưng vựng tập được phát sau. Quy chế làm việc của HĐNT gồm 8 điều, trong đó đáng chú ý: điều 2- Hội đồng không tham gia giải thưởng, điều 3- Bỏ phiếu kín, điều 7- Giới hạn mỗi tác giả tối đa 2 tác phẩm, sáng tác từ 1996 - 2000, điều 8- Các lão hoạ sỹ 80 tuổi trở lên được bày 1 tác phẩm không phải duyệt. Kích thước tác phẩm: nhỏ nhất không dưới 40x40cm, lớn nhất không quá 200cm.

Đào Quốc Huy, Hạnh phúc vàng, sơn dầu, 189x189cm

Nguyễn Trung Tín. Bên một chiến tích, sơn dầu, 155 x 175cm

Ngô Đồng. Trong lòng thành phố, sơn dầu, 111 x 150cm

 4 tiêu chí để chọn tác phẩm bày triển lãm: 1/ Tranh đẹp, không vi phạm các điều 87, 88/CP; 2/ Tính nghề nghiệp vững vàng; 3/ Có tìm tòi trong kỹ thuật và chất liệu; 4/ Có bản sắc dân tộc.5 tiêu chí chọn tác phẩm được giải thưởng: 1/ Tác phẩm có nội dung tư tưởng sâu sắc, phản ánh được các vấn đề của thời đại; 2/ Có chất lượng nghệ thuật cao; 3/ Tính nghề nghiệp vững vàng; 4/ Tính sáng tạo (có nhiều tìm tòi mới, phong cách độc đáo, sáng tạo trong kỹ thuật, chất liệu); 5/ Có bản sắc dân tộc đậm đà, cảm xúc thẩm mỹ cao đẹp. Ban TC công bố số liệu: có 44/59 tỉnh thành tham dự với 2535 tác phẩm của 1436 tác giả; trong đó có 78 tác giả nữ (chúng tôi đếm kỹ là 86 nữ) và 15 tác giả dân tộc thiểu số (chúng tôi đếm được 16), Hội đồng NTQG đã chọn 835 tác phẩm (đếm kỹ chỉ được 825) của 697 tác giả trưng bày (đếm kỹ chỉ được 692). Như vậy là 1710 tác phẩm (2/3) và 744  tác giả (quá nửa) đã bị loại. Có 11 hoạ sỹ trên 80 tuổi (được miễn duyệt tác phẩm), người cao tuổi nhất là 87.Rà soát kỹ danh sách tác phẩm (cả ảnh và chữ), chúng tôi đếm được: 571 tranh của 501 (chứ không phải 512) tác giả và 254 tượng của 191 (chứ không phải 192) tác giả. Riêng tác giả Đỗ Quốc Vị bị thiệt khi tượng của ông có ảnh rõ ràng nhưng trong danh sách thì ông mất tên, còn tác phẩm thì bị nhập vào của tác giả Trần Ngọc Vinh. Nhà điêu khắc Nguyễn Quốc Văn chỉ có 1 tượng trong danh sách nhưng “may” được “in thêm” 1 tượng nữa trong phần ảnh.  Phân loại Hội hoạ - Đồ hoạ gồm: 229 sơn dầu, 152 sơn mài (có 1 sơn mài gắn đá), 14 sơn khắc, 49 lụa, 11 acrylic, 1 sơn nước, 27 bột màu, 5 màu nước-thuỷ mặc- giấy dó, 3 bút sắt-bút kim, 51 khắc gỗ-khắc thạch cao-khắc bìa-mộc bản-thủ ấn hoạ, 3 đồ hoạ, 2 in đá, 4 khắc kẽm, 1 chì màu, 1 nho mài, 2 thảm len, 16 tổng hợp. Phân loại Điêu khắc gồm: 65 đồng, 9 nhôm, 4 sắt-thép, 3 kim loại (?), 1 inox, 29 gốm-đất nung-sành-sa mốt, 18 đá-cuội-granito, 2 than đá, 13 xi măng-bê tông, 46 gỗ, 24 composit, 22 tổng hợp, 7 thạch cao, 3 sắt+gỗ, 1 đá+thuỷ tinh, 1 gỗ+đồng, 1 gỗ+nhôm, 1 gỗ+inox, 1 inox+gốm, 1 inox+kính, 1 đồng+sắt, 1 đồng+nhôm. Ban TC nhận định: “Ngành Điêu khắc ra quân với tỷ lệ trên 90% là chất liệu quý hiếm như đồng, đá, kim loại quý, gỗ quý”.

