Ngất ngưởng đấu giá

Hình thức đấu giá, tức mang một sản phẩm ra rao bán, ai trả tiền cao hơn sẽ dành được sản phẩm ấy, đã xuất hiện từ cách đây 2500 năm tại đất nước Ba Tư. Kể từ đó tới nay trên thế giới đã có rất nhiều phiên đấu giá, nhà đấu giá và có tới 11 tập đoàn đấu giá nổi tiếng. Đấu giá ảnh và các vật liên quan đến nhiếp ảnh tuy nhiên chỉ mới xuất hiện mấy chục năm nay song đóng một vị trí quan trọng trong tổng các hiện vật được giao dịch.Một nơi đứng đầu về số phiên và số lượng tác phẩm nhiếp ảnh đem bán là nhà cái Sotheby. Ra đời từ năm 1744 ở London Anh, Sotheby hiện là một nhà đấu giá lâu đời nhất với 90 chi nhánh tại 40 nước. Sotheby bắt đầu phát mại nhiếp ảnh từ năm 1971 ở Anh, 1975 tại Mỹ và 2002 tại Pháp. Buôn bán đủ loại ảnh từ các năm đầu nhiếp ảnh ra đời cho tới nay và về mọi hoạt động của cuộc sống trong đó chuộng nhất là hình ảnh các diễn viên, chính khách, văn sỹ… Các phiên đấu giá thường được tổ chức vào tháng 4, tháng 10 tại New York, tháng 5 ở London và tháng 11 ở Paris.Lớn thứ hai là nhà cái Christie. Nhà đấu giá này cũng đã xuất hiện từ năm 1766 tại London và đang có gần 100 chi nhánh tại 32 quốc gia. Hàng năm, thực hiện 450 đại giao dịch mà một phần lớn là ảnh vào tháng 4, 9 và 11.Không thua kém là nhà cái Profiles in History. Tuy ra đời muộn nhất tại California, Mỹ vào năm 1985 song đây là nơi có bộ sưu tập khổng lồ về các kỷ vật Hollywood, gồm những vật dụng, thư tay, chân dung của các minh tinh màn bạc và đạo diễn.

Dovima và đàn voi. Ảnh: Richard Avedon

Ngoài ra còn rất nhiều địa điểm mà ở đó người yêu ảnh có thể tìm thấy các loại máy ảnh cổ như nhà cái Westlicht, tìm thấy các loại ảnh đen trắng thuộc kỹ thuật salt print, daguer… ngày xưa như Phillips de Pury, Bloombury, Bonhams, Drouot, Duke, Freemans, Guernsey… Mỗi năm, có hàng nghìn cá nhân và doanh nghiệp đổ về Sotheby Hongkong, Sotheby London, Sotheby Manhattan…; Christie Paris, Christie Milan, Christie Dubai… để được chiêm ngưỡng những bức ảnh yêu thích trưng bày tại các gian triển lãm. Tại đây, trong một ngày hoặc nhiều ngày sẽ diễn ra các phiên đấu giá và chỉ kết thúc khi hiện vật được bán (trong trường hợp không bán được thì nhà cái sẽ mua lại?!). Thể thức đấu giá là nhà cái sẽ đưa ra một giá sàn và những người mua sẽ lần lượt trả giá (bid), ai ra giá cao nhất sẽ mua được hiện vật đó. Ngoài ra, cũng có nhiều kiểu đấu giá khác như đấu giá trao đổi công khai, đấu giá kín, đấu giá câm… mà dù ở thể thức nào, một tác phẩm nhiếp ảnh sau khi đấu giá thường có giá trị tăng lên gấp nhiều lần giá gốc. Có những bức ảnh khi mới phát mại chỉ là vài trăm đô la hoặc euro song đến cuối buổi được bán cả triệu đô la. Điều ấy phụ thuộc vào xuất xứ, hoàn cảnh ra đời, chất lượng, chủ nhân bức ảnh và cả túi tiền người mua.Đến nay, các nhà cái như Sotheby, Christie, Profile in History đã giao bán được cả hàng triệu bức ảnh, trong đó ảnh của nghệ sỹ Richard Avedon luôn được yêu thích hơn cả và có giá trị ngang tranh. Một tác phẩm của ông là Dovima và đàn voi, chụp tại rạp xiếc d, Hiver Paris, năm 1955 đã được Christie bán với giá 1.151.976 đô la vào tháng 11/2010. Trong những ảnh được phát mại thì ảnh về nữ diễn viên Marilyn Monroe là đắt nhất. Với vẻ đẹp của một thiên thần đầy mê hoặc, cô vào ống kính của hàng chục nghệ sỹ bao gồm Richard Avedon, Bert Stern, Bruno Bernard, Cecil Beaton, Irving Klaw, Milton H. Greene…  và có cả nghìn bức ảnh đẹp. Những nữ diễn viên đắt khách nữa là Elizabeth Taylor, Judy Garland, Natalie Wood, Vivian Leigh,... Hình ảnh của họ thường xuyên xuất hiện trong các phiên đấu giá mà mới nhất là tại nhà cái Guernsey New York, vào tháng 4 năm 2013 với bộ sưu tập kỷ lục ba triệu bức ảnh và phim âm bản các minh tinh và siêu sao điện ảnh Hollywood.

