Thấy gì qua các trại sáng tác ảnh?
Với lòng mong muốn hỗ trợ các văn nghệ sỹ cho ra đời các tác phẩm sáng tạo và có chất lượng ngày một tốt hơn. Hội NSNAVN trong những năm gần đây đã tổ chức được nhiều trại sáng tác nhiếp ảnh dành cho các nghệ sỹ nhiếp ảnh. Nhưng làm thế nào để hoạt động ở trại được hiệu quả hơn, đó là nỗi băn khoăn của nhiều người, không chỉ là những người quản lý mà còn của trực tiếp những người tham dự Trại.
Bức tranh vùng cao. Ảnh: Cao Minh Tiến
Tuy Trại đã được tổ chức hết đợt này đến đợt khác mà người ta ít biết tới kết quả của nó như thế nào, những tác phẩm của trại ra sao, đi đâu, về đâu, đã đóng góp gì cho nền nghệ thuật nước nhà vẫn là câu hỏi còn bỏ ngỏ! Thực tế chất lượng các trại sáng tác vẫn còn nhiều điều đáng bàn, đặc biệt là khâu tổ chức. Nhiều cách thức cũ không phù hợp nhưng vẫn được áp dụng ở đa phần các trại sáng tác hiện nay. Việc đổi mới Trại là yêu cầu cần thiết sao cho hấp dẫn hơn, hoạt động sáng tác, sinh hoạt nghề nghiệp sôi nổi, đi vào thực chất hơn.
Thực tế ở các trại, công việc của những hội viên tham gia nhiều khi chỉ là tập trung cùng nhau đi chụp ảnh, đi từng đoàn đông người, thậm chí có người đã chụp tại địa điểm đó nhiều lần và bây giờ cũng chỉ chụp lại như vậy mà thôi. Từ đó sinh ra tâm lí đi vui vẻ gặp gỡ nhau, trao đổi với nhau là chính chứ chụp chỉ là phụ chưa nói gì đến sáng tác. Tất nhiên không phải là tất cả, nhưng số người này cũng không ít. Dẫn đến có người đi Trại thích thì ở, không thích thì về, đi không nộp tác phẩm cũng không sao, còn người nộp đôi khi cũng chỉ nộp lấy lệ mà thôi, xấu đẹp, cũ mới chẳng thành vấn đề. Sự dễ dãi của cái gọi là trại sáng tác làm mất đi ý thức tìm tòi nỗ lực của người tham gia khác.
Lên nương cùng mẹ. Ảnh Minh Yến
Sinh hoạt ở Trại thiếu sự trao đổi, thẩm định tác phẩm sau quá trình diễn ra ở trại chưa thực chất là những vấn đề còn bất cập. Trại sáng tác trong những thời gian nhất định đã làm được khá nhiều việc cho phong trào nhiếp ảnh cần phải được duy trì, nhưng phải phát triển nó một cách hợp lý, làm mới trại sáng tác.
Trước hết những nhà tổ chức cần thiết phải xây dựng chủ đề, lên kế hoạch hoạt động của Trại. Có trao đổi nghiệp vụ, giao lưu nghề nghiệp, gợi ý sáng tác thế nào tại mỗi Trại riêng biệt. Nhất là khâu thẩm định tác phẩm, tránh chung chung, đại khái. Đến Trại là để sáng tác, đòi hỏi cái mới, sự sáng tạo, vì vậy có yêu cầu đặt ra chưa đạt được là bình thường. Ở đây người ta cần sự đánh giá, nhận xét chính xác và chân tình. Điều này phụ thuộc rất nhiều vào năng lực, sự điều phối của các thành phần chuyên môn. Không nên để trường hợp nộp ảnh đại khái tràn lan, rồi tự cho là ém hàng. Điều này thật vô lí, và thực chất cũng chẳng biết thế nào. Những người tham gia phải thấy mục đích tốt đẹp mà Nhà nước hỗ trợ cho các trại sáng tác, phải coi việc tạo ra tác phẩm tốt là cách “trả nợ” của người nghệ sỹ đối với nhà nước mà Hội là người đứng ra tổ chức.
Vẫn còn đó những nỗi buồn một số văn nghệ sỹ không nhằm mục đích đi sáng tác mà kết hợp đi tham quan chụp ảnh. Có hiện tượng như vậy bởi các tổ chức ở địa phương chưa làm tốt công tác lựa chọn hội viên khi đi dự Trại, phía Hội chưa coi trọng việc nghiệm thu sản phẩm ban đầu, công tác tập hợp đánh giá chất lượng tác phẩm tiêu biểu qua từng đợt sáng tác còn thiếu, nên chưa tạo được sức lan tỏa rộng lớn hấp dẫn cho mỗi lần dự Trại sáng tác. Để đổi mới hiệu quả trước hết từ khâu tuyển chọn trại viên, trại sáng tác chỉ nên dành cho hội viên có khả năng. Bởi thành công của Trại hoàn toàn phụ thuộc vào trại viên. Tránh tình trạng biến trại sáng tác thành trại đi xả hơi chụp ảnh, chỉ để gặp gỡ nhau, mỗi trại viên phải có đề cương, có dự án tham gia khi được tuyển chọn. Dự án, phải là ý tưởng riêng, cụ thể nhằm phản ánh trung thực, sinh động thực tế đời sống xã hội theo cách của mình, đáp ứng được yêu cầu thưởng thức nghệ thuật ngày càng cao của công chúng. Không nên dàn trải, mặt trận trong sáng tác như kiểu “công đoàn nhiếp ảnh”. Ít người tham gia càng có thể tạo điều kiện tốt hơn nữa cho những trại viên đi tiên phong tìm tòi trong sáng tạo nghệ thuật và chịu trách nhiệm với công việc của mình. Còn trại tập huấn lại là vấn đề khác, phù hợp với nhiều lớp hội viên hơn.
Lão ngư. Ảnh: Thanh Bằng
Mô hình xã hội hóa, mở rộng hợp tác trong việc tổ chức trại sáng tác theo nhóm nghệ sỹ xem ra có hiệu quả. Tỉ như việc kết hợp với Tập đoàn Công nghiệp Than và Khoáng sản Việt Nam sáng tác về “Người thợ mỏ” là một ví dụ điển hình mà Hội NSNAVN tổ chức rất tốt trong năm 2017, các tác phẩm được quảng bá rộng rãi đến công chúng, có hiệu quả cao. Cũng như trại sáng tác do Hội nhiếp ảnh Tp. HCM tổ chức tháng 4/ 2018 tại Ninh Thuận và Lâm Đồng với chủ đề “Cảm xúc và khoảnh khắc” đã rất thành công. Sau khi kết thúc Trại có bình chọn nghiêm túc, có triển lãm, có đánh giá, là những mẫu hình cần nhân lên để phát triển. Nói như họa sỹ Đồng Đức Thành: “Lâu lắm mới bắt gặp cảm xúc cùng tìm những khoảnh khắc tuyệt vời ấy. Đây có thể nói là bản lĩnh cùng song hành cảm xúc chính của mỗi tác giả, là sự chủ đạo điều khiển khoảnh khắc bấm máy mới trong cái chung, không hề dễ dàng mà các tác giả cần phải có cái nhìn tinh tế, đổi mới để tạo ra khoảnh khắc ấn tượng… Và thực sự lần sáng tác này có nhiều tác giả đã thành công.”
Đất giao mùa. Ảnh: Nguyễn Thành
Còn một thực tế nữa là Trại kém hấp dẫn người trẻ, chỉ thu hút cánh già, những người đã nghỉ hưu. Không ai phủ nhận là các bạn trẻ, họ rất bận rộn với nhiều công việc khác nhau, nhiều người còn biên chế nhà nước hoặc kinh doanh làm ăn sinh sống, để đi một hai tuần thật không dễ dàng gì. Mặt khác cái gu của hai lớp người này rất khác nhau. Lớp già thì cổ hủ chậm tiếp thu và tiếp cận với cái mới, lớp trẻ thì năng động, hội nhập nhưng bồng bột. Tuy khác nhau nhưng lớp trẻ luôn mang tới một động lực quyến rũ bởi cái mới, và cái mới trong sáng tạo nghệ thuật luôn là một tiền đề hấp dẫn bất kể người nghệ sỹ nào. Như đợt sáng tác ở Mù Cang Chải, Yên Bái do Hội NSNAVN tổ chức vào tháng 6 năm nay, số lượng nhiếp ảnh trẻ chỉ có con số trên một bàn tay. Tuy chỉ ít ỏi như vậy nhưng họ đã mang lại một không khí mới, một cái nhìn khác biệt với nhiều người. Bản thân những người dự Trại đã khẳng định điều này. Hơn nữa họ là những người được đào tạo chính quy về nhiếp ảnh, đi Trại lần đầu, rất lo lắng về trách nhiệm của mình khi tham gia Trại, đã nỗ lực hết mình nên đã mang đến thành công, mặc dù đây cũng mới chỉ là bước chạy đà ban đầu.
Thân thiện với môi trường. Ảnh: Cao Mạnh Tiến
Ông Vương Duy Biên, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chỉ rõ: Trại không những để sáng tác mà phải có những hội thảo học thuật, có tranh luận nghệ thuật… Nhưng một điều quan trọng là phải chọn đúng đối tượng tham gia Trại, có năng lực để làm, không biến thành chỗ ưu ái anh em đi nghỉ mát. Cần gắn trách nhiệm của người nghệ sỹ khi tham gia đi dự trại sáng tác.
Cuối cùng là phải “trẻ hóa” đội ngũ trại viên. Và thêm vào đó, nói như ai đấy đã từng nói: KHÔNG CÓ KỶ LUẬT SÁNG TẠO thì KHÔNG TẠO ĐƯỢC MỘT NĂNG LƯỢNG SÁNG TẠO.
Quê hương em. Ảnh: Đồng Hiếu
N.T (số 7/2018)