Nhiếp ảnh Quảng Ninh, những dấu ấn đặc sắc

Có thể nói, đất và người Quảng Ninh đã tạo ra một nguồn đề tài “vô hạn” cho các tay máy ở vùng đất này. Cũng từ đó, trong hơn 50 năm qua, thời kỳ nào thì Quảng Ninh cũng luôn có một đội ngũ hùng hậu các nhiếp ảnh gia... 

Vào giữa thập kỷ 70 của thế kỷ trước, Chi hội Nhiếp ảnh Quảng Ninh được thành lập với chỉ có 3 hội viên là Quang Sơn, Trương Thái, Tô Minh Bình. Sau đó, chỉ trong một thời gian ngắn, lực lượng này được bổ sung thêm Tiến Giới, Anh Kết, Công Vượng, Đoàn Đạt, Đỗ Kha, Trần Đức Sửu, Hào Minh, Phạm Thành, Quang Đạo, nâng số hội viên lên 12 người. Họ là những phóng viên ảnh hoặc cán bộ ngành văn hóa thích chơi ảnh nghệ thuật. Thông qua ống kính của họ, sự khốc liệt của chiến tranh, vẻ đẹp của kỳ quan Vịnh Hạ Long, nhịp sống lao động của con người Quảng Ninh v.v. đã dần hiện ra một cách đa dạng, phong phú, dưới nhiều góc nhìn khác nhau. Hàng loạt những tấm ảnh của thời ấy sẽ còn được nhắc mãi, như bức ảnh Bác Hồ nâng hòn than (của Công Vượng), Suối than (của Công Trác), Vàng của biển (của Tô Minh Bình)... Trong đó không thể không nhắc đến Đỗ Kha với 2 mảng đề tài sở trường là chiến tranh biên giới và Vịnh Hạ Long. Cũng trong giai đoạn này nhiều người đã được Liên đoàn Nhiếp ảnh nghệ thuật quốc tế (FIAP) kết nạp như: Tô Minh Bình, Đỗ Kha, Phạm Thành... Ảnh của Đoàn Đức và Phạm Thành lúc này cũng đã để lại nhiều ấn tượng tại các Triển lãm Ảnh toàn quốc.Khoảng 2 thập niên cuối của thế kỷ trước, Quảng Ninh trở thành một vùng đất có phong trào nhiếp ảnh phát triển mạnh trong cả nước, với sự bổ sung của hàng loạt tay máy như: Đoàn Đức, Đỗ Khánh, Bạch Ngọc Tư, Nguyễn Ngọc Huấn, Đỗ Lợi, Phạm Mạnh Hùng, Trung Thức, Khắc Đạm, Đỗ Giang, Ánh Ngọc, Đoàn Đức Chính, Dương Phượng Đại, Cấn Đình Loan...

Nắng sớm mỏ than. Ảnh: Dương Phượng Đại

Trong giai đoạn này, có ghi dấu sự thành công của Trần Đức Sửu với Sức sống nhân lên (được tham dự Triển lãm ảnh nghệ thuật 3 nước Đông Dương năm 1990), Xế chiều (Huy chương Đồng Liên hoan ảnh nghệ thuật Việt Nam năm 1991); Phạm Thành với bức Thợ mỏ (Huy chương Vàng tại Triển lãm ảnh nghệ thuật toàn quốc 1986), và bức ảnh Chung sức (Giải Đặc biệt Cuộc thi ảnh nghệ thuật Châu Á - Thái Bình Dương lần thứ 24, năm 2001, tại Nhật Bản); cũng tại Liên hoan ảnh nghệ thuật Châu Á - Thái Bình Dương năm 2001, ngoài Phạm Thành còn có Nguyễn Ngọc Huấn với bức ảnh Em bé người Dao đạt Giải xuất sắc...Nói về Nhiếp ảnh Quảng Ninh giai đoạn này, NSNA Phạm Thành, Chủ tịch Hội VHNT tỉnh, cho rằng: Ngoại trừ Hà Nội và TP Hồ Chí Minh là những thành phố lớn, còn lại nhiếp ảnh nghệ thuật Quảng Ninh thực sự “không hề thua kém bất kỳ tỉnh, thành nào”! Ông nói: “Đây là giai đoạn khởi sắc nhất của nhiếp ảnh Quảng Ninh, với hàng loạt các tác giả đã gặt hái được nhiều giải thưởng cao trong các triển lãm ảnh của khu vực cũng như toàn quốc và quốc tế...”. Thế nhưng, cũng theo NSNA Phạm Thành, vào những năm sau đó, Nhiếp ảnh Quảng Ninh dường như có sự chững lại; lực lượng các tay máy đông hơn, sân chơi ảnh nghệ thuật cũng rộng hơn, nhưng vị thế của nhiếp ảnh Quảng Ninh thì không còn giữ được như trước nữa. Lực lượng “gạo cội” trong Chi hội Nhiếp ảnh Quảng Ninh ít được bổ sung mà còn hao hụt dần bởi nhiều nguyên nhân: Có người qua đời, người tuổi cao, sức yếu, người chuyển đi nơi khác, người sang làm công tác khác ít có thời gian dành cho ảnh nghệ thuật... Rất ít người chung thủy với nhiếp ảnh nghệ thuật được như cha con NSNA Đỗ Kha và Đỗ Giang. Với hai bố con cùng là NSNA này, sáng tác ảnh nghệ thuật không phải chỉ “để chơi” mà đã thực sự là nghề mưu sinh. Còn lại một số tay máy khác cũng đang cố gắng vượt qua khó khăn, miệt mài tìm kiếm những khoảnh khắc đẹp, nhưng đa phần vẫn chưa vượt qua được lối tư duy nghệ thuật truyền thống, ít làm chủ được công nghệ hiện đại, không đủ điều kiện kinh tế để đầu tư thiết bị nên tính đột phá chưa cao. Trong khi đó, đề tài khai thác nhiều giờ đã thành quen, thành lối mòn, khó bứt phá. Nhiều tay máy ngậm ngùi chấp nhận ra khỏi cuộc đua công nghệ và tư duy nhiếp ảnh hiện đại. NSNA Trần Đức Sửu bộc bạch: “Trước đây, khi còn trẻ xử lý bức ảnh tôi không bao giờ sơ xuất. Nhưng hiện tại thì ảnh của tôi vẫn có những “khuyết tật”. Có thể do khả năng quan sát của mình chậm lại.

