Những người cầm máy may mắn

Nói đến chụp ảnh Đại tướng, trước tiên phải kể đến nhà nhiếp ảnh lão thành Vũ Năng An với bức ảnh “Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân” chụp năm 1944. Rồi bức ảnh “Tổng tư lệnh QĐNDVN duyệt binh trên Quảng trường Ba Đình ngày 1/5/1954 của Thế Trung (TTXVN), “Đại tướng thăm các lão dân quân Hoằng Hóa, Thanh Hóa, đơn vị bắn rơi máy bay Mỹ bằng súng trường” của Vũ Tạo (TTXVN), “Đại tướng thăm các phi công vũ trụ tại Trung tâm vũ trụ Gagarin” (Liên Xô) tháng 7/1980 của Tiến Dũng (TTXVN) cũng như bức ảnh “Đại tướng Võ Nguyên Giáp gặp gỡ bà con Thanh Xương nhân 30 năm giải phóng Điện Biên” của Kim Hùng (TTXVN) và biết bao người cầm máy ảnh khác nữa.

Sau một năm giải phóng hoàn toàn miền Nam (30/4/1975 - 30/4/1976),

Đại tướng đến thăm Bộ chỉ huyquân sự tỉnh Thừa Thiên - Huế.
Trong ảnh: Thiếu tướng Lê Nam Khánh đang giới thiệu với Đại tướngvề cán bộ của Bộ chỉ huy quân sự tỉnh (4/1976). Ảnh: TRẦN TUẤN

Với chiếc máy ảnh trong tay, nhà báo, nghệ sỹ nhiếp ảnh Trần Tuấn (TTXVN) đã có mặt ở nhiều nơi, cả ở chiến trường. Khi đó ông chưa có nhiều dịp được gặp Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Đất nước im tiếng súng mới có dịp gặp gỡ nhiều hơn với Đại tướng, nhà nhiếp ảnh Trần Tuấn tâm sự: “Tiếp xúc với ông, tôi cứ có cảm giác quá khứ còn ngưng đọng đâu đó quanh ông, hiện tại vẫn hiện hữu và tương lai luôn hiện lên trong nụ cười và trong ánh mắt của vị tướng già”. Trần Tuấn bị ông hút hồn từ lúc nào không biết. Trần Tuấn say mê chụp ảnh ông từ ngày đó, từ khi ông còn làm việc tới lúc ông vẫn làm việc trong trạng thái nghỉ ngơi... Có những bức ảnh giống như ảnh kỷ niệm mà ban đầu nhiều người đến thăm ông, cả người trong nước và cả người nước ngoài yêu cầu nhà báo Trần Tuấn chụp cùng với đại tướng một tấm hình. Nghệ sỹ Trần Tuấn nói: “Khi nhìn lại có cái gì đó nằm ngoài những bức ảnh, dường như có niềm vui, niềm hạnh phúc và cả sự mãn nguyện trên gương mặt những người trong ảnh. Và tôi chợt nhận ra rằng đó là lòng ngưỡng mộ, đó tình yêu, đó là sự tôn thờ mà họ dành cho một vị tướng huyền thoại. Một con người đại diện cho một dân tộc anh hùng, giầu lòng vị tha, nhân ái đến vô cùng”. 

Đại tướng Võ Nguyên Giáp tiếp cựu Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Robert McNamara

tại Nhà khách Chính phủ, Hà Nội (23-6-1997). Ảnh: Trần Tuấn

Mừng sinh nhật lần thứ 102 (25-8-2012) của Đại tướng, nghệ sỹ - nhà báo Trần Tuấn  tổ chức triển lãm ảnh “Đại tướng Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp-giản dị giữa đời thường” gồm 102 tác phẩm được lựa chọn. Nhà báo Trần Tuấn đã có 35 năm được tiếp cận ghi hình vị tướng huyền thoại. Nhiều bức ảnh mang đậm chất tân văn, và trên hết là sự sinh động và chân thật, ảnh của ông đã gây cảm xúc mạnh cho người xem. Trong những bức ảnh của Đại tướng từ lúc tóc mới điểm sương đến khi mái đầu đã bạc, dù ở đâu và thời điểm nào, hình ảnh của Tướng Giáp luôn luôn toát lên vẻ hào sảng, tươi tắn, đôn hậu khi ở với gia đình, người thân, đồng bào, đồng chí cũng như với bạn bè quốc tế, có lúc mang vẻ hiền triết, cương nghị, đầy bản lĩnh của một vị Tổng chỉ huy tài ba. Đại tướng Võ Nguyên Giáp thật giản dị, chính vì giản dị nên rất vĩ đại, cái giản dị đầy chất trí tuệ, đầy tính nhân văn.

