Triển lãm tư liệu Linh vật Nghê Việt: Nỗ lực quảng bá giá trị văn hóa Việt

Ngày 15/8/2018, tại Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng đã khai mạc Triển lãm tư liệu Linh vật Nghê Việt, Triển lãm do Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao TP. Đà Nẵng tổ chức.

Nghê là linh vật đã xuất hiện từ lâu trong văn hóa của người Việt, hình ảnh Nghê được khắc trên bia đá, vẽ trên đồ thờ, Nghê được chạm trên kiến trúc, Nghê được tô, đắp chầu trước cổng… Nghê xuất hiện trong không gian tôn giáo, tín ngưỡng như chùa, đình, đền, miếu, Nghê có trong cung điện, lăng tẩm… Trong thời gian qua, linh vật này dường như đã bị lãng quên, bị người Việt thay thế bằng những biểu tượng linh vật không phù hợp với văn hóa Việt Nam. Nguy hại hơn, những linh vật mang biểu tượng văn hóa nước ngoài lại được sao chép, nhân rộng, bày đặt khắp nơi từ công sở đến di tích, từ tư gia đến nơi công cộng. Chỉ trong vòng mấy chục năm qua, biểu tượng, linh vật của nước ngoài đã bị nhiều người trong chúng ta nhầm lẫm là linh vật của người Việt.

Trước thực trạng đó, nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, ngày 08 tháng 8 năm 2014, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Công văn số 2662/BVHTTDL-MTNATL về việc không sử dụng sản phẩm, biểu tượng, linh vật không phù hợp với thuần phong mỹ tục Việt Nam. Mới đây, ngày 03 tháng 4 năm 2018, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tiếp tục ban hành Công văn số 1313/BVHTTDL-MTNATL về việc tượng, biểu tượng đặt tại cơ quan, đơn vị, khu du lịch, địa điểm công cộng có nội dung và hình thức không phù hợp với văn hóa Việt Nam. Song hành với việc thực hiện Luật Di sản văn hóa, Nghị định số 113/NĐ-CP của Chính phủ về hoạt động mỹ thuật, 4 năm qua, bằng nhiều hình thức khác nhau Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy Ban nhân dân, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch các tỉnh, thành phố cùng các cơ quan truyền thông đã thực hiện tuyên truyền sâu rộng trong cộng đồng làm lành mạnh hóa môi trường thẩm mỹ, bảo tồn phát huy các giá trị di sản. Triển lãm tư liệu Linh vật Nghê Việt được trưng bày tại Đà Nẵng lần này là một trong những hoạt động như vậy.

Thứ trưởng Bộ VHTTDL Đặng Thị Bích Liên phát biểu chỉ đạo. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

Tham dự Lễ Khai mạc Triển lãm có sự hiện diện của các nhà sư, các nghệ nhân, chủ cơ sở điêu khắc đá của Đà Nẵng và nghệ nhân gốm Hội An, Quảng Nam. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

Ông Dương Văn Quynh, Phó Cục trưởng Cục MTNATL. Trưởng Ban Tổ chức Triển lãm phát biểu Khai mạc. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

Ông Huỳnh Văn Hùng, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Đà Nẵng phát biểu tại Triển lãm

Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên và ông Đặng Việt Dũng, Phó Chủ tịch UBND thành phố Đà Nẵng cùng các đại biểu cắt băng khai mạc Triển lãm. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

Triển lãm nhằm tuyên truyền và quảng bá về linh vật Nghê - biểu tượng văn hóa truyền thống của người Việt, giúp cộng đồng, các đơn vị sản xuất, kinh doanh phân biệt rõ hình tượng linh vật Nghê của Việt Nam với các linh vật của nước ngoài như sư tử, kỳ lân, tì hưu… Triển lãm nhằm nâng cao nhận thức của xã hội trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản mỹ thuật truyền thống; lành mạnh môi trường thẩm mỹ của cộng đồng, giữ gìn truyền thống văn hóa và tuân thủ quy định của pháp luật hiện hành.

Triển lãm trưng bày 200 tư liệu hình ảnh, bản vẽ giới thiệu về linh vật Nghê được sưu tầm từ các di tích, hiện vật bảo tàng, có bày một số tư liệu ảnh, hình vẽ về các linh vật của Trung Hoa, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ để so sánh. Các nội dung được chú giải chi tiết, khoa học về nguồn gốc, đặc điểm, ý nghĩa, mục đích sử dụng. Đây là những tư liệu đã được TS. Trần Hậu Yên Thế nghiên cứu từ năm 2009 và công bố năm 2017.

