Tín hiệu mừng xuân

Dưới tiết trời se lạnh, đất trời, núi rừng Điện Biên đang dần chuyển mình sang xuân, màu vàng trên nương lúa giờ đã nhường lại cho nàng Dã quỳ. Đó cũng là lúc đồng bào người H’Mông Tây Bắc đón Tết. Khi công việc mùa vụ đã kết thúc, hạt thóc đã về nhà, họ nghỉ ngơi đón Tết. Không giống như Tết Nguyên Đán, người Mông ăn Tết không cố định vào một thời gian cụ thể, họ đón Tết rải rác từ đầu tháng 11 âm lịch cho đến hết tháng, thường rơi vào tháng 12 dương lịch. Đi dọc vùng núi Tây Bắc trong khoảng tháng 12 dương lịch ta sẽ bắt gặp đâu đó trên những bãi đất, đầu bản những tốp ném pao, đánh tù lu, đám thanh niên xúng xính váy áo tụ họp trong lời ca tiếng hát và điệu khèn. Người Mông vốn chăm chỉ, cần mẫn nhưng đến Tết mọi công việc cũng tạm gác lại, theo quan niệm của người Mông, ngày Tết cổ truyền là ngày vui, là ngày sum họp của các thành viên trong gia đình, Tết còn là dịp để mọi người nghỉ ngơi, vui chơi sau một năm lao động vất vả. Năm cũ đi qua sẽ mang mọi điều xấu đi cùng, năm mới mang tới sự tốt lành, mùa vụ bội thu.

Cứ vào mỗi dịp tết các gia đình lại chuẩn bị giấy bản cắt vừa bàn tay được dính lông gà, sau đó để vào vị trí thờ tổ tiên. Những vị trí trong nhà như cửa ra vào, xà, cột đều được dán giấy bản, cho đến những vật dụng lao động như lu-cở, cuốc, xẻng… cũng được dán giấy bản như một hình thức thông báo năm mới đến rồi, con người và mọi vật đã làm việc vất vả cần được nghỉ ngơi. Vào những ngày xuân, không khí, đất trời tạo cho còn người sự sảng khoái lâng lâng tinh thần phấn chấn, âm hưởng của mùa xuân hòa vào lòng người, tiếng ồn ào, sự huyên náo của đám trẻ con khoe áo mới, của những tốp thanh niên vui đùa đang ném pao, đánh cù... đâu đó những lời chào thân mật, những lời chúc năm mới tốt đẹp càng làm không khí mùa xuân thêm rộn rã.Nếu mới bắt gặp nhiều người sẽ không khỏi thắc mắc về sự đơn điệu của trò chơi ném Pao. Quả Pao được chàng trai cô gái ném qua ném lại hàng giờ mà không biết chán, những ngày sau đó họ vẫn háo hức đến điểm hẹn ấy. Ném Pao không chỉ đơn thuần là trò chơi mà ẩn chứa trong đó nhiều điều thú vị. Đây là cