Thị trường ảnh Việt Nam trong thời đại 4.0

Nếu như các cuộc đấu giá tranh ngày một nhiều hơn với sự xuất hiện của một số nhà đấu giá có tên tuổi trong Nam, ngoài Bắc thì thị trường ảnh ở ta xem ra khá bình lặng, cho dù vẫn có những cuộc mua bán tác phẩm rải rác đây đó. Nói chính xác là chúng ta chưa có một thị trường ảnh đúng nghĩa của nó.

Khi phạm trù “cách mạng công nghệ 4.0”, rồi “AI”- Artificial Intelligence- “Trí tuệ nhân tạo”, tiếp nối những xu hướng “toàn cầu hóa”, “công nghệ cao”, “kinh tế thị trường”..., đang dần chiếm lĩnh mọi mặt trong đời sống của thế giới loài người. Với nghệ thuật nói chung, ngành nhiếp ảnh nói riêng cũng không thoát được làn sóng mới này, và cũng chịu một số ảnh hưởng cả tích cực và những hạn chế do chưa theo kịp được những ưu việt.

Trong 7 bộ môn nghệ thuật ở Việt Nam: Văn học, Điện ảnh, Sân khấu, Mỹ thuật, Âm nhạc, Múa, Nhiếp ảnh, việc chịu tác động của “cách mạng 4.0” đã mang lại nhiều chuyển biến thuận lợi, nhưng qua đó cũng thấy rõ ràng Nhiếp ảnh là chưa có một thị trường đích thực nên gặp nhiều khó khăn khi  xu hướng “cách mạng 4.0” dần ảnh hưởng. Và đây có thể nói là những thách thức với nhà quản lý trong việc đưa ra các giải pháp, chính sách…, tạo thị trường cho Nhiếp ảnh Việt Nam.

Love memories 03

Thị trường ảnh Việt tự phát manh mún

Việc mua bán ảnh ở ta hiện nay chủ yếu là phụ thuộc giao dịch hai bên mang tính cá nhân, và trực tiếp. Nhiều khi một chủ doanh nghiệp có quan hệ với nhiếp ảnh gia có nhu cầu mua ảnh treo công ty, thế là nhiếp ảnh gia tùy tiện phát giá (để làm sao có lợi cho mình nhất nhưng lại không quá cao do sợ “xôi hỏng bỏng không”), dĩ nhiên giá mua sỉ và mua lẻ phải khác. Và trong rất nhiều trường hợp hợp đồng chỉ là thỏa thuận miệng, không có văn bản gì, thậm chí, không có cả giấy tờ gì để chứng thực những bức ảnh “chính chủ”.

Trước đây, một số nghệ sỹ nhiếp ảnh mở trang web riêng bán ảnh trên mạng nhưng rất ít người bán khỏe mà thường chỉ túc tắc bán đơn lẻ từng tác phẩm, tạm đủ sống qua ngày tháng. Dần dà nhiều nghệ sỹ mở trang web không hiệu quả lại phải nuôi nó hàng năm, nên xoay sang bán ảnh trên mạng xã hội chủ yếu là qua Facebook, nhưng cũng không được nhiều như một số họa sỹ bán tranh.

Ngay như việc một bức ảnh được bán ra file gốc, là hình độc bản, hoặc nhân bản bao nhiêu cũng rất khó biết. Việc sử dụng ảnh một lần hay nhiều lần, trong những trường hợp cụ thể nào, nhiều khi cũng chưa được đề cập đến một cách chuyên nghiệp.

Còn việc bán ảnh để làm lịch hàng năm, trước dây doanh nghiệp thường đặt hàng nhiếp ảnh gia chụp theo đề tài họ đưa ra, hoặc mua lại một số bộ ảnh phong cảnh của vài nghệ sỹ nhiếp ảnh nỏi tiếng, nhưng mấy năm trở lại đây, việc các tay “phượt” hay dân du lịch được trang bị máy chụp pro, rồi chụp ảnh đưa lên các trang mạng xã hội, đã trở thành “điểm ngắm” của các nhà làm lịch.

Memories of Love 02

Còn nhớ nhà nhiếp ảnh Long Thành ở Nha Trang trước đây sống khỏe bằng ảnh, khi ông đi đầu trong việc bày ảnh trắng đen bán ở các resort, khách sạn và quán bar ở địa phương. Nhưng cũng chỉ “đắt” ban đầu, do khủng hoảng kinh tế toàn cầu, việc bán ảnh của trở nên khó khăn hơn nhất là khi du khách châu Âu, châu Mỹ vào Nha Trang giảm đi…

Hay ở TP Hồ Chí Minh một số nghệ sỹ nhiếp ảnh mở phòng trưng bày bán ảnh, vvài tổ chức tư nhân khác ở Việt Nam mở ngân hàng ảnh nhưng cũng thất bại.

