Phát hiện bản “Hợp đồng nhận việc” của Victor TARDIEU năm 1924

Sự ra đời và hoạt động của Trường Mỹ thuật Đông Dương (hay còn gọi là Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương) luôn là một đề tài nghiên cứu hấp dẫn đối với các nhà sử học nghệ thuật (các nhà nghiên cứu lịch sử Mỹ thuật) Việt Nam, Pháp và một số nước trên thế giới. Một trong số những nhân vật quan trọng nhất đóng góp vào sự hình thành và phát triển của ngôi trường này là họa sỹ Victor Tardieu. Những tư liệu liên quan đến cuộc đời Victor Tardieu - người đã gắn bó với ngôi trường từ năm 1924 đến 1937 với cương vị là Hiệu trưởng - không chỉ giúp cho các nhà sử học nghệ thuật hiểu thêm lịch sử ngôi trường này, mà còn góp phần làm sáng tỏ hoàn cảnh sinh hoạt, điều kiện sống, làm việc và sáng tác của các họa sỹ - nhà giáo tại xứ Đông Dương thuộc địa Pháp vào đầu thế kỷ XX. 

Họa sỹ Victor Tardieu

Trong số những hồ sơ quan trọng nhất của Trường Mỹ thuật Đông Dương mà chúng ta đã biết, có Nghị định ngày 27 tháng 10 năm 1924 của Toàn quyền Đông Dương Martial Merlin về việc thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương tại Hà Nội. Tại Điều 2 của Nghị định này chỉ rõ “Giám đốc Trường Mỹ thuật do Toàn quyền chỉ định theo đề nghị của Giám đốc Nha học chính và phải được lựa chọn trong số những nghệ sỹ nổi tiếng về những tác phẩm của họ, và tốt hơn hết là chọn trong số những nghệ sỹ trước đây đã đoạt Giải thưởng Đông Dương. Người được chỉ định làm giám đốc phải ký giao kèo hợp đồng làm việc tối đa là sáu năm và có thể được gia hạn.” Cũng tại Nghị định này, Điều 12 đã quy định “…ngày khai trường là ngày 1 tháng 10 năm 1925”.[1]

Trang đầu và trang cuối của bản “Hợp đồng nhận việc” của Victor Tardieu ký ngày 24/11/1924

Mới đây, trong quá trình nghiên cứu kho tài liệu lưu trữ liên quan tới Trường Mỹ thuật Đông Dương tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I tại Hà Nội, chúng tôi đã phát hiện ra một văn bản quan trọng khác liên quan đến Victor Tardieu và sự ra đời của Trường Mỹ thuật Đông Dương chưa từng được công bố, đó là bản “Hợp đồng nhận việc” (Contrat d’Engagement) được ký vào ngày 24 tháng 11 năm 1924, giữa một bên là Blanchard de La Brosse (Thống sứ - Giám đốc Nha học chính Đông Dương, thừa lệnh Toàn quyền Đông Dương) và một bên là Victor Tardieu (Họa sỹ, Giải Ngoại hạng Salon, Huân chương Bắc đẩu Bội tinh). [2]

Được ký chỉ một tháng sau ngày Nghị định thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương (27/10/1924) ra đời, bản “Hợp đồng nhận việc” này đã thể hiện chi tiết và sinh động hơn một số điều khoản được quy định trong Nghị định nói trên. Ngoài ra, nhiều nội dung thoả thuận giữa cá nhân Victor Tardieu và người đại diện chính quyền thuộc địa cho thấy vai trò và trách nhiệm nặng nề của Victor Tardieu đã được ấn định ra sao, những nghĩa vụ và quyền lợi của ông được vạch rõ như thế nào. Bên cạnh đó, những điều khoản cụ thể về trợ cấp đi lại, bảo hiểm thương tật, chế độ lương bổng của Hiệu trưởng v.v… cũng là những thông tin thú vị, phản ánh phần nào bầu không khí xã hội, chính trị và văn hoá của nước ta cách đây gần một thế kỷ. 

