Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015, nhận diện nhân tố mới
Đến với Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam (TLMTVN) 2015, tôi cảm nhận được nhân tố mới cả về tổ chức lẫn nghệ thuật. Ấn tượng đầu tiên của tôi là các thế hệ tác giả đã thực sự “chịu chơi”, chơi hết mình, chơi nghiêm túc. Tự tin dám bỏ tiền của, công sức làm tác phẩm có khuôn khổ lớn, chất liệu quý đắt tiền để có được tác phẩm nghệ thuật ưng ý nhất tham gia triển lãm. Tìm hiểu sâu mới ngộ ra hai thế hệ tác giả 8x có 138 tác giả chiếm tỉ lệ 1/3 tác giả, thế hệ tác giả 7x có 103 tác giả cộng lại chiếm hơn 1/2 tác giả được trưng bày đã thực sự tạo nên một diện mạo nghệ thuật mới, giàu sức sống thanh xuân. Đó là một nhân tố mới.Ban Tổ chức và Hội đồng Nghệ thuật đã quyết định chỉ chọn 409 tác phẩm/4076 tác phẩm tham dự. Một tỉ lệ đáng ghi nhận 1/10. Điều mà các TLMTTQ nhiều lần còn ngập ngừng chưa dám quyết, sợ ảnh hưởng đến phong trào. Con số 1/10 đã khẳng định tiêu chí tuyển chọn “quý hồ tinh bất quý hồ đa”, cũng là một áp lực lớn với Ban Tổ chức và Hội đồng Nghệ thuật trước nhiều chiều dư luận trái chiều. Đó cũng là một nhân tố mới.Thú vị hơn, lần đầu tiên nhà phê bình mỹ thuật Phan Cẩm Thượng tham gia Hội đồng Nghệ thuật Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015. Một hiện tượng chưa từng thấy trong lịch sử các Hội đồng Nghệ thuật của TLMTTQ 69 năm qua. Chưa hết còn mời các họa sỹ, nhà điêu khắc trẻ đã thành danh tham gia Hội đồng Nghệ thuật như các họa sỹ: Nguyễn Nghĩa Phương, Đào Quốc Huy, Vũ Đình Tuấn và nhà điêu khắc Lê Lạng Lương, điều này đã thực sự thuyết phục các tác giả trẻ. Đó cũng là một nhân tố mới về mặt tổ chức, thiết chế mỹ thuật.Một khi tổ chức đã có những nhân tố mới thì tác động đến nghệ thuật, bản chất của nghệ thuật là nghệ thuật đối thoại.
Tôi có đôi lời bình chung để đối thoại với các tác giả, tác phẩm và công chúng yêu mỹ thuật trong TLMTVN 2015 góp phần tạo nên một diễn đàn phê bình mỹ thuật để: Ban Tổ chức, Hội đồng Nghệ thuật, các tác giả tự điều chỉnh mình trong sáng tác, thẩm định hưởng thụ mỹ thuật.Dễ thấy nhất không ít tác giả sáng tác tác phẩm theo bộ nhằm mở rộng không gian theo nhiều chiều thời gian, nói được nhiều nội dung cuộc sống của một đề tài chủ đề như các tác phẩm: A di đà Phật, Hà Nội, Hà Nội, Tuổi Teen, Tứ Quý, Người ở làng, Đi qua thời gian, Trâu,… Đó là một cách chiếm lĩnh không gian. Chẳng phải lịch sử mỹ thuật thế giới và Việt nam cách chiếm lĩnh không gian đó sao, tạo nên một phong cách nghệ thuật của từng thời đại: Cổ điển, Phục hưng, Ấn tượng, Lập thể, Siêu thực, Biểu hiện trừu tượng,…Dễ thấy thứ hai là: một Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015 có quy mô toàn quốc phong phú về thể loại: hội họa, đồ họa, điêu khắc, video art… và nhiều chất liệu: sơn mài, sơn dầu, lụa, giấy dó, acrylic, gỗ đã, đồng sắt, thủ ấn họa, bút sắt… Mỗi một chất liệu đều có một vẻ đẹp đặc thù và một kĩ thuật riêng đã thực sự làm phong phú đa dạng Triển lãm Mỹ thuật Việt Nam 2015.