Trần Tuấn trong sự nghiệp làm báo của mình may mắn có 35 năm được chụp ảnh Đại tướng. Năm 1975, ngay khi nhận nhiệm vụ xây dựng lại phân xã Thừa Thiên - Huế sau giải phóng, nhà báo Trần Tuấn được phân công đi theo chụp ảnh, đưa tin về chuyến thăm lại chiến trường miền Nam của Đại tướng. Trở ra Bắc, nhà báo Trần Tuấn được phân công nhiệm vụ đi theo Đại tướng trong chuyến thăm khu kinh tế Quảng Ninh. Và từ đó, cứ mỗi lần Đại tướng đi công tác, nhà báo Trần Tuấn lại được tháp tùng. Có những bức ảnh làm ông nhớ mãi: Đó là bức ảnh chụp vào tháng 4/1976, nhân kỷ niệm 1 năm giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, Đại tướng đến thăm Bộ Chỉ huy quân sự tỉnh Thừa Thiên-Huế. Trong ảnh, Thiếu tướng Lê Nam Khánh đang giới thiệu với Đại tướng về cán bộ của Bộ chỉ huy quân sự tỉnh. Bức ảnh gây xúc động với nhà báo Trần Tuấn ở nụ cười hiền hậu, nét giản dị thân mật của một vị chủ soái huyền thoại bên những người lính của mình. Còn trong bức ảnh Đại tướng ngồi cạnh lắng nghe ông Năm Được (Nguyễn Văn Được), nguyên Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính tỉnh Bà Rịa thời kỳ 1946-1952, đang cầm chiếc khăn mùi xoa đưa lên lau những giọt nước mắt kể về cuộc chiến gian khổ trong những năm kháng chiến chống Pháp. Không có những giọt nước mắt, chỉ có nỗi đau hằn trên gương mặt và đôi bàn tay an ủi và sẻ chia. Đặc biệt bức ảnh Đại tướng bắt tay ông Robert McNamara ở thế đối diện và nhìn về phía nhau, đầu hơi cúi xuống, còn Đại tướng thì cười hiền. “Sòng phẳng - Chịu thua và Thán phục, sự thán phục của các vị tướng đối vị tướng”, đó là tiếng nói của bức ảnh này.

Đại tướng lắng nghe ông Năm Được
(Nguyễn Văn Được), nguyên Chủ tịch Ủy ban Kháng chiến hành chính tỉnh Bà Rịa thời kỳ 1946 - 1952,

kể về cuộc chiến đấu gian khổ trong những năm tháng kháng chiến
chống Pháp. Ảnh: Trần Tuấn

May mắn cho Trần Tuấn được chụp hình  một vị Đại tướng lừng danh như vậy. May mắn cho hậu thế có những bức ảnh của Trần Tuấn còn lưu lại để người ta có thể hồi tưởng dễ dàng về một con người Việt Nam huyền thoại.

- Trong số những người chụp ảnh Đại tướng không thể không kể đến nhà báo quân đội, Đại tá Trần Hồng, người chụp hàng ngàn bức chân dung Đại tướng. Là một sỹ quan, Trần Hồng không khó khăn gì để phát hiện ông, một vị tướng tài năng và đức độ hiếm có trong cuộc sống nhân loại. Nhà báo Trần Hồng cũng có nhiều cơ duyên gần gũi Đại tướng, giản dị thôi vì ông cũng là một người lính. Thực tế Trần Hồng chụp say mê như một “kẻ cuồng si”. Lượng phim phát của tòa báo đâu phải là vô hạn. Dành dụm được đồng nào là ông mua phim để chụp, chụp như một tỉ phú phim ảnh. Mà nào có tỉ phú gì đâu, chỉ là một người lính. Ông chụp vì tình yêu, vì lòng ngưỡng mộ đối với vị tướng của mình. Mỗi lần gặp Trần Hồng tất tả đi chụp, ông thường vội vã, lầm lũi, ít nói, đúng tác phong của người lính và sự cẩn trọng của người làm báo. Nhưng nếu gặp Trần Hồng trên đường trở về thì từ xa người ta đã thấy giọng cười xởi lởi vang xa, hàm răng trắng xóa trên trên gương mặt sạm nắng sương sương và khắc khổ. Khó có ai giận được Trần Hồng khi nghe thấy giọng cười này. Dường như những lúc ấy ông mãn nguyện với công việc của mình.