Lê Lạng Lương. Mùa đông Bắc Hà, đá, 102cm

Lê Liên. Khi cuộc chiến đã đi qua đồng + sắt, 115 x 50cm

Đặng Quốc An. Thời gian đá + thủy tinh, 35 x 90cm

Đó là bước tiến rất dài vì 40 năm trước, hồi MTTQ 1960 thì thạch cao- chất liệu tạm thời- chiếm tới 100%! Còn tại kỳ MTTQ 1990, chỉ trước 10 năm thì vẫn có tới 30 tượng thạch cao trong tổng số 89 điêu khắc (hơn 30%). Giải thưởng của triển lãm MTTQ 2000: không có HC Vàng. Có 10 Huy chương Bạc (trị giá 12 triệu, hồi đó 500.000đ/chỉ vàng), trao cho: 1/ Đào Quốc Huy với tranh sơn dầu Hạnh phúc vàng, 2/ Nguyễn Trung Tín với tranh sơn dầu Bên một chiến tích, 3/ Bùi Quang Tuấn với tranh sơn dầu Nỗi ám ảnh, 4/ Ngô Đồng với tranh sơn dầu Trong lòng thành phố, 5/ Lê Tuấn Anh với tranh chất liệu tổng hợp Bộ đội bắc cầu, 6/ Đỗ Phấn với tranh sơn dầu Nhức nhối da cam, 7/ Lê Thông với tranh sơn dầu Hồi tưởng, 8/ Lê Liên với tượng đồng+sắt Khi cuộc chiến đã đi qua, 9/ Lê Lạng Lương với tượng đá Mùa đông Bắc Hà, 10/ Mai Thu Vân với bức gò đồng Đợi anh về. Có 13 Huy chương Đồng (trị giá 10 triệu - theo ông Trần Thành, 9 triệu - theo ông Minh Quang), trao cho: 1/ Trần Thành với tranh sơn mài Cát Bà, 2/ Lưu Chí Hiếu với tranh chất liệu tổng hợp Xót xa tuổi thơ, 3/ Lê Quảng Hà với tranh sơn mài Công xưởng, 4/ Lê Thị Kim Bạch với tranh sơn mài Vì sự bình yên của đất nước, 5/ Nguyễn Đình Tuyên với tranh sơn mài Một ngày ở Phù Lãng, 6/ Mai Văn Kế với tranh sơn dầu Một cuộc diễu hành, 7/ Nguyễn Nghĩa Phương với tranh khắc kẽm Lời ru của bà, 8/ Nguyễn Văn Chuyên với tranh sơn mài Lễ cầu mưa, 9/ Nguyễn Minh Quang với tranh lụa Phong cảnh, 10/ Nguyễn Phú Cường với tượng đồng Lửa hậu phương, 11/ Nguyễn Trọng Cần với tượng gỗ sơn thếp Khổ hạnh, 12/ Nguyễn Phúc Tùng với tượng composit Mắt rồng, 13/ Lê Duy Ngoạn với tượng gốm sành Con rồng. Có 36 Giải Khuyến khích (trị giá 4 triệu đồng), trao cho: 1/ Nguyễn Phúc Lợi với tranh sơn mài Phong cảnh chợ quê, 2/ Hoàng My với tranh sơn mài Ngày mùa, 3/ Phạm Hoàng Văn với tranh sơn mài Tây tiến, 4/ Lê Trí Dũng với tranh sơn mài Bảo vệ biên cương Tổ quốc, 5/ Trần Duy Trúc với tranh sơn mài Phố Hiến mùa xuân, 6/ Trần Xuân Bình với tranh sơn mài Một ngày mới, 7/ Trần Hữu Chất với tranh sơn khắc Trên những nẻo đường đất nước, 8/ Huỳnh Văn Thuận với tranh sơn khắc Định canh định cư, 9/ Trần Nguyên Đán với tranh khắc gỗ Nét Huế - Huế thơ, 10/ Lý Cao Tấn với tranh bút sắt Nhịp sống miền Tây, 11/ Nguyễn Đức Hoà với tranh khắc gỗ Liên hoan, 12/ Đặng Hướng với tranh khắc gỗ Phiên chợ quê, 13/ Đinh Lực với tranh khắc gỗ Hà Nội thắng Mỹ, 14/ Lưu Thị Kim Oanh với tranh lụa Phiên chợ vùng cao, 15/ Nguyễn Thị Mộng Bích với tranh lụa Niềm vui, 16/ Nguyễn Đăng Khoát với tranh lụa Chiều trên bến, 17/ Mai Văn Hiến với tranh sơn dầu Anh bộ đội cụ Hồ và nhân dân Tây Bắc, 18/ Quang Ngọc với tranh sơn dầu Cha và con, 19/ Nguyễn Thọ Tường với tranh sơn dầu Ánh sáng lòng đất mẹ, 20/ Nguyễn Ngọc Long với tranh sơn dầu Chợ tình, 21/ Phạm Lung với tranh sơn dầu Bác Hồ với công nhân ngành dệt, 22/ Phạm Thị Nghĩa với tranh sơn dầu Phân xưởng lọc đường, 23/ Hoàng Trầm với tranh sơn dầu Ông cháu, 24/ Đỗ Duy Tuấn với tranh sơn dầu Luân vũ, 25/ Nguyễn Quốc Huy với tranh sơn mài Đất trời, 26/ Nguyễn Đoan Ninh với tranh sơn dầu Thế hệ trẻ làng nghề, 27/ Nguyễn Trọng Đoan với tượng sành Hạnh phúc, 28/ Nguyễn Minh Luận với tượng sắt-gỗ Ngóng, 29/ Nguyễn Hoàng Ánh với tượng đồng Chim sáo, 30/ Vũ Đại Bình với tượng đồng Chim và chiến sỹ, 31/ Trần Xuân Quang với tượng uốn đồng dây Luân hồi, 32/ Đoàn Văn Bằng với tượng inox-gốm Hàn gắn, 33/ Hồ Thu với tượng gỗ Mẹ con, 34/ Vi Thị Hoa với tượng đồng Dân quân vùng cao, 35/ Vũ Hữu Nhung với tượng gốm sành Đồng đội, 36/ Minh Đỉnh với tượng đồng Chân dung nhà thơ Quang Dũng.