Thợ mỏ. Ảnh: Phạm Thành

Trong nhiếp ảnh thì mình phải chịu khó đi nhiều, nếu không đi thì không thể gặp những khoảnh khắc đẹp...”. Trong khi đó, muốn dấn thân, muốn sáng tạo và đột phá thì phải có sức trẻ nhưng tiếc thay, lực lượng nghiếp ảnh trẻ ở Quảng Ninh lại hơi mỏng, để lại sự hẫng hụt trong đội ngũ kế cận...Nhìn chung là vậy, tuy nhiên, giai đoạn này đầu thế kỷ XXI trở lại đây, Nhiếp ảnh Quảng Ninh vẫn có được một số tác phẩm ảnh đáng chú ý, như: Nắng sớm mỏ than (của Dương Phượng Đại, Huy chương Đồng Liên hoan ảnh nghệ thuật đồng bằng sông Hồng năm 2011), Điểm hẹn (của Bạch Ngọc Tư, tác phẩm đạt giải Xuất sắc cuộc thi ảnh quốc tế Gia Định năm 2012), Hạ Long buổi sớm (của Dương Phượng Đại, giải Nhì cuộc thi ảnh nghệ thuật “Hạ Long, di sản thiên nhiên thế giới”, năm 2007 và được triển lãm tại Slovakia). Trong cuộc thi ảnh nghệ thuật “Việt Nam - Vẻ đẹp bất tận” vừa được tổ chức, Quảng Ninh cũng có 3 tác giả được treo ảnh tại triển lãm là: Nguyễn Ngọc Huấn, Dương Phượng Đại và Bạch Ngọc Tư. Và gần đây nhất, một vinh dự khác lại đến với Chi hội nhiếp ảnh Quảng Ninh khi Hội đồng Xác lập kỷ lục (Tổ chức Kỷ lục Việt Nam) đã công nhận: NSNA Đỗ Kha là người chụp ảnh Vịnh Hạ Long đen trắng cổ nhiều nhất. Hội đồng Xác lập kỷ lục đã ghi nhận NSNA Đỗ Kha bắt đầu chụp ảnh từ năm 1960. Năm 1994, các tác phẩm ảnh của ông đã chụp Vịnh Hạ Long được trình chiếu với 160 kiểu phim dương bản để UNESCO xem xét công nhận Vịnh Hạ Long là Di sản thiên nhiên thế giới. Ngoài số ảnh mới chụp, ông còn có hơn 40 bức ảnh đen trắng được chụp từ những năm 1955 với những cánh buồm, những chiếc thuyền gỗ đơn sơ... Và đặc biệt hơn, cùng với cha mình, NSNA Đỗ Giang cũng được công nhận là Kỷ lục gia về số lượng ảnh chụp Hạ Long từ trên cao. Tổ chức này ghi nhận: “Trong thời gian 8 năm (từ 2004-2012) Đỗ Khánh Giang đã xuất bản cuốn Hạ Long đá và nước vĩnh cửu. Sách ảnh bao gồm 134 ảnh về Vịnh Hạ Long: Bức tường im lặng, Trăng chiều, Muôn trùng xanh, Như hàng nghìn mùa thu đi qua… Các bức ảnh của Đỗ Giang đem đến cái nhìn mới mẻ, nhiều phát hiện về Vịnh Hạ Long từ trên cao...”. Có thể nói, Đỗ Giang đã thể hiện một sự dấn thân đầy mạo hiểm trên con đường đi tìm cái đẹp qua ống kính. Từ tình yêu nhiếp ảnh kiểu “cha truyền con nối”, Đỗ Giang đã làm lan tỏa đến nhiều người, trong đó có cả bố vợ mình: NSNA Nguyễn Tiến Thuyên. Cùng với con rể, Nguyễn Tiến Thuyên đã chuyên tâm khai thác “khu vườn tượng” Vịnh Hạ Long và có được một số thành công cũng đáng ghi nhận... Mặc dù vẫn lo ngại về sự hẫng hụt đội ngũ kế cận trong Nhiếp ảnh Quảng Ninh, nhưng cả NSNA Đỗ Kha và NSNA Trần Đức Sửu đều tin tưởng: Đội ngũ nhiếp ảnh trẻ bây giờ rất nhạy bén. Họ làm chủ được máy, làm chủ được nghệ thuật và kỹ xảo. Họ có nhiều sự sáng tạo với lối tư duy rất mới. Và vì thế, cái “khoảng lặng” bây giờ chỉ là tạm thời, trong thời gian không xa, nó sẽ được bù đắp để Nhiếp ảnh Quảng Ninh trở lại “thời vàng son” như những năm trước đây.  

P.H

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 7+8/2015)