Nguyên nhân thì nhiều, nhưng có thể tóm lại là việc bán ảnh ở Việt Nam hiện tại như cái cây chỉ có ngọn không có gốc, nên không thể trụ vững được. Từ chuyện không thống nhất với tỷ lệ ăn chia phần trăm giữa người môi giới và nghệ sỹ (đây cũng là lý do dẫn tới sự sụp đổ của một số gallery bán ảnh ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh); Việc không giữ được bản quyền ảnh khi nghệ sỹ gửi file và thực tế là công tác PR quảng bá mua bán ảnh chưa thực sự có hiệu quả.

Thị trường ảnh của châu Âu, Mỹ, Nhật… náo nhiệt

Thị trường ảnh ở phương Tây nói chung, tính từ khi bộ môn này xuất hiện hơn trăm năm nay, là nó đã được  xem như loại hàng hóa đặc biệt. Họ đã tổ chức tạo nên một thị trường ảnh rất bài bản, từ những gallery của các nhà sưu tập nghệ thuật cho đến  với những cái “kho” hay cửa hàng ảo trên mạng thời “cách mạng 4.0”, và những cuộc mua bán ảnh khá nhộn nhịp. Đặc biệt ở cái thời 4.0 này, các gallery lừng danh như Saatchi & Saatchi hay Getty Images… các nhiếp ảnh gia có thể được nhà đó cho một “gian” hàng, và mang tác phẩm của mình trưng bày trong đó, với nhiều size khác nhau, cũng như thông tin về chất liệu, về nội dung, thời gian… Dĩ nhiên mỗi tác giả đều có một tiểu sử riêng và quan điểm nghệ thuật riêng (artist statement) để các nhà sưu tập khi mua đều biết rõ tác phẩm- sản phẩm mình mua có những ưu thế gì. Việc cập nhật (update) từ CV tác giả cho đến tác phẩm mới nhất luôn được admin nhắc nhở các nhiếp ảnh gia để việc mua bán được hiệu quả. …

Đừng nghĩ chuyện bán ảnh thương mại (commercial) trên mạng là đơn giản dù có nhiều tính năng tích hợp ưu việt thuận tiện cho người mua người bán.

Love memories 04

Tiêu chí nào định giá ảnh?

Việc định giá một tác phẩm ảnh bao nhiêu phải căn cứ trên rất nhiều yếu tố như: Tác giả bức ảnh chụp là ai, có nổi tiếng không mà sự nổi tiếng ở đây căn cứ theo những yếu tố nào, theo số huy chương từ các cuộc thi? Theo đẳng cấp tước hiệu được phong hay theo giá trị ảnh hưởng của các tác phẩm ảnh với cộng đồng, với xã hội, đời sống văn hóa nghệ thuật quốc gia? Mà riêng việc đánh giá tác giả có là “thương hiệu” hay không cũng là một vấn đề khá phức tạp, không hẳn tác giả có nhiều giải thưởng quốc tế, mà phải xem những giải thưởng đó tầm như thế nào, do ban giám khảo nào, có phải là những chuyên gia nghệ thuật có uy tín trong nền công nghiệp nhiếp ảnh từ các quốc gia có nền nhiếp ảnh hùng mạnh không? Rồi lịch sử cuộc thi, bề dày truyền thống của nó… ảnh hưởng của nó trong dòng chảy nhiếp ảnh thế giới

Tiêu chí khác, là sau giải thưởng thì ảnh có nằm trong bộ sưu tập của bảo tàng nào không? Mà Bảo tàng cũng lại có rất nhiều loại, “có giá” nhất phải là những bảo tàng nghệ thuật uy tín trên thế giới hay các Bảo tàng hoặc thư viện của các trường Đại học danh tiếng thì mới có giá trị.

Và quan trọng nhất là tác phẩm ảnh. Là ảnh đơn độc lập hay nằm trong bộ ảnh, dự án ảnh? Chủ đề của nó có gì đặc biệt không, tại sao người xem phải chú ý tới nó, nó có phải là đại diện cho một “trend’ mới?  Rồi ảnh được thể hiện trên chất liệu gì, giấy truyền thống hay là các loại “vật chất” khác như lụa, gỗ, nhựa, kim loại…?

Vì thế giá bán một tác phẩm phụ thuộc vào nhiều yếu tố và được định tính và định lượng rõ rệt.

