Những khám phá nghệ thuật lý thú nhất thế giới năm 2018

Thế giới nghệ thuật toàn cầu năm 2018 chứng kiến nhiều khám phá lý thú và/hoặc quan trọng về nghệ thuật hang động của người tiền sử, của các nền văn minh cổ đại cũng như các tác phẩm quý hiếm của các bậc danh hoạ, nghệ sỹ lừng danh từng bị mất, bị nhầm lẫn với các tác giả khác hay bị ‘vô hình hoá’ trong nhiều năm. Sự hiểu biết của chúng ta về nghệ thuật của quá khứ và mối quan hệ của nó với hiện tại đã trở nên giàu sắc thái hơn nhờ những khám phá đầy kịch tính trong năm vừa qua như liệt kê dưới đây - theo dòng thời gian.

Tìm thấy hình vẽ cổ xưa nhất trong hang động Nam Phi có tuổi đời 73000 năm

Mảnh sa thạch silcret ở Blombos, Nam Phi với những hình vẽ trừu tượng bằng son có tuổi 73.000 năm. ©Reuters

Tháng 2 năm 2018, các nhà khảo cổ học ở Tây Ban Nha đã phân tích và xác định được những bức tranh hang động có tuổi đời tới 65.000 năm, cho thấy đây không phải là những hình vẽ của giống người tinh khôn (homo sapien) - một chủng được cho là đã xuất hiện châu Âu khoảng 40.000 - 45.000 năm trước, mà bởi những người Neanderthal. Tới tháng 9, một bài báo trên tạp chí Nature công bố những hình vẽ được tìm thấy trên một mảnh sa thạch silcret trong hang động ở Blombos, Nam Phi được xác minh là cổ nhất thế giới cho tới điểm hiện nay. Sau 7 năm nghiên cứu kỹ lưỡng, các nhà khoa học mới kết luận rằng những hình vẽ trừu tượng bằng son đỏ này do ‘người tinh khôn’ vẽ cách đây khoảng 73.000 năm, sớm hơn hàng chục ngàn năm tuổi so với những bức vẽ cổ xưa trên các vách hang ở El Castillo, Tây Ban Nha và Maros, Sulawesi, Indonesia.

Hiển lộ những khảo Họa không nhìn thấy của Leonardo da Vinci

“Khảo hoạ bàn tay”, tờ 1 (khoảng 1481), chụp bằng tia tử ngoại. ©Royal Collection Trust

“Khảo hoạ bàn tay”, tờ 2 (khoảng 1481), chụp bằng tia tử ngoại. ©Royal Collection Trust

Trong khi chuẩn bị tác phẩm cho triển lãm “Leonardo Leonardo Vinci: Một cuộc đời hội hoạ” tại Vương quốc Anh bắt đầu từ tháng Giêng năm 2019 nhân kỷ niệm 500 năm ngày mất của đại danh họa trên quy mô toàn thế giới, các chuyên gia sử dụng kỹ thuật huỳnh quang tia X năng lượng cao để kiểm tra, và phát hiện ra những hình vẽ phác họa tuyệt đẹp trên hai trang giấy trống. Đó là các khảo họa về bàn tay được cho là Leonardo thực hiện nhằm phục vụ tác phảm ‘Sự sùng kính của Magi’ ông sẽ hoàn thành trong hai năm 1481-1482. Theo các nhà khoa học, Leonardo không định dùng mực vô hình để vẽ những hình này, mà do ông sử dụng bút vẽ là thanh kim loại nhọn bằng đồng, nên theo thời gian, phản ứng hóa học làm biến chất ‘mực’ vẽ thành thứ muối đồng trong suốt, nên mắt người không thể nhìn thấy. Kết quả trên được công bố vào đầu năm vừa qua trong một triển lãm các tranh ký họa của Leonardo da Vinci.

Tìm thấy bức tranh bị trộm của Degas trên xe buýt

Edgar Degas, “Các ca sỹ hát hợp xướng”, 1877. ©Wikimedia

Bức tranh phấn màu của Edgar Degas “Les Choristes” (Những ca sỹ hát hợp xướng) (1877) mô tả các ca sỹ trong vở opera “Don Juan”, từng thuộc bộ sưu tập của Bảo tàng Orsay, đã bị mất trộm vào năm 2009 khi đang được cho một bảo tàng ở Marseille, miền Nam nước Pháp mượn trưng bày. Tháng 2 vừa qua, trong cuộc khám xét ngẫu nhiên, các nhân viên hải quan phát hiện ra bức tranh này trong chiếc vali ở khoang hành lý của một xe buýt đỗ tại một trạm xăng gần Paris. Không có gì ngạc nhiên khi tất cả hành khách trên xe đều từ chối quyền sở hữu tác phẩm trị giá 800.000 euro (904.000 USD) này. Dự kiến bức tranh sẽ được trưng bày lại ở Bảo tàng Orsay vào năm tới trong cuộc triển lãm lớn mang tên “Degas tại Nhà hát Opera”, sau đó sẽ chuyển sang trưng bày ở Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia ở Washington, D.C. vào năm 2020 theo một thoả thuận mượn tranh.

