MINH HỌA TUYÊN TRUYỀN CỔ ĐỘNG ĐỘC ĐÁO CỦA BÁO VIỆT NAM ĐỘC LẬP
Báo Việt Nam độc lập xuất bản từ tháng 8, năm 1941, cùng với báo Thanh niên (từ 1925) cũng do Nguyễn Ái Quốc sáng lập, trực tiếp trình bày, minh họa là hai tờ báo cách mạng ra được nhiều số nhất trong thời kỳ bí mật.Sự ra đời của báo Việt Nam độc lập bên cạnh các tờ báo cách mạng khác như Bạn dân, Dân chúng, Cờ giải phóng, Cứu quốc, Búa liềm… đãđánh dấu một bước phát triển quan trọng của thể loại đồ họa tuyên truyền cách mạng, tạo tiền đề cho sự hình thành dòng tranh cổ động chính trị Việt Nam trên nhiều phương diện.Việt Nam độc lập in mỗi số 2 trang, khổ 20x30cm, mỗi tháng in 3 kỳ, mỗi kỳ khoảng 400 bản có khá nhiều minh họa. Với 127 số báo hiện được Bảo tàng Lịch sử Quốc gia lưu giữ, đã có khoảng 20 số có tranh minh họa và3 số họa bản riêng biệt. Một trong số những minh họa được chính tay Chủ tịch Hồ Chí Minh thể hiện. Ngay từ số đầu tiên, báo đã có minh họa cổ vũ mọi tầng lớp đọc báo Việt nam độc lập để tìm hiểu tình hình chính trị, nhận thức rõ tội ác của thực dân, phát xít, về giá trị thiêng liêng của một dân tộc độc lập.
Trong nhiều hình minh họa của báo, bức Việt Nam độc lập thổi kèn loa đã được Nguyễn Ái Quốc vẽ. Đây là một trong số những minh họa nổi tiếng của tờ báo, một sáng tạo độc đáo của Hồ Chủ tịch khi sử dụng chính các từ “Việt Nam độc lập” ghép thành hình một người đội nón, thổi kèn nhịp bước quân hành. Phía dưới hình minh họa còn có bài thơ Thất ngôn tứ tuyệt kêu gọi toàn dân đoàn kết giải phóng dân tộc: “Việt Nam độc lập thổi kèn loa. Kêu gọi nhân dân trẻ lẫn già. Đoàn kết vững bền như khối sắt. Để cùng nhau cứu nước Nam ta!”. Tác phẩm này được một số tài liệu mỹ thuật đánh giá là một trong những bức tranh cổ động chính trị đầu tiên của Việt Nam. Ngoài ra Việt Nam độc lập còn có các minh họa đặc sắc khác về tình hình chiến sự quốc tế, việc quân đội Nga đang dần chiến thắng quân phát xít Đức hoặc tố cáo tình cảnh nhân Việt Nam bị áp bức “một cổ hai tròng Nhật, Tây”, minh họa cổ động toàn dân đoàn kết tiêu diệt thực dân, phát xít.Đặc biệt nhất, Việt Nam độc lập còn có 3 họa bản đặc sắc ra vào tháng 5, tháng 6 và tháng 7 năm 1945.Họa bản số 1, tháng 5/1945 có 5 minh họa thì 2 trong số đó hoàn toàn mang tính chất của tranh cổ động chính trị hoàn chỉnh. Một bức vẽ tình cảnh quân Nhật Bản đơn độc, bị tấn công trên khắp các mặt trận bằng hình ảnh tên lính Nhật đang luống cuống ra sức chống đỡ tứ phía bị bao vây bởi rất nhiều họng súng có tên các quốc gia Anh-Mỹ, Miến Điện, Phi líp pin, Việt Nam. Hình minh họa rất cô đọng và thể hiện rõ cảm giác bị bao vây, tất yếu bị tiêu giệt của quân phát xít. Bức thứ hai thể hiện sự thảm bại của Đức Quốc xã bằng hình ảnh phúng dụ tên trùm phát xít dưới dạng nửa người nửa ác thú. Đầu con thú bị đập bẹp bởi một cây búa rất to, bàn tay cầm búa có vẽ quốc kỳ, tên nước Nga; và phía đối diện là hai bàn tay vẽ quốc kỳ, tên nước Anh,Mỹ, cùng đâm một mũi giáo nhọn vào lưng. Dưới tranh có dòng chữ “Một nhát búa vào đầu – Một nhát dao vào hông. Thế là Hít-le chết tươi.”.
Đây là một minh họa mang phong cách tranh cổ động đặc trưng bởi kỹ thuật cường điệu, phúng dụ hình ảnh.Họa bản số 2, tháng 6/1945 có 5 minh họa. Hình lớn nhất ở giữa trang cổ vũ tinh thần đoàn kết quyết tâm tiêu giệt giặc Nhật giành độc lập bằng khẩu hiệu: “Năm giới – Sĩ, Nông, Công, Thương, Binh. Đoàn kết dưới bóng cờ Việt Minh. Thề tiễu trừ sài lang Nhật Bản. Giành Độc lập, Tự do, Thái bình”. Tranh bố cục dàn ngang năm nam giới bán thân mang trang phục, đồ vật nhận diện (bao gồm: cây bút; liềm; búa; cái cân và cây súng) tượng trưng cho mọi tầng lớp đang sát cánh dưới là cờ có ngôi sao năm cánh. Có thể nói, đây là bức tranh cổ động đầu tiên khơi dòng cho thủ pháp dùng đồ vật biểu trưng cho các giai cấp trong xã hội rất phổ biến sau đó trong tranh cổ động Việt Nam.Họa bản số 3, tháng 7/1945 có hình thức của một bức tranh liên hoàn. Nội dung phổ biến phương pháp ứng xử với phi công Mỹ (khi còn thuộc lực lượng Đồng minh chống phát xít).
Phong cách minh họa liên hoàn về sau, trong giai đoạn 1945 – 1954 được sử dụng rộng rãi dưới tên gọi “Tranh phổ biến” hay “Tranh phổ cập” – một thể loại gần gũi với tranh cổ động và cũng được một số tài liệu giới thiệu chung trong các ấn phẩm về tranh cổ động…Mặc dù báo Việt Nam độc lập xuất bản trong hoàn cảnh khó khăn nhiều mặt, đặc biệt là phương tiện in ấn, tuy nhiên giá trị của những tranh minh họa là rất lớn đối với mục tiêu sử dụng hình ảnh để tuyên truyền, cổ vũ cách mạng.Ngoài ra, những hình minh họa tuyên truyền, cổ vũ toàn dân đoàn kết đấu tranh giành độc lập còn mang rất nhiều giá trị lịch sử đối với nền mỹ thuật cách mạng Việt Nam. Báo Việt Nam độc lập còn là một minh chứng nữa cho tài năng xuất sắc của nhà báo Nguyễn Ái Quốc - Chủ tịch Hồ Chí Minh.
V.H.T
(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 7+8/2015)