Bình minh Sierra Nevada. Ảnh: Ansel Adams

Trước mỗi cuộc đấu giá, các nhà cái luôn thông báo với công chúng rõ về ngày tháng, tác giả, chủ đề... diễn ra buổi giao dịch. Cuộc đấu giá gần đây nhất của Christie New York là cuộc đấu giá mùa xuân vào tháng 4 năm 2014 tại Rockefelle Plaza có chủ đề Bước sáng: ảnh nghệ Ansel Adams (cố nghệ sỹ ảnh phong cảnh thiên nhiên nước Mỹ). Vừa là nhiếp ảnh gia vừa là nhà môi trường học, trong 60 năm làm nghệ thuật ông đã để lại cho đời hàng nghìn tác phẩm, và trong khuôn khổ lần này người ta đã trích ra 24 độc bản đen trắng mang tên ông để rao bán. 24 tác phẩm đã bán được với tổng giá trị hơn 1.800.000 đô la, trong đó có Những đám mây, chụp tại thung lũng Yosemite, California năm 1954 trị giá 300.000 đô la; Bão đông sắp tan, cũng tại địa điểm trên, năm 1939 (440.000); Bình minh Sierra Nevada và Cây thông cô đơn năm 1941 (450.000). Christie cũng đấu giá luôn một số ảnh của Irving Penn, Nick Brandt, Ray Metzker… và kết quả là tác phẩm Quý bà với đóa hồng trên cánh tay của Irving Penn bán được 185000 đô la, Thực phẩm đông lạnh - Irving Penn (191.000); Con báo đang nhìn - Nick Brandt (75.000); Philadelphia - Ray Metzker (20.625)… Đến kỳ đấu giá tới, Christie sẽ tiếp tục đưa ra khán giả New York hai đợt đấu giá lớn các sáng tác của Ansel Adams, Dorothea Lange và Robert Frank. Dự đoán sẽ thu về từ 5 triệu đến 8 triệu mỹ kim.Mặc dù đắt đỏ song những bức ảnh trên vẫn chưa thấm vào đâu so với nhiều tuyệt phẩm trong quá khứ. Vào ngày 8/11/2011, tại Christie New York, bức ảnh Dòng Rhine II, của nghệ sỹ Andreas Gursky thực hiện năm 1999 đã được bán với giá 4.338.500 đô la và là tác phẩm đắt nhất hiện nay (chưa có giá mới).

Billy oắt con

Đôi bàn tay GeorgiaO'Keeffe Ảnh: Alfred Stieglitz

Ảnh miêu tả một đoạn sông bên ngoài Dusseldorf, bang Nordrheine-Westfalen, nước Đức. Một dòng nước thẳng tắp có màu xám bạc nằm giữa những bãi cỏ xanh non và bầu trời bao la. Khung cảnh hoang sơ như thể chưa hề có dấu chân người. Tuy chỉ là nét chấm phá song dòng sông vẫn cho thấy vẻ hùng vĩ và sức sống đưa người xem đi về với sự tinh khôi và hiền lành. Vô đề ảnh số 96 - Cindy Sherman, năm 1981 là bức ảnh đứng thứ hai về sự đắt đỏ. Bức ảnh được bán tới hai lần, lần một với giá 3.890.500 đô la tại Christie New York, tháng 5/2011 và một năm sau, một phiên bản của nó cũng được đấu giá thành công với 2.800.000 đô la. Đây chính là chân dung tự chụp của tác giả, một người rất giỏi về nghệ thuật hóa trang và đóng kịch. Trong ảnh, chị đưa người xem tới bên một cô gái thất tình song quyến rũ nằm trên sàn nhà, một tay cầm mẩu báo nhàu nát, một tay để sau gáy như thể vừa đọc xong khuôn mặt hãy còn thảng thốt, ngây dại. Nét buồn trái ngược với vẻ sang quý, gợi nhớ đến hình ảnh những tiểu thư con nhà giàu đỏng đảnh hay nạn nhân của căn bệnh trầm cảm khi một người đã đạt tới đỉnh cao vinh quang. Cuộc nói chuyện của đội tử sỹ - Jeff Wall (1992) xếp thứ ba trong danh sách này với giá 3.666.500 đô la tại Christie New York, tháng 5/2012. Ảnh lấy bối cảnh một cuộc phục kích của Hồng quân Liên Xô một ngày mùa đông năm 1986, khi tuần tra gần biên giới Moqor Afghanistan. Tuy bị thương nặng song trong những giờ phút cuối cùng những người lính vẫn cố hỏi chuyện nhau. Năm 1992, tác giả đã dựng lại cảnh ấy với một màu xám ngắt đầy tử khí, phản ánh sự khốc liệt của chiến tranh và những tâm sự thầm kín của người lính. Cảnh dựng song thật đến nỗi cứ như người xem đang đứng giữa chiến hào và muôn làn đạn. Siêu thị 99 xu nhị phẩm - Andreas Gursky (2011) cũng có giá lên đến 3.346.456 đô la, tại Sotheby London, tháng 2/2007. Ảnh khắc họa một khu chợ có hàng nghìn mặt hàng đồng giá 99 xu- điều rất hiếm gặp ở Mỹ, thú vị hơn nữa là tác giả lại chụp nó vào đúng năm 1999, thành thử tạo nên rất nhiều ý nghĩa.

