Tri ân một tấm lòng

Trưng bày chuyên đề: “Họa sỹ Lê Lam - một tấm lòng vì miền Nam” là một trong những hoạt động kỷ niệm 40 năm ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước của Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. Triển lãm như một sự tri ân đối với họa sỹ Lê Lam - người đã sống trọn đời cho nghệ thuật và đã yêu da diết vùng đất và con người phương Nam. Nơi dây đã gắn bó với ông một thời gian khổ nhưng rất đáng tự hào. Ông đã tình nguyện tham gia cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc cùng bao đồng chí, đồng bào suốt những năm dài đằng đẵng (từ ngày 3/2/1966-8/3/1974).

Chân dung Đại tướng 

Chiến tranh đã lùi xa, 40 năm, kể từ ngày cả dân tộc hạnh phúc trong niềm vui thống nhất, là quãng thời gian cả dân tộc vượt qua bao khó khăn, thăng trầm để có ngày hôm nay đất nước được đổi thay, đời sống nhân dân được cải thiện tốt hơn. Phát huy truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, tuy còn nhiều khó khăn, nhưng từ năm 2014, Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh bắt đầu thực hiện kế hoạch mỗi năm tổ chức một triển lãm của một nghệ sỹ đã có nhiều đóng góp cho nền mỹ thuật Việt Nam nói chung và Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh nói riêng. Tháng 4/2014, triển lãm “Họa sỹ Huỳnh Phương Đông - một đời vì nghệ thuật” đã được tổ chức đúng dịp tháng Tư lịch sử và nhân kỷ niệm ngày sinh lần thứ 90 của họa sỹ lão thành Huỳnh Phương Đông. Triển lãm đã thành công và nhận được sự động viên, cổ vũ của không chỉ các lãnh đạo Thành phố, các họa sỹ, nhà điêu khắc, mà cả công chúng TP. Hồ Chí Minh.

Họa sỹ Lê Lam và Họa sỹ Huỳnh Phương Đông gặp lại trong ngày triển lãm

Triển lãm đã giới thiệu hơn 100 ký họa chân dung và 60 tranh (do họa sỹ Huỳnh Phương Đông cùng anh em chuyên môn Bảo tàng chọn trong hàng chục ngàn ký họa và tác phẩm) mà ông đang lưu giữ tại nhà. Người xem đã rất xúc động khi được nhìn thấy những bức hình chụp từ ngày xưa tại chiến trường, những lá thư ông và người vợ yêu đã gửi cho nhau những tình cảm thật sâu sắc, thủy chung và đáng trân trọng. Và năm nay cũng vậy, họa sỹ Lê Lam là người kế tiếp mà Bảo tàng muốn ghi nhận sự cống hiến của ông trong những năm kháng chiến chống Mỹ và những tình cảm mà ông dành cho miền Nam, cho Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh. Khi biết chuyện này, họa sỹ Huỳnh Phương Đông đã rất vui mừng và nói: “Đúng đấy, làm cho ông Lê Lam là xứng đáng”. Cùng các họa sỹ như Huỳnh Phương Đông, Cổ Tấn Long Châu, Thanh Châu, Trang Phượng, Nhất Tâm, Lê Tâm… họa sỹ Lê Lam đã có nhiều đóng góp cho Phòng Hội họa Giải phóng những năm kháng chiến chống Mỹ, trong công tác đào tạo, sáng tác và làm nhiệm vụ cấp bách tại chiến trường.