Dưới đây, chúng tôi xin trích dịch và công bố hai phần mà chúng tôi cho là quan trọng và thú vị nhất của bản “Hợp đồng nhận việc” này (những đoạn in đậm là do chúng tôi muốn nhấn mạnh).

Các giáo sư và sinh viên Trường Mỹ thuật Đông Dương (khoảng 1930): Victor Tardieu ngồi chính giữa

(Bắt đầu trích)

+++

Tính chất công việc đảm nhiệm

Ông TARDIEU nhận làm các việc cho Chính quyền để hoàn thành chức trách Giám đốc Trường Mỹ thuật Đông Dương theo các điều kiện được quy định trong Nghị định về tổ chức của Trường. Đồng thời, Ông còn đảm nhiệm việc thanh tra các Trường nghệ thuật trang trí ở Đông Dương.

Nghĩa vụ của người nhận việc

Ông TARDIEU chấp nhận trong suốt thời gian hợp đồng có nghĩa vụ hoàn thành những điều kiện do các quy chế hành chính quy định đối với Giám đốc các cơ sở giáo dục cao đẳng nói chung và Giám đốc Trường Mỹ thuật nói riêng. Ông cam kết chấp hành đúng kỷ cương và tôn ti trật tự mà các luật, sắc luật đã quy định và đối với tất cả công chức mà các điều khoản của các văn bản trên không quy định việc kiêm nhiệm với tư cách không phải là công chức.

Nếu Ô. TARDIEU một là từ chối thực hiện các nghĩa vụ mà ông nắm giữ và được quy định dưới đây với tư cách là “Bản chất công việc tự nguyện”, hoặc từ chối thực hiện một trong những điều kiện rõ ràng hoặc thỏa thuận ngầm trong bản hợp đồng này, đương nhiên chính quyền sẽ lấy lý do để huỷ ngay hợp đồng nêu trên nếu ông không chấp hành những điều kiện mà ông đã cam kết.

Trang bìa của Nghị định thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương

Nghĩa vụ của chính quyền

Chính quyền chỉ sử dụng Ô. TARDIEU vào những việc mà ông ta cam kết. Tuy nhiên, Ô. TARDIEU có thể được yêu cầu đến một địa điểm bất kỳ tại Đông Dương, trước hết nhất là để thực hiện nhiệm vụ Thanh tra các Trường nghệ thuật trang trí với điều kiện là Chính quyền cho ông hưởng các chi phí vận chuyển và đi lại trong các điều kiện sẽ quy định sau đây.

Thời hạn của hợp đồng

Thời hạn thuê Ô. TARDIEU làm việc được quy định là 6 năm kể từ ngày 01 tháng 11 năm 1924.

Mỗi bên ký kết hợp đồng sẽ bị ràng buộc cho đến khi thoả thuận hết hạn và việc huỷ hợp đồng trước thời hạn sẽ cho phép bên kia không phải yêu cầu huỷ và bồi thường thiệt hại.

Khi hết hạn hợp đồng đã ký, trong mọi trường hợp, không được mặc nhiên tiếp tục gia hạn dù các bên đã được Chính quyền cho phép, nếu thấy đúng lúc thì khi đó sẽ làm một hợp đồng mới.

Trả lương

Ô. TARDIEU được quyền hưởng lương hàng tháng là 650$,00.

Ngoài ra, Ông được quyền có chỗ ở tại Trường Mỹ thuật, có các khoản trợ cấp khu vực và trợ cấp gia đình như các điều kiện đối với công chức ngạch chính quy. Mọi thay đổi có thể có sau này đối với các quy định về trợ cấp sẽ được áp dụng đầy đủ quyền lợi cho Ô. TARDIEU và trong bất cứ trường hợp nào cũng không được dựa vào các quy định trước đây dù có lợi hơn cho ông.

Ô. TARDIEU sẽ được sắp xếp khoản trợ cấp đi lại, cư trú, công tác và điều trị tại các bệnh viện loại Nhất hạng B trong Bảng phụ lục của Nghị định ngày 24 tháng 3 năm 1919 sửa đổi bởi Nghị định ngày 20 tháng 6 năm 1921.