Qua các tư liệu trưng bày, người xem thấy được sự phong phú của linh vật Nghê trong văn hóa Việt, sự tương đồng và khác biệt với linh vật của các quốc gia trong khu vực. Đặc biệt, người xem thấy được sự tài hoa của cha ông ta trong việc sáng tạo ra các tác phẩm linh vật Nghê phong phú, đa dạng, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam.

Từ thời điểm Công văn số 2662/BVHTTDL-MTNATL được ban hành, đến nay, sau 4 năm thực hiện (2014 -2018), Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch luôn nhận được sự ủng hộ, đồng thuận của xã hội, đặc biệt là giới truyền thông.

Ngoài tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc sử dụng biểu tượng, linh vật, đồ thờ trong các di tích theo Luật di sản văn hóa, 4 năm qua, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng các địa phương đã đẩy mạnh công tác giáo dục, tuyên truyền, vận động các cơ sở thờ tự, cơ quan, công sở không sử dụng tượng, biểu tượng, linh vật không phù hợp với văn hóa Việt Nam.

Lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch thường xuyên chỉ đạo các đơn vị chức năng phối hợp với các Bộ, Ban, ngành của Trung ương, Ủy ban nhân dân, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa và Thể thao các địa phương tổ chức hoạt động tuyên truyền, nhằm nâng cao nhận thức của người dân về giá trị di sản, đặc biệt là giá trị của linh vật Việt, cụ thể như:

- Triển lãm hiện vật Sư tử và Nghê do Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Nam Định phối hợp tổ chức tại nhiều địa phương (2014 - 2015); 

- Triển lãm hiện vật Linh vật Việt Nam do Bảo tàng Lịch sử Quốc gia tổ chức (2015);

- Triển lãm ảnh và hiện vật Linh vật Việt do Bảo tàng Hà Nội tổ chức (2016) và đặc biệt, hôm nay chúng ta có mặt tại đây để dự Triển lãm tư liệu Linh vật Nghê Việt.

Ông Phạm Bá Ngọc, Giám đốc Công ty TNHH Vạn Bảo Ngọc  trao phiên bản tượng linh vật Nghê của đền vua Đinh Tiên Hoàng, Ninh Bình cho Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng trước sự chứng kiến của Lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm; Ủy ban nhân dân TP. Đà Nẵng, Sở Văn hóa và Thể thao TP. Đà Nẵng và các đại biểu tham dự Khai mạc Triển lãm. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

Nhà điêu khắc Phạm Bá Ngọc, Giám đốc Công ty TNHH Vạn Bảo Ngọc, Ninh Bình phát biểu tại Triển lãm chia sẻ những cảm xúc và việc làm của ông khi hưởng ứng Công văn số 2662 của Bộ VHTTDL

Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên tặng sách cho các nghệ nhân làng đá mỹ nghệ Non Nước, Đà Nẵng và nghệ nhân làng gốm Thanh Hà, Hội An, Quảng Nam. Ảnh: Ngọc Hà

Các nghệ nhân điêu khắc đá rất mong đợi tạo ra các sản phẩm linh vật Nghê từ các mẫu truyền thống của Việt Nam. Ảnh: Ngọc Hà

Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

 Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên giới thiệu với ông Đặng Việt Dũng về linh vật nghê được làm quà tặng du lịch. Ảnh: Hiệp Trịnh

Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên cùng các đại biểu tham quan triển lãm. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

Tại Triển lãm, các cháu nhỏ rất thích thú với các sản phẩm quà tặng là tượng linh vật Nghê. Ảnh: Ngọc Hà

Bà Trần Thị Thu Đông, Phó Cục trưởng Cục MTNATL, Tổng Biên tập Tạp chí Mỹ thuật và Nhiếp ảnh cùng PGS. TS. Phan Thanh Bình, Hiệu trưởng Trường Đại học Nghệ thuật Huế xem Triển lãm

Nhiều học sinh, sinh viên của Đà Nẵng quan tâm và thích thú với những nội dung trưng bày. Ảnh: Huỳnh Văn Truyền

Triển lãm thu hút nhiều công chúng của TP. Đà Nẵng tới xem. Ảnh: Hiệp Trịnh

Các Triển lãm đã được công chúng, đặc biệt là thế hệ trẻ đón nhận, giúp người xem nhận diện biểu tượng, linh vật Việt được rõ hơn.

