Nhiếp ảnh, một năm nhìn lại

Nhiếp ảnh của Việt Nam năm qua có nhiều trăn trở, có những thử thách, có những vẫn đề dường như thách đố…, nhưng chính những điều đó lại làm sáng ra những hướng đi mới, mà cái đáng nói nhất là nhìn thấy rõ hơn những vấn đề cần thiết để cho nhiếp ảnh Việt Nam phát triển.

Xét trên bình diện chung, nhiếp ảnh Việt Nam đã có một bước tiến dài. Vị thế của nền nhiếp ảnh Việt Nam vẫn ghi dấu ấn trên trường quốc tế. Mặc dù còn những bất cập, đâu đó còn những sự không hài lòng về công tác tổ chức, về công tác giám khảo… Nhưng phải công nhận là nhiếp ảnh đã, đang góp phần tôn vinh các giá trị văn hóa dân tộc, thúc đẩy sự nghiệp đổi mới và quảng bá đất nước một cách hữu hiệu.

Ảnh trong bộ “Nước non Việt, vẻ đẹp tiềm ẩn” của Trần Bảo Hòa

Có thể nói, nhiếp ảnh Việt Nam năm 2018 là một năm thành công về chất, có nhiều hoạt động nhiếp ảnh chất lượng, mang tính chuyên nghiệp cao. Ảnh của các nhiếp ảnh gia Việt Nam đã khẳng định vị trí trong nhiều cuộc thi và lựa chọn của quốc tế, người nghệ sỹ đã bắt kịp với công nghệ mới. Cách đây vài năm là lĩnh vực chụp ảnh dưới nước và hiện nay là ảnh trên không (flycam), tạo nên nhiều bức ảnh có góc nhìn mới lạ, hấp dẫn. Triển lãm chuyên đề ảnh khỏa thân đã được cấp phép tại Tp HCM và Hà Nội với chất lượng nghệ thuật tốt, đáp ứng được nhu cầu về thẩm mỹ của nhiều tầng lớp khán giả trong xã hội. Vấn đề mà người ta né tránh, coi là “nhạy cảm” được khai thông một cách tốt đẹp và đúng thời điểm. Những nhà lãnh đạo nhiếp ảnh của Việt Nam đã đề ra kế hoạch với nhiều hoạt động trên các lĩnh vực như triển lãm, hội thảo, tổ chức các chuyến đi sáng tác. Nhiều đóng góp của nhiếp ảnh được minh chứng rõ rệt qua các chương trình, cuộc thi sáng tác về đề tài cuộc sống của người lao động như: Cuộc sống của người thợ làm than, cuộc sống đảo xa đến sự luyện rèn của những người lính sẵn sàng bảo vệ tổ quốc ở những binh đoàn đặc nhiệm… Văn hóa truyền thống cũng được khắc họa sinh động và sâu sắc hơn qua từng cuộc thi và sáng tác.

Nhiếp ảnh ngày nay là bộ môn nghệ thuật được đông đảo công chúng tham gia và yêu thích, làm cho cuộc sống phong phú hơn, có tác dụng giáo dục truyền thống yêu nước, tự hào dân tộc, nâng cao thẩm mỹ cho nhân dân, có nhiều tác phẩm ảnh nghệ thuật đọng lại trong lòng đông đảo công chúng và bạn bè quốc tế. Cũng vì thế mà nhiều Câu lạc bộ nhiếp ảnh mới ra đời như Câu lạc bộ Nhiếp ảnh nữ ở Hà Nội, Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Hồ Gươm, hoặc Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Chân trời mới ở thành phố Hồ Chí Minh.  Mới đây ngoài Câu lạc bộ nhiếp ảnh Gia Định là thành viên CLB của FIAP, lại thêm Câu lạc bộ Nhiếp ảnh Kiên Giang trở thành thành viên CLB của FIAP. Điều này là dấu hiệu cho thấy ngoài việc nhiếp ảnh đã trở thành một nhu cầu rộng rãi trong đời sống xã hội, còn cho thấy nhu cầu hội nhập và vươn ra quốc tế của nhiếp ảnh Việt Nam.