Thị trường ảnh Việt Nam, tại sao không?

Nếu có một thị trường ảnh thật sự ở ta thì đó cũng là một sự kích thích cho các nhiếp ảnh gia phải luôn tự làm mới mình, năng động và sáng tạo... Vì đã có thị trường là có cung cầu, và càng cầu nhiều - thì sự đòi hỏi chất lượng càng cao... Nguồn ảnh của Việt Nam rất giàu tiềm năng, nhưng thị trường chưa có, là một sự lãng phí. Và cũng vì thị trường ảnh mờ ảo nhạt nhòa, nên cuộc sống của các nhiếp ảnh gia Việt Nam nhìn chung cũng khó khăn, ít người sống nổi bằng nghề mà phải làm đủ mọi nghề khác để kiếm sống.

Một thiệt thòi khác khi không có thị trường ảnh, công chúng gần như không biết hiện tại những bộ ảnh hay bức ảnh nào của Việt Nam nổi tiếng, có giá trị về nghệ thuật, giá trị văn hóa hay giá trị lịch sử...

Ngay như các Bảo tàng hay các trường Đại học của Việt Nam chưa có kế hoạch hay dự định mua các tác phẩm ảnh có giá trị để trưng bày, lưu trữ  như một tư liệu chuyên đề.  Đặc biệt so sánh các trường Đại học của Mỹ, Pháp, Đức, Anh, Nhật... họ thường mua những bức ảnnh theo nhiều xu hướng, đề tài... của những tác giả nổi tiếng và trở thành của cải của trường, dành cho sinh viên..., thậm chí nhiều trường trở nên danh tiếng nhờ mua và lưa giữ những bộ sưu tập ảnh khác nhau về trường phái, xu hướng, chất liệu của nhiều tác giả ở nhiều thời gian khác nhau.

Love memories 05

Vậy làm sao để có một thị trường ảnh Việt Nam? Liệu có một tổ chức nào có thể đứng ra vừa tổ chức được ngân hàng ảnh làm dữ liệu cho nền nhiếp ảnh quốc gia, vừa khai thác dùng cho những mục đích phục vụ cộng đồng, vừa bán ảnh cho khách hàng? Dĩ nhiên, tổ chức đó phải thật chuyên nghiệp, vừa có “Tầm” thẩm định ảnh, đánh giá giá trị thực sự của bức ảnh trên nhiều thang giá trị, vừa có “Tâm” để cho khách hàng có thể yên tâm mua ảnh.

Nên chăng VAPA- Hội nghệ sỹ nhiếp ảnh Việt Nam, kết hợp với Thông tấn xã Việt Nam, Hội Nhà báo Việt Nam cùng Cục Mỹ thuật - Nhiếp ảnh và Triển lãm, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, và kêu gọi các tổ chức xã hội hóa khác đóng vai trò như bà đỡ tư vấn trong thẩm định ảnh, xây dựng ngân hàng, dữ liệu cho một thị trường ảnh, làm cầu nối nghệ sỹ -  tác phẩm hay sản phẩm với thị trường... Ngoài ra khi có một thị trường ảnh đích thực, Bộ Tài chính cũng nên thiết lập một thể chế cho thị trường này từ việc định giá cho đến đánh thuế thu nhập theo luật định kinh doanh.

Cuộc “cách mạng 4.0” hiện tại cũng là một thuận lợi để có thể tạo một Ngân hàng ảnh trên mạng, ngoài việc trưng bày còn là những gian hàng ảnh cho mọi người có thể xem, lựa chọn, và việc mua bán trên mạng hiện thời cũng rất thuận tiện, mọi lúc mọi nơi.

Lẽ dĩ nhiên để có một thị trường ảnh Việt Nam đúng nghĩa, điều quan trọng nhất phải là sự chung tay của các nhiếp ảnh gia, gạt bỏ mọi thiên kiến cá nhân, đoàn kết, cùng vì một nền nhiếp ảnh Việt Nam có giá trị cao, sức lan tỏa lớn, mỗi tác phẩm là “hàng hóa” nhưng cũng là một “đại sứ” của Việt Nam.      

V.V (số 8, tháng 8/2019)

Ảnh trong bài:

Các tác phẩm trong bộ ảnh “Ký ức tình yêu” của Việt Văn, Huy chương bạc thể loại ảnh nude nghệ thuật (Nude- Fine Art) của cuộc thi PX3 (Paris, Pháp), triển lãm tại Anh, Mỹ, Pháp. Dù không rõ mặt người mẫu nhưng buộc phải có chữ ký cho phép của người mẫu nếu muốn bán ra thị trường.