Cùng với đó, hưởng ứng tinh thần của Công văn số 2662, các nhà điêu khắc, nghệ nhân đã nghiên cứu, chế tác biểu tượng, linh vật mang bản sắc văn hóa truyền thống Việt Nam. Hiện nay các sản phẩm linh vật Nghê Việt đã được cộng đồng ưa chuộng sử dụng.

Tại Lễ Khai mạc Triển lãm, TS. Đặng Thị Bích Liên, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và ông Huỳnh Văn Hùng, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP. Đà Nẵng đã tặng sách Phác họa Nghê - Gã linh vật bên rìa (nhìn từ đến Vua Đinh, Vua Lê) cho các nghệ nhân Làng đá mỹ nghệ Non Nước, Đà Nẵng và Ban Quản lý và nghệ nhân làng gốm Thanh Hà, Hội An, Quảng Nam. Nhân dịp này, cán bộ Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm và Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng đã có chuyến khảo sát và làm việc tại Làng đá mỹ nghệ Non Nước, Ngũ Hành Sơn. Tại đây, đoàn đã tìm hiểu về việc sản xuất, chế tác sản phẩm điêu khắc đá của bà con làng nghề trong thời gian qua. Đoàn công tác đã tặng sách Phác họa Nghê - Gã linh vật bên rìa (nhìn từ đến Vua Đinh, Vua Lê) cho các nghệ nhân.

Bà Trần Thị Thu Đông, Phó Cục trưởng Cục MTNATL tặng sách “Phác họa Nghê - Gã linh vật bên rìa” cho Ban Quản lý làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước, Đà Nẵng

Sách Phác họa Nghê - Gã linh vật bên rìa (nhìn từ đến Vua Đinh, Vua Lê) của tác giả Trần Hậu Yên Thế (Chủ biên), Nguyễn Đức Hòa, Hồ Hữu Long là công trình được các tác giả sưu tầm, nghiên cứu từ năm 2007. Sau khi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành Công văn số 2662, trước nhu cầu bức thiết của xã hội cần tìm hiểu về linh vật của người Việt, các tác giả đã dành nhiều thời gian để sớm xuất bản sách phục vụ cộng đồng. Đây là tài liệu tham khảo giúp các nghệ nhân điêu khắc nghiên cứu chế tác, sáng tạo ra các sản phẩm mang bản sắc văn hóa Việt Nam.

Tại Lễ Khai mạc Triển lãm, Công ty TNHH Vạn Bảo Ngọc, tỉnh Ninh Bình đã tặng 02 phiên  bản (01 đôi) tượng linh vật Nghê cho Bảo tàng Mỹ thuật Đà Nẵng. Tượng có phong cách nghệ thuật thế kỷ 17, chất liệu đá xanh, kích thước phiên bản: cao 85cm (kích thước hiện vật thật cao 100cm). Đây là 2 tượng linh vật Nghê (trong 4 tượng linh vật Nghê) hiện đang bày tại Di tích Quốc gia Đặc Biệt đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình.

Công ty TNHH Vạn Bảo Ngọc là doanh nghiệp của Ninh Bình đã hưởng ứng mạnh mẽ thực hiện chủ trương của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trong việc quảng bá văn hóa truyền thống, đặc biệt là linh vật Việt. Thời gian qua, Công ty Vạn Bảo Ngọc đã nghiên cứu, chế tác ra nhiều sản phẩm quà tặng mang đặc trưng mỹ thuật truyền thống của địa phương, đặc biệt là tượng linh vật Nghê mang bản sắc văn hóa truyền thống Việt Nam phục vụ du lịch, thay thế các sản phẩm quà tặng có xuất xứ nước ngoài. Trong Triển lãm đã bày một số sản phẩm tượng linh vật Nghê là sản phẩm thủ công mỹ nghệ, quà tặng do Công ty TNHH Vạn Bảo Ngọc sản xuất. Các sản phẩm linh vật Nghê này đã được Lãnh đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Lãnh đạo tỉnh Ninh Bình sử dụng làm quà tặng bạn bè quốc tế.