Bản vẽ thiết kế khu xưởng vẽ của các giáo sư Trường Mỹ thuật Đông Dương, năm 1925. Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, phông Kiến trúc hộp 380, tập 3C.

Nhiệm vụ

Ô. TARDIEU có nhiệm vụ đi Pháp trên một trong những chuyến tàu thuỷ đầu tiên rời Đông Dương sau ngày 20 tháng 2 năm 1925 để tuyển dụng nhân sự giảng dạy cần thiết cho việc vận hành Trường Mỹ thuật.

Ông sẽ được ủy nhiệm tại Bộ Giáo dục công và Mỹ thuật để tổ chức Bảo tàng được nêu trong Nghị định về tổ chức Trường Mỹ thuật và để cải tổ lại Giải thưởng Đông Dương.

Theo nhiệm vụ này, Ô. TARDIEU được quyền có chuyến công cán khứ hồi đi Pháp bằng vé Hạng nhất trên tàu thuỷ; ngoài ra, ông còn được khoản trợ cấp bằng lương thuộc địa tính theo tỷ giá 2fr50 bằng 1 piastre.

Chuyến công cán của Ô. TARDIEU ở Pháp không được quá 5 tháng, ông phải trở lại Đông Dương ít nhất 8 ngày trước ngày 01 tháng 10 năm 1925 là ngày khai giảng Trường Mỹ thuật trừ trường hợp bất khả kháng, nếu không sẽ huỷ hợp đồng này.

Các phương tiện đi lại ở Pháp của Ô. TARDIEU để hoàn thành chuyến công cán sẽ được Chính quyền cấp (từ nguồn Ngân sách chung Đông Dương. Ô. TARDIEU được đi vé Hạng nhất.

Trong thời gian công cán ở Pháp, việc trả lương theo lương ở Đông Dương với tỷ giá quy định là 2fr50 bằng 1 piastre. Ngoài ra, Ông còn được quyền hưởng thêm các khoản phụ cấp công tác tính theo Quy định hiện hành đối với các công chức bản xứ Hạng nhất loại B đi công cán ở Chính quốc.

Thời gian làm việc ở Pháp của Ô. TARDIEU được coi như làm việc ở Đông Dương để xác định quyền nghỉ phép.

(Hết trích)

Victor Tardieu, Phố của những người đổi tiền  (phố Hàng Bạc), sơn dầu

Tranh sơn dầu của Victor Tardieu

Trong tương lai, khi điều kiện cho phép, chúng tôi sẽ công bố bản dịch toàn văn “Hợp đồng nhận việc” của Victor Tardieu, đồng thời bàn luận sâu hơn về hoàn cảnh ra đời của bản Hợp đồng này cũng như những công việc đã được Victor Tardieu triển khai một cách khẩn trương trong 10 tháng đầu năm 1925 - cùng với hai họa sỹ Nguyễn Nam Sơn và Joseph Inguimberty - để chuẩn bị cho ngày khai giảng đã được định sẵn vào ngày 01 tháng 10 năm 1925 như trong bản “Hợp đồng nhận việc” nêu trên.

P.L-V.M.H

Tài liệu tham khảo

1. Nghị định ngày 27/10/1924 của Toàn quyền Đông Dương về việc thành lập Trường Mỹ thuật Đông Dương tại Hà Nội, Journal officiel de l’Indochine française 1924 (Công báo Đông Dương thuộc Pháp 1924), tr. 2083-2084; Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I: Giáo dục Việt Nam thời kỳ thuộc địa qua tài liệu và tư liệu lưu trữ (1858-1945), NXB TTTT. H. 2016, tr. 679.

2. Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, phông Direction des Finances de l’Indochine, Dossier N0 2175 : Mission d’Inspection des Ecoles des Arts décoratifs de l’Indochine faite par Tardieu (Victor)-Directeur de l’Ecole des Beaux-Arts (1924-1935), pp. 5-9. [Nha Tài chính Đông Dương, Hồ sơ số 2175: Cuộc thanh tra các Trường nghệ thuật trang trí ở Đông Dương do Tardieu (Victor) - Giám đốc Trường Mỹ thuật Đông Dương thực hiện (1924-1935), tờ số 5-9].