Hai phát hiện lớn làm quà cho “Năm của Rembrandt”

Rembrandt, “Chân dung một quý tộc trẻ”, khoảng năm 1634. ©Wikimedia

Bức “Hãy để lũ trẻ đến gần ta” đang trong giai đoạn phục chế. Ở phần nền phía trên cùng có một thiếu niên rất giống chân dung tự họa của Rembrant thời trẻ. ©Volksrant.

Chi tiết chân dung thiếu niên trong phần nền của bức tranh nói trên. ©Volksrant.

Tháng 5/2018, bức “Chân dung một quý tộc trẻ” (khoảng 1634) không có chữ ký - từng được nhà đại lý kiêm sử học nghệ thuật Jan Six mua tại cuộc đấu giá năm 2016 với số tiền tương đối ít ỏi là 185.000 đô la - đã được các chuyên gia sử dung kỹ thuật phân tích tia X xác nhận đây là một bức tranh đích thực của danh họa Rembrandt. Qua tháng 9, một bức tranh thứ hai, “Hãy để lũ trẻ lại gần ta” (1627-1628), cũng do Jan Six mua đấu giá vào năm 2014, đã được các chuyên gia xác thực là tác phẩm của Rembrandt. Nhà đại lý cho biết ông ta đã đoán nhận đây là tranh của Rembrant nhờ căn cứ vào một nhân vật vẽ ở phần nền rất giống với chân dung danh họa thời trẻ. Cả hai tác phẩm sẽ được trưng bày trong các triển lãm quốc gia được tổ chức vào năm 2019 tại Hà Lan nhân kỷ niệm 350 năm ngày mất của danh họa.

Phát lộ nguyên nhân khiến Caravaggio mất sớm

Caravaggio, “Judith lấy đầuHolofernes”, khoảng 1598-1599. ©Wikimedia.

Có nhiều giả thuyết về cái chết ở tuổi 38 của bậc thầy Phục hưng Caravaggio nổi tiếng bạo lực, và năm nay, có hai trong số các giả thuyết đó đã có các kết quả khoa học xác nhận. Vào tháng 6, các nhà khoa học công bố một chất liệu gốc chì đã được Caravaggio thường xuyên pha vào sơn vẽ là một phần nguyên nhân khiến nhà danh họa bị ngộ độc và sớm lìa trần. Mấy tháng sau, trong quá trình phân tích kỹ lưỡng một số mẩu hài cốt được cho là của Caravaggio, các nhà khoa học lại phát hiện thêm có hiện tượng nhiễm trùng máu do một vết thương lớn là hậu quả của một nhát kiếm. Đấy lại thêm một bằng chứng về đời sống bất thường của Caravaggio, một giải thích hợp lý và được kiểm chứng khoa học cho cái chết của ông. Caravaggio vốn là họa ss khá thành đạt ở Rome trước khi lâm vào những vụ cãi lộn và ẩu đả dẫn suy sụp sức khoẻ nhanh chóng.

Tác phẩm sớm nhất của Leonardo da Vinci

Viên gạch có chân dung của Leonardo da Vinci trưng bày tại Rome. ©EPA

Theo những ước tính trước đây, số tranh của Leonardo da Vinci còn tồn tại cho đến nay chỉ có 13 bức, kể cả bức tranh đầy khả nghi Salvator Mundi (Chúa cứu thế) có giá bán kỷ lục vào năm 2017, song số lượng này có chiều hướng gia tăng trong thế kỷ 21. Tháng 6/2018, nhà sử học người Ý Ernesto Solari tuyên bố đã phối hợp phương pháp phân tích nhiệt huỳnh quang và phép giải mã ký tự trên một bức chân dung nhìn nghiêng được chạm trên một viên gạch dưới hình tượng tổng lãnh thiên thần Gabriel, và phát hiện đây là chân dung tự họa của da Vinci năm ông mới 18 tuổi (1471). Tác phẩm này chắc chắn sẽ gây nên những trận cuồng phòng trên các sàn đấu giá nay mai.

Tác phẩm của Willem de Kooning xuất hiện ở nơi kỳ lạ nhất

David Killen (phải) và chuyên gia bảo tồn đang khảo sát một bức tranh được cho là do de Kooning vẽ từ thập niên 1970. ©David Killen Gallery

Vào tháng 7, đại lý nghệ thuật David Killen ở Manhattan, Mỹ, tiết lộ rằng trong tủ chứa đồ của một kho đồ cũ ông mua ở New Jersey vào năm 2017 với giá 15.000 đô la, có sáu tác phẩm của Willem de Kooning. Mặc dù chúng không có chữ ký, và tổ chức Willem de Kooning Foundation cũng chưa xác thực các tác phẩm này - ông đã liên hệ với một chuyên gia bảo tồn nghệ thuật, người từng là trợ lý của de Kooning, và đề nghị ông này kiểm tra chúng. Killen đã ‘trúng mỏ vàng’ khi chuyên gia bảo tồn này xác nhận đây đúng là những bức tranh do de Kooning vẽ. Các tác phẩm này cuối cùng đã bán được với tổng số tiền 2,5 triệu đô la vào mùa thu vừa qua.