Nguyễn Trọng Cần. Khổ hạnh, sơn thếp, 90cm

Đỗ Phấn. Nhức Nhối da cam, sơn dầu, 155 x 230cm

Lê Quảng Hà. Công xưởng, sơn mài, 80 x 200cm

Xin có vài nhận xét sơ bộ về Giải thưởng của Triển lãm MTTQ 2000.

1/ Đáng tiếc không có Giải Nhất - Huy chương Vàng (quyết định của HĐNT). 2/ Tất cả 10 Giải Nhì - HC Bạc đều thuộc về các tác giả của HN (8) và TP HCM (2) dù đây là triển lãm MTTQ. 3/ Chỉ có duy nhất 1 HC Đồng thuộc về 1 tác giả Vĩnh Phúc trong số 13 Giải Ba - HC Đồng (12 chiếc kia đều thuộc về HN!). 4/ Trong số 36 Giải Khuyến khích thì riêng HN đoạt những 24 giải. 5/ Sơn dầu chiếm tới 6 trong số 7 HCB hội hoạ, chỉ có duy nhất 01 chất liệu tổng hợp trên giấy dó dày. 6/ Sơn mài chiếm quá bán (5) trong 9 HCĐ hội hoạ, vượt rất xa đồ hoạ (chỉ chiếm 01 HCĐ). 7/ Sơn dầu và sơn mài chiếm tới 16/26 giải KK hội hoạ - đồ hoạ. 8/ Trong khi đó, Điêu khắc cân bằng hơn, chia khá đều cho các chất liệu đồng, sắt, đá, gỗ, gốm, composit ở 2 cấp HCB và HCĐ. Ở cấp KK của điêu khắc thì đồng cũng chỉ chiếm 50% (5/10). 9/ Ai cũng nghĩ: đồ hoạ thì cỡ nhỏ. Nhưng tranh bút sắt của Lý Cao Tấn đạt đến cỡ 110x200cm !Cuối cùng, đáng tiếc là vựng tập MTTQ 2000 rất nhiều lỗi (ngược với vẻ bề ngoài “hoành tráng” so với các vựng tập trước đó). Một là, toàn bộ ảnh in chung, không dành phần đầu sách để in riêng các tác phẩm được giải, cũng không in riêng tác phẩm của Hội đồng. Hai là, Danh sách Giải thưởng và phần ảnh luôn tách riêng phần Hội hoạ - Đồ hoạ với phần Điêu khắc nhưng Danh mục tác phẩm thì in chung (tiền hậu bất nhất). Ba là, thiếu chính xác trong việc tính toán số lượng tác phẩm - tác giả (đã nêu ở trên). Bốn là, quá nhiều lỗi chính tả: sai rất nhiều về họ tên tác giả, về chất liệu, về kích thước (ảnh tranh có chú thêm kích thước còn ảnh tượng thì không), về năm sinh tác giả… Có thể người ta sẽ đổ tại thời gian làm vựng tập quá gấp, nhưng điều này mâu thuẫn với ý đồ trình bày có vẻ quy củ và “hoành tráng” từ đầu sách (với đủ các Danh sách, Quy chế, Tiêu chí… Thực ra có lẽ thủ trưởng muốn làm sách đẹp và chính xác, kinh phí đủ nhưng lại chưa đủ nhân viên có trình độ cho việc này.

Đ.H

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh số tháng 10/2015)