Ký họa của họa sỹ Lê Lam

Ký họa của họa sỹ Lê Lam

Trưng bày lần này giới thiệu 94 ký họa mà ông đã vẽ tại miền Nam thời kỳ đánh Mỹ và 35 tác phẩm gồm: sơn dầu, lụa, màu nước từ hàng vạn ký họa và tranh của ông ở Hà Nội. Tại trưng bày còn giới thiệu 10 tranh sơn dầu trong sưu tập của Bảo tàng Bến Tre (6 bức) và Bảo tàng Long An (4 bức). Như vậy, Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh không cần phải trưng bày bộ sưu tập ký họa và tác phẩm (hơn 100 bức) của họa sỹ Lê Lam đang lưu giữ tại Bảo tàng. Với hy vọng niềm vui của ông được trọn vẹn hơn, Bảo tàng còn giới thiệu 4 tác phẩm của hai cô con gái ông là nhà điêu khắc Bạch Hoa và họa sỹ Bạch Liên. Các cán bộ chuyên môn của Bảo tàng đã rất xúc động khi được cầm trên tay chiếc khăn vải dù, vật bất ly thân của ông trong suốt gần 9 năm ở chiến trường miền Nam, nay ông vẫn giữ như một “Vật báu”. Cùng với ông đi suốt chặng đường chiến tranh và vẫn bên ông cho đến tận bây giờ là những cuốn sổ tay chứa đựng bao kỷ niệm. Khó khăn lắm ông mới chịu rời xa những cuốn sổ nhỏ đã nhuốm màu thời gian và giao cho Bảo tàng để trưng bày cùng với chiếc khăn dù và hộp màu Leningrad mà ông mang từ Liên Xô về. Đó là những ghi chép bằng lời, ghi chép bằng hình trên suốt chặng đường sáng tạo nghệ thuật của ông. Giờ đây, khi lật từng trang, ông vẫn nhớ  như in từng chi tiết cùng những cảm xúc dâng trào. Đó là những năm tháng ông đã sống, chiến đấu và say mê ghi chép những trang nhật ký bằng tranh. “Giữa khí thế chiến đấu hừng hực của quân dân, chiếc thùng đạn đại liên của họa sỹ Lê Lam ngày càng thêm nặng với hàng ngàn ký họa và phác thảo. Đi đến đâu ông cũng tranh thủ mọi lúc để vẽ, để triển lãm cho quân, dân cùng xem và đều nhận được sự yêu mến, niềm phấn khởi từ đồng bào. Hàng trăm gương chiến đấu anh dũng miền Nam và hàng chục tranh cổ động khổ lớn… đã đến với đồng bào, chiến sỹ như những món ăn tinh thần quý giá. Mỗi tác phẩm vừa có ý nghĩa ngợi ca tình đoàn kết một lòng của quân dân Việt Nam, vừa là bằng chứng sống động tố cáo cuộc chiến tranh phi nghĩa của Mỹ ở Việt Nam” [1]. 

Tranh bình vận, trên bìa báo Văn nghệ Giải phóng  của họa sỹ Lê Lam

Lê Lam, Hành quân, ký họa màu nước

Vẽ chân dung là thế mạnh của họa sỹ Lê Lam ngay từ thời còn đi học. Ông thường nói: “Lê Lam may mắn được học với thầy Tô Ngọc Vân, được học ở thầy những kỹ nằng về nét, hình, màu”. Trong kho đồ sộ ký họa kháng chiến, mảng ký họa chân dung chiếm số lượng nhiều và đẹp. Rất nhiều bức hoàn hảo như một tác phẩm. Ông rất nhạy cảm và thật tinh tế nên “tóm” được thần thái của người được ký họa chân dung. Trưng bày cũng giới thiệu một số ký họa chân dung của ông như: Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chủ tịch Fidel Castro, anh hùng Che Guevara, Hồ Xuân Hương, Thúy Kiều… Những nét vẽ như xuất thần, những mảng màu tươi vui và bố cục đa dạng là đặc điểm ký họa kháng chiến của ông. “Xem các ký họa, sáng tác của Lê Lam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, người ta nhận thấy sự hồn hậu, dung dị và phóng khoáng như tính cách của con người phương Nam. Có lẽ, sự gắn bó, yêu thương sâu sắc của ông với mảnh đất và con người phương Nam đã khiến hơi thở cuộc sống và chất Nam bộ thấm đẫm vào tâm hồn, tác phẩm của ông một cách tự nhiên. “Tinh thần” Nam bộ còn theo ông đến sau này, khi đất nước đã hòa bình” [2]. Đúng như ông đã từng nói: “Tôi dành nửa cuộc đời mình cho miền Nam”.Trưng bày được bắt đầu chuẩn bị từ tháng 10/2014 và sẽ được khai mạc vào ngày 24/4/2015 tại Bảo tàng. Đây cũng là ngày họp mặt truyền thống ngành Mỹ thuật Giải phóng hàng năm tại Bảo tàng. Trưng bày cũng là hoạt động chào mừng 125 năm ngày sinh của Chủ tịch Hồ Chí Minh và sẽ được kéo dài đến hết ngày 24/5/2015. Trưng bày các chuyên đề này không chỉ để tri ân những người đã có công với nước, với dân, mà còn là hoạt động giáo dục về thẩm mỹ, truyền thống yêu nước, tinh thần sáng tạo cho các thế hệ trẻ hôm nay.

M.T.C

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 4/2015)