Dòng Rhein II. Ảnh: Andreas Gursky

Trong khi dạo chơi Los Angeles, anh tình cờ thấy ở một siêu thị trên đại lộ Santa Monica đề biển đại hạ giá, liền ghé qua và có tấm hình này. Tác phẩm gồm hai mảnh nên mang tên nhị phẩm thể hiện hàng dãy những gian hàng khổng lồ sặc sỡ. Ảnh còn cho người xem mãn nhãn với các đồ ăn, thức uống khi được in trên khổ lớn, kích cỡ lên tới 205.7 cm x 341 cm.Hồ nước dưới ánh trăng - Edward Steichen (1904), có giá 2.928.000 đô la, tại Sotheby New York, tháng 2/2006. Được chụp tại Mamaroneck, Long Island (New York, Mỹ) khi tác giả đang nghỉ ở nhà bạn, ảnh khắc họa một hồ nước rất rộng với những hàng cây bao quanh bừng sáng dưới ánh trăng đang hé dần sau rặng cây ven hồ. Mọi chỗ đều có màu đen trắng song ở điểm ráp giữa mặt trăng và hàng cây thấy màu xanh mờ nhạt. Đây là một bức ảnh màu đầu tiên sơ khởi của thế giới do được thực hiện trước khi ảnh màu phổ biến. Là một nhiếp ảnh gia, cũng là nhà sáng chế từ năm 1904, Edward Steichen đã bắt tay vào thử nghiệm tráng hóa chất cảm quang tạo màu bằng thủ công trên ảnh và đã mở ra một cuộc cách mạng sản xuất ảnh màu chính thức vào năm 1907. Vô đề ảnh số 153 - Cindy Sherman (1985), có giá 2.700.000 đô la, tại Phillips de Pury & Co New York, tháng 11/2010. Cũng giống bức ảnh trước, song nhân vật ở đây là một thiếu phụ quá cố đã vùi thân trong đất nhưng đôi mắt vẫn mở to và khuôn mặt tươi cười như thể vẫn còn muốn sống.Billy oắt con - chưa rõ tác giả (1879-80), có giá 2.300.000 đô la, tại Brian Lebel,s Old West Show & Auction, tháng 6/2011. Đây là ảnh một tên cướp, tên thật là William Bonney và được gọi là Billy oắt con vì dáng vẻ nhỏ thó.

Vô đề ảnh 96.  Ảnh: Cindy Sherman

Hắn chuyên cướp giật và đã giết chết 21 người tuy nhiên vì giỏi bắn súng, bảnh bao và luôn bận đồ đậm chất hiệp sỹ nên được nhiều thiếu niên yêu thích xem là hình tượng của những chàng cao bồi miền Tây xưa. Vào khoảng 130 năm trước, hắn đã chụp bức ảnh này tại Fort Summer, New Mexico. Bức ảnh đến nay đã cũ nát song vẫn được đánh giá cao vì sức nặng của các câu chuyện dân gian sau khi hắn bị một cảnh sát bắn hạ năm 1881.Pháo đài Tobolsk Kremlin - Dmitry Medvedev (2009), có giá 1.750.000 đô la, tại Christmas Yarmarka, Saint Petersburg, tháng 1/2010. Ảnh khắc họa vẻ đẹp của phong cảnh cũng là một kiến trúc quân sự- văn hóa lâu đời -thành trì Tobolsk. Nhân chuyến ngang qua thành phố Tobolsk, cố thủ phủ Siberia và là nơi nghỉ cuối cùng của các sa hoàng trong Cách mạng tháng 10 Nga, đương kim thủ tướng Dmitry Medvedev đã chụp tấm hình này từ máy bay. Ảnh được in dưới hai màu đen trắng, tuy mộc mạc song vẫn thể hiện một công trình đồ sộ với những tháp nhọn, chòi canh, trường thành đá trắng nằm trên đồi cao bao quát tứ phía và nhìn ra dòng sông Tobol thơ mộng. Bức ảnh sau đó được đấu giá trong một cuộc gây quỹ từ thiện thường niên tại St.Petersburg. Vì vẻ đẹp Nga, vì tầm quan trọng của Tobolsk Kremlin trong lịch sử và vì tác giả là một nhân vật nổi tiếng đã khiến tác phẩm có trị giá cao như vậy!

 
C.M.C

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 4/2016)