Tìm ra người làm mẫu cho tác phẩm “Cội nguồn thế giới” của Courbet

Bức tranh “Nguồn gốc thế giới” của Gustave Courbet tại Bảo tàng Orsay, Paris. ©AP

Một trong những bí ẩn khó hiểu nhất trong lịch sử nghệ thuật dường như cuối cùng đã được sáng tỏ. Trong nhiều thập kỷ, bức tranh khoả thân tai tiếng nhất thế kỷ 19, “L’Origine du monde” (Cội nguồn thế giới) của Gustave Courbet vẽ năm 1886 luôn được các nhà sử học cho là bức vẽ nàng thơ của Courbet có tên là Joanna Hiffernan. Song vẫn tồn tại dai dẳng mối nghi ngờ lớn: nàng Hiffernan có mái tóc đỏ rực, còn người đàn bà trong tranh phải có tóc màu nâu sẫm. Nghiên cứu tư liệu thư tín trao đổi giữa Alexandre Dumas ‘con’ và George Sand, sử gia người Pháp Claude Schopp phát hiện ra những thông tin góp phần giải mã điều bí ẩn kéo dài suốt 152 năm này: cô người mẫu đó chính là nữ vũ công balê Constance Queniaux, người tình của nhà ngoại giao Halil Şerif Pasha xứ Ottoman sống ở Paris - người đã đặt hàng Courbet vẽ bức tranh này . Kết quả này được công bố trong một cuốn sách mới của Claude Schopp vào đầu tháng 10/2018.

Thêm hai tượng đồng của Michelangelo được xác định

Hai bức tượng đồng “Tửu thần Bacchus cưỡi báo” được trưng bày tại Bảo tàng Fitzwilliam ở Cambridge, tháng 2/2015. ©AFP/Getty Images.

Tại nhà đấu giá Sotheby năm 2002, hai bức tượng đồng “Tửu thần Bacchus cưỡi báo”, được bán với giá 1,8 triệu bảng được cho là của Michelangelo, song hầu như các chuyên gia vẫn rất nghi ngờ. Sau 4 năm nghiên cứu, tháng 11 vừa qua nhóm các nhà khoa học và sử gia nghệ thuật của Đại học Cambridge đã công bố kết quả xác minh hai pho tượng này đúng là của Michelangelo. Kết luận của họ dựa trên các chi tiết tạc cơ bắp ở đùi và bắp chân rất đặc trưng trong tượng cơ thể ở trần bằng đá của Michelangelo. Người ta từng biết tới Michelangelo là một nhà thơ, kiến trúc sư, kỹ sư quân sự, bậc thầy chạm khắc đá, một danh họa tranh tường, nhưng chưa bao giờ nghĩ rằng ông lại có thể là tác giả của những pho tượng đồng tuyệt đẹp như vậy. Theo các chuyên gia thị trường, hai pho tượng này giờ đây có giá tới hàng trăm triệu bảng.

Đời sống ở Ai Cập cổ đại sáng tỏ hơn từ kết quả khảo cổ mới

Ngôi mộ của thầy tế Wahtye tại khu nghĩa địa Saqqara ở Ai Cập. ©AFP/Getty Images

 Một loạt các cổ vật, kiến trúc và khu phức hợp cổ đại đã được phát hiện tại Ai Cập trong năm qua, bao gồm một xưởng làm gốm có tuổi từ 2613 đến 2494 trước Công nguyên, một ngôi mộ đầy bọ cánh cứng, xác mèo ướp, Một phát hiện lớn khác vào tháng 8 khi các nhà khảo cổ học ở thành phố lịch sử Luxor phát hiện được một bức tượng nhân sư, làm dấy lên suy đoán rằng đó có thể là pho tượng nhân sư tồn tại đồng thời với tượng Nhân sư vĩ đại ở Giza. Tháng 11, một tốp công nhân xây dựng đã phát hiện ra ngôi mộ được trang trí tuyệt đẹp của thầy tế Wahtye thuộc triều đại pharaoh Neferirkare (khoảng 2446 - 2438 trước Công nguyên). Những phát hiện mới này càng có giá trị khi Ai Cập đang chú trọng thu hút du khách tới thăm viện Bảo tàng Đại Ai Cập sắp ​​mở cửa vào năm 2020 (trễ tám năm so với dự kiến ).

Andrea Tran (Tham khảo: Nature, Artsy, The Guardian, Reuters, New York Post)

(số 3, tháng 3/2019)

ĐÍNH CHÍNH: Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh số 11/2018 có đăng bài “Đào Hoa Nữ - như cánh chim hải âu không biết mỏi”, do lỗi biên tập đã in là “Vào những ngày đầu tháng 10 năm 1964…”. Nay xin sửa lại là “Ngày 6/10/1991…”Xin cáo lỗi cùng độc giả! BBT