Lê Trần Hậu Anh, Hoa phong ba, sơn dầu, 2015
Triệu Khắc Lễ, Đám cưới ngày xưa, acrylic, 2013
Đỗ Thị Ninh, Thành phố vì hòa bình,sơn mài, 2015
Tôi xin được bình một chút về hai tác phẩm được huy chương vàng mà tôi đồng quan điểm với Hội đồng Nghệ thuật. Còn các tác phẩm được Huy chương Bạc, Đồng không ít tác phẩm có độ vênh với Hội đồng Nghệ thuật, âu cũng là lẽ thường tình trong thẩm định Nghệ thuật. Tất cả tùy thuộc vào cái thích, cái gu của mỗi người, của Hội đồng. Không được phép áp đặt nhau.Tượng đài Mẹ Việt Nam anh hùng của Đinh Gia Thắng, cái được làm nên cái riêng, so với các tượng đài Việt Nam khác là cách chiếm lĩnh không gian. Tượng mẹ và phù điêu các con nằm trong một khối lớn như một ngọn núi, mở rộng không gian theo chiều ngang, tôi liên tưởng đến kiểu thức kiến trúc đình chùa Việt Nam. Một nét riêng của dân tộc khác với kiểu thức kiến trúc nhà thờ phương Tây thường chiếm lĩnh không gian theo chiều cao. Đặc biệt biết xử lý hài hòa hai khối âm dương: tượng mẹ thiên về khối dương hội đủ khả năng khắc họa chân dung mẹ. Còn phù điêu các con thiên về khối âm, hội đủ khả năng khai thác các yếu tố tạo hình của chủ nghĩa hiện đại góp phần làm sáng tỏ nội dung tư tưởng. Một không gian đặt rộng gắn với dải Trường Sơn, núi non hùng vĩ, hướng ra biển.Tranh khắc gỗ A di đà Phật theo bộ ba tấm khuôn khổ 100x50x70cm của Nguyễn Khắc Hân với chất liệu khắc gỗ khuôn khổ như vậy là lớn, phải làm chủ được chất liệu kỹ thuật mới hội đủ khả năng diễn tả không gian chùa, tĩnh lặng trang nghiêm giàu truyền thống và hiện đại.
Hoàng Đình Tài, Phiên chợ Xín Mần, sơn dầu, 2013
Nguyễn Công Văn, Lễ mở cửa tháp, sơn dầu, 2013
Lê Mai Trinh, Áo dài hoa bay, sơn dầu, 2014
Các tác phẩm nghệ thuật sơn mài đã biết tiếp thu tinh hoa của nghệ thuật sơn mài truyền thống, một thời vàng son theo tiêu chí thẩm định giá trị nghệ thuật: phẳng, bong, trong và độ sâu thăm thẳm của màu như: Lên đồng, Ngày xưa, Ngày mới, Chiều quê, Hoa chuối rừng, Những cánh tay sức người và thành quả, Bóng thời gian,…Các tác phẩm sơn dầu: biết tiếp thu phong cách sáng tác sơn dầu, giàu bản sắc Dân tộc và thời đại của các danh họa Việt Nam, vẽ theo quan niệm tạo hình nghệ thuật phương Đông - Việt Nam, vẽ theo cái cảm chứ không vẽ theo cái thấy như: Mẹ Việt, Bản sắc Chămpa, Lễ hội cầu Ngư, Qua đèo Pha Đin. Các tác phẩm lụa biết phát huy vẻ đẹp đặc thù của chất liệu lụa óng ả nhung mịn, giàu chất thơ, khoe cho được thớ dọc ganh ngang của nền lụa, với kĩ thuật nhuộm rửa sao cho trong trẻo như: Tiêu bản năm 20xx, Góc phố, Chợ người Dao, Giữ biển đảo quê hương,…Các tác phẩm đồ họa phong phú về loại hình, thể loại chất liệu, kĩ thuật nằm trong dòng chảy chung của nghệ thuật Đồ họa thế giới và Việt Nam như: Đông về, Chuyện của những người chồng, Đi qua thời gian, Ai về Thủ đô, Mắt biển, Nét xưa, Người Việt Nam, Tiếng đêm,…Các tác phẩm điêu khắc ngoài các chất liệu truyền thống như gỗ và đá còn sử dụng nhiều chất liệu kỹ thuật hiện đại như sắt, đồng, giấy, than đá, nhôm, compozit và chất liệu tổng hợp, hội đủ điều kiện, tạo được nhiều chiều, nhiều hướng không gian với khối âm, khối dương, hiện và ảo mà có khi ta chỉ cảm nhận được về khối như Phiên chợ chiều, Chân quê, Voi đàn, Hoa đỏ, Người tình, Thành phố trong mơ, Vũ điệu hoa sen, Mùa len trâu, Mùa biển, Giãn nở,…Tựu chung hình thức tạo hình, phong cách nghệ thuật theo cảm quan của thời đại mình đang sống, nằm trong dòng chảy chung của phong cách nghệ thuật thời đại của dân tộc những thập niên đầu thế kỷ 21. Định hình định vị một phong cách nghệ thuật của thế hệ mình.
L.Q.B
(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 1+2/2016)