Đại tướng sau giờ làm việc tại văn phòng của mình.
Ảnh: TRẦN HỒNG

Ông bà Võ Nguyên Giáp cùng các cháu lớp học tình thương của NSND. Tường Vy. Ảnh: TRẦN HỒNG

Đại tướng về thăm nhà ở thôn An Xá, xã Lộc Thủy, Quảng Bình, tháng 11 năm 2004,

bên cạnh là giếng nước thân quen của gia đình từ bao đời nay. Ảnh: TRẦN HỒNG

Giờ đây, Đại tá Trần Hồng vẫn trân trọng lưu giữ hàng ngàn bức chân dung Đại tướng như những báu vật. Chụp ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ năm 1972, sau này đại tá Trần Hồng được Đại tướng chọn là người chụp ảnh riêng. Chụp cả ngàn bức chân dung Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Đại tá Trần Hồng vẫn nhớ như in kỷ niệm trong từng bức ảnh.

Nhà báo, nhà nhiếp ảnh Trần Hồng cũng đã tổ chức nhiều cuộc triển lãm ảnh về Đại tướng. Ông nói: “Điều khiến tôi nhớ nhất là những cuộc triển lãm ảnh về Đại tướng thì ông thường không đến dự. Nhưng sau triển lãm Đại tướng thường bảo tôi đưa tất cả ảnh trưng bày qua nhà riêng của Đại tướng để ông có nhiều thời gian xem hơn.  Những cuộc triển lãm ảnh về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Trần Hồng thường cố gắng tổ chức ở nhiều miền trên cả nước để người dân ở các nơi có dịp ngắm nhìn và hiểu hơn về con người cũng như nhân cách của một trong những vị tướng mà toàn dân mến yêu và kính trọng. Đối với Trần Hồng, ông  ưng ý nhất với bức ảnh chụp Đại tướng Võ Nguyên Giáp suy tư bên tượng Bác Hồ.

Đối với nhiều nhà báo, phóng viên nước ngoài cũng vậy. Đơn cử,đối với nữ phóng viên Catherine Karnow,“Chụp ảnh người hùng của chiến tranh Việt Nam” là một kỷ niệm đáng nhớ. Năm 1994, Catherine Karnow, phóng viên báo Huffington Post của Mỹ đến Việt Nam và may mắn được Đại tướng Võ Nguyễn Giáp tiếp và đi cùng lên thăm lại Điên Biên. Trước đó cô lo lắng liệu Tướng Giáp có tới Điện Biên Phủ để kỷ niệm 40 năm chiến thắng lẫy lừng này hay không. Để rồi cuối cùng cô hoan hỉ nói: Nhiều phóng viên nước ngoài, nhưng chỉ có tôi là người duy nhất được ông mời đi cùng. Cũng có lý do của nó, cha cô, Stanley Karnow là nhà báo kiêm sử gia về chiến tranh Việt Nam, đã phỏng vấn Tướng Giáp cho tờ New York Times vào năm 1990 nên có mối quan hệ từ trước. Lần này, Đại tướng Võ Nguyên Giáp không chỉ thăm chiến trường và nghĩa trang liệt sỹ, ông còn quay lại căn cứ Mường Phăng lần đầu tiên sau 40 năm. Đó là nơi ông đã trú ẩn trong những tháng vạch ra chiến dịch, để rồi từ đây đưa ra chiến lược thiên tài tạo nên chiến thắng Điện Biên Phủ.

Đại tướng Võ Nguyên Giáp thăm lại Điện Biên Phủ vào tháng 4-1994. Ảnh: Catherine Karnow

Ngày 28/4/2004, hàng trăm người dân đã tụ tập ở nơi là trận địa năm xưa để chờ Tướng Giáp đi trực thăng đến. Nhiều người mặc những bộ trang phục rất đẹp, trẻ em mặc đồng phục, quàng khăn đỏ và cầm những biểu ngữ chào mừng. Khi nghe thấy tiếng động trên bầu trời, mọi người chạy về phía trực thăng đáp xuống. Đại tướng bước ra và vẫy tay chào đám đông. Đoàn người bắt đầu đi bộ lên núi để thăm nơi trú ẩn bí mật trong rừng. Khi tới nơi mà Đại tướng từng sống suốt nhiều tháng liền để chỉ huy trận đánh cuối cùng, người dân chào ông với sự tôn kính và niềm vui lớn lao. Ông đã không gặp lại một vài người trong số họ suốt 40 năm. Với Catherine Karnow, việc ở trong căn lán nhỏ giữa núi rừng miền Bắc của Việt Nam và chứng kiến một huyền thoại sống kể về những khoảnh khắc riêng trong lịch sử quả là một điều trọng đại. Điều mà người nữ phóng viên này đã khẳng định…               

                N.T

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số 10/2013)