Ảnh trong bộ “Ngôi nhà giữ biển” của Trần Duy Tình

Nhận diện hàng nghìn bức ảnh được tuyển chọn trong số hàng vạn những bức ảnh ra đời trong năm nay qua các cuộc trưng bày có rất nhiều khuôn hình đẹp. Tuy vậy, số lượng tác phẩm không tỉ lệ thuận với chất lượng của ảnh. Có những cuộc thi con số tham gia “bội thực” về số lượng, lên tới 15-16 nghìn ảnh, nhưng chất lượng không cao. Người tham gia còn quá dễ dãi với tác phẩm của mình. Những tác phẩm phản ánh đời sống hiện thực, những đổi thay của đất nước trên nhiều lĩnh vực mà có tính nghệ thuật cao chưa nhiều. Nhiều nghệ sỹ vẫn bước vào những lối mòn quen thuộc. Những hình ảnh như cảnh đánh cá trên hồ, ảnh ruộng bậc thang, thu hoạch muối, cho đến cảnh bình minh, hoàng hôn nhiều năm nay vẫn còn hiện diện với diện mạo giống nhau và rất cũ, mòn. Người ta chưa chịu đầu tư khám phá những “vùng đất mới”. Khả năng phát hiện và ghi lại những sinh hoạt văn hóa, nét đặc sắc trong cuộc sống người dân bản địa chưa  được đặt thành trọng tâm. Nhiều nghệ sỹ đầu tư nhiều vào trang thiết bị chứ chưa đầu tư đúng mức vào cách cảm nhận, cách diễn tả, tìm tòi và có những ý tưởng cá nhân rõ nét. Nhiều góc chụp còn quá giản đơn trong cách thể hiện mà đôi lúc phải nói là rất thô sơ trong cái nhìn nhiếp ảnh. Vì thế số lượng ảnh khá nhiều nhưng ít tìm ra sự khác biệt.

Ảnh trong bộ “Vàng đen trong lòng đất” của Phan Thị Phương Hiền

Diện mạo của ngày hôm nay, hình ảnh con người mới, sự phát triển của đô thị, của nền công nghiệp với công nghệ mới dẫn tới hàng loạt thay đổi lớn lao của cuộc sống còn mờ nhạt trong những bức ảnh của chúng ta. Mặt khác những thách thức của cuộc sống hôm nay như vấn đề rác thải, vấn đề môi trường, vấn đề đạo đức xã hội, dường như phần nhiều các nghệ sỹ né tránh hoặc không tìm ra cách diễn đạt có sức thuyết phục. Vì vậy nó hiếm thấy xuất hiện trong các cuộc thi ảnh. Loanh quanh vẫn chỉ là những bức ảnh phong cảnh, chân dung, sinh hoạt đời thường đẹp, dịu dàng mang tính ảnh du lịch mà thôi. Thông điệp mà người nghệ sỹ gửi gắm và thiếu thông tin, thiếu sức sống và ít có những khoảnh khắc điển hình độc đáo.

Việc theo đuổi những dự án dài hơi có tính chuyên nghiệp cao thì lại càng ít hơn. Vì vậy ảnh bộ tuy đã được nhiều nghệ sỹ quan tâm nhưng vẫn ở mức độ tùy hứng, chưa có ý định rõ ràng nên nó được diễn tả gần như tường thuật sự kiện, hay những nhóm ảnh. Còn ít những câu chuyện bằng ảnh, đặc biệt là phóng sự ảnh có tính chuyên đề và tính chuyên nghiệp cao. Lý do có cả khách quan lẫn chủ quan. Bởi lẽ, để có những bộ ảnh tốt, những câu chuyện bằng ảnh ấn tượng, có chất lượng cao, gây cảm xúc mạnh cho độc giả vẫn còn là những thách thức lớn đối với những nhà nhiếp ảnh của chúng ta. Những tay máy thực sự biết cách kể, cách kết cấu một bộ ảnh chưa nhiều, mới dừng lại ở một nhóm ảnh ghép lại mà thôi.

Đôi mắt Bana. Ảnh: Nguyễn Ngọc Thái

Nhiều tay máy hiện nay khá miệt mài với dòng ảnh du lịch, hăm hở săn lùng những khuôn hình đẹp như người già Tây Nguyên, những em nhỏ dân tộc vùng cao phía Bắc,… Họ bắt chước nhau, đi tìm cái mới, sự hoàn chỉnh bằng cách dùng Photoshop để chỉnh đốn, để thay đổi những cái họ chụp vào ảnh. Rất may trào lưu này bây giờ tuy đã lắng xuống nhưng vẫn còn tồn đọng.  Lặng nhìn trong cái ồn ào, lắng sâu trong đó người ta vẫn tìm thấy những bức ảnh đã có hơi thở của cuộc sống, những vấn đề đương đại đã được các nhiếp ảnh gia quan tâm hơn và đi sâu tìm tòi thể hiện trong các tác phẩm của mình. Đâu đó vẫn có những tay máy trẻ đang rất tích cực tìm tòi, khao khát tạo ra những phong cách cá nhân, có những ý tưởng mới là một điều rất đáng khích lệ. Nhưng số lượng này chưa thành dòng chủ lưu của nhiếp ảnh nước nhà.

Công tác giám khảo, thẩm định ảnh vẫn còn là vấn đề nổi cộm, nhưng không rát bỏng như những năm trước. Vấn đề này Hội NSNAVN đã rất quan tâm, nhưng cũng là vấn đề đòi hỏi thời gian mới có thể khắc phục triệt để được. Những gương mặt trong các Hội đồng giám khảo đã sáng sủa hơn, nhiều người không những có nghề mà còn có cả trình độ am hiểu cặn kẽ về nhiếp ảnh. Với sự vào cuộc quyết liệt của BCH Hội, cũng như vai trò trách nhiệm cá nhân của người làm công tác giám khảo được nâng lên nên đã có nhiều đổi thay. Tất nhiên trình độ giám khảo còn chưa đồng đều, một số giám khảo chưa hiểu thấu đáo những vấn đề của xã hội hiện đại, những vấn đề về mỹ học nhiếp ảnh, hoặc trình độ hiểu biết về kỹ thuật còn hạn chế nên khó tránh khỏi những bàn tán ở một vài cuộc thi, nhất là ở các địa phương và khu vực. Cũng vì lí do này, Hội cũng đã bổ sung lớp kế cận. Vừa qua Trại Công tác giám khảo và trao đổi nghiệp vụ thẩm định ảnh toàn quốc đã được tổ chức tại Đà Nẵng. Đây là trại đầu tiên về nhiều mặt của công tác giám khảo nhằm đánh giá lại những ưu điểm và hạn chế, rút ra những bài học cho thời gian tới đây. Hơn 60 Nghệ sỹ Nhiếp ảnh là những giám khảo của Hội đã tham dự Trại. 7 tham luận về nhiều vấn đề của công tác giám khảo đã được trình bày tại hội nghị, các đại biểu đã đóng góp 52 lượt ý kiến phát biểu sôi nổi, góp ý cho công tác đặc biệt quan trọng này. Trại đã được đánh giá cao, coi đây là một hoạt động rất cần thiết trong giai đoạn hiện nay.

Ảnh trong bộ “Sóng nước Mù Cang” của Nguyễn Tuấn Vũ

Phong trào sáng tác cũng được Nhà nước và Hội NSNAVN quan tâm cổ vũ. Ngoài 3 trại sáng tác của Bộ VHTTDL mở tại Vũng Tàu, Đại Lải, Nha Trang. Hội NSNAVN cũng mở trại sáng tác ảnh với chủ đề “Biển đảo cực Nam của Tổ quốc” ở Kiên Giang; ở Mù Căng Chải; ở Yên Bái, đi sáng tác ở Trường Sa hay sáng tác về người thợ mỏ của ngành than… Xuất bản sách ảnh cũng là một hướng công bố tác phẩm có hiệu quả của năm 2018, mỗi cuốn sách là một bộ tư liệu ảnh cá nhân ghi nhận công sức sáng tạo, đầu tư thời gian, tài chính. Nhiều cuốn sách đã giới thiệu đến bạn đọc và người yêu nhiếp ảnh những giá trị cao của thể loại sách ảnh, để công chúng hiểu hơn về một lĩnh vực, một đề tài mà người nghệ sỹ ấp ủ nhiều năm. Trong đó có những cuốn sách về LLPB, sách nghiệp vụ nhiếp ảnh của nghệ sỹ nhiếp ảnh vẫn tiếp tục được ra mắt. Các cuốn sách này có giá trị riêng về công tác lý luận cũng như nghiệp vụ, giúp cho đồng nghiệp và những người yêu thích nhiếp ảnh có điều kiện nghiên cứu, học tập để nâng cao trình độ trên lĩnh vực nhiếp ảnh.

Gương mặt của nhiếp ảnh Việt Nam năm 2018 đã có nhiều đổi thay, đang từng bước nâng cao tính chuyên nghiệp, kết hợp xã hội hóa đã mang lại kết quả đáng ghi nhận.                                  

 N.T (số 12, tháng 12/2018)