Tại Triển lãm, ông Phùng Đình Anh, chủ cơ sở sản xuất đá mỹ nghệ (Ngũ Hành Sơn) cho biết: Nếu trước đây cơ sở chủ yếu sản xuất sư tử đá, tỳ hưu… ngoại lai thì nay các mặt hàng được sản xuất và cung ứng ra thị trường chủ yếu là linh vật Việt. Khách hàng cũng dần quen và yêu cầu các sản phẩm này nhiều hơn. Theo ông Anh, tiếp cận các tư liệu và hiện vật trưng bày trong triển lãm, ông thật sự khâm phục về sự phong phú của linh vật Nghê trong văn hóa Việt, sự tài hoa của cha ông trong việc sáng tạo ra các tác phẩm linh vật Nghê phong phú, đa dạng, mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Cũng từ những tư liệu này mà ông có thể nhận ra sự tương đồng và khác biệt của linh vật nghê Việt với linh vật của các quốc gia trong khu vực. 

Nhiều nghệ nhân của làng nghề cũng cho biết, thời gian đầu mới chuyển qua sản xuất các sản phẩm biểu tượng linh vật Việt bản thân họ cũng rất bối rối, không hình dung hết. Chưa kể, khách hàng đặt hàng yêu cầu sản phẩm linh vật mang yếu tố ngoại lai thì họ khó lòng từ chối vì sợ mất lòng khách. Nhưng đến nay, nghệ nhân làng nghề cũng ý thức hơn về việc thuyết phục khách hàng, sáng tác các sản phẩm trưng bày trong di tích, nơi thờ tự, công sở mang yếu tố linh vật Việt sắc sảo, tinh tế để khách hàng ưng ý. Bên cạnh đó, phần lớn các khách hàng cũng đã phần nào hiểu hơn về vấn đề này, tâm lý “sính linh vật ngoại lai” cũng đã giảm hẳn. 

Ông Nguyễn Văn Bảy, một doanh nghiệp chuyên sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ, các mặt hàng trang trí nhà cửa, công sở, đình thờ từ gỗ tại làng mộc Kim Bồng (Hội An, Quảng Nam) cho biết khi nghe thông tin về triển lãm này ông và nhiều bạn bè cùng làm trong nghề gỗ đã tìm đến để xem. Cách trưng bày, diễn giải của triển lãm này giúp ông hiểu thêm về  đặc điểm, đặc trưng của linh vật Nghê Việt, từ đó sẽ tham khảo, tìm hiểu để áp dụng trong việc chế tác các sản phẩm theo yêu cầu của khách hàng. 

Phát biểu tại Lễ Khai mạc, Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên đã nêu rõ vai trò của thành phố Đà Nẵng trong việc quảng bá văn hóa, đặc biệt là quảng bá biểu tượng, linh vật Việt “Thành phố Đà Nẵng hiện nay là một trong những điểm đến không thể thiếu của khách du lịch trong và ngoài nước, Đà Nẵng có Làng nghề đá mỹ nghệ Non Nước, nơi đây có nhiều thợ điêu khắc đá tài hoa, du khách trong nước và quốc tế đến với Đà Nẵng ngày càng tăng. Vì vậy, thành phố này đã trở thành trung tâm quảng bá văn hóa truyền thống, là cầu nối văn hóa Việt Nam ra với thế giới. Đặc biệt, thông qua các sản phẩm điêu khắc của các nghệ nhân làng đá mỹ nghệ Non Nước, bản sắc văn hóa truyền thống Việt Nam đến với bạn bè quốc tế, đây là niềm vinh dự cũng là nhiệm vụ hết sức lớn lao với người dân Đà Nẵng nói chung và các nghệ nhân làng đá mỹ nghệ Non Nước nói riêng”.

Thứ trưởng Đặng Thị Bích Liên đã nhấn mạnh tầm quan trọng của Triển lãm tư liệu Linh vật Nghê Việt với thợ thủ công mỹ nghệ tại Đà Nẵng: “Triển lãm là một kênh thông tin để các nghệ nhân điêu khắc đá, công chúng TP. Đà Nẵng tiếp xúc với các tác phẩm thủ công truyền thống của Việt Nam. Qua các tư liệu hình ảnh, bản vẽ, chú giải về nguồn gốc, đặc điểm của các linh vật Nghê bày trong Triển lãm này, công chúng, đặc biệt nghệ nhân điêu khắc làng đá Non Nước sẽ tham khảo để tạo ra các sản phẩm tượng linh vật Việt mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam”.

Triển lãm tư liệu Linh vật Nghê Việt kéo dài đến hết ngày 30 tháng 8 năm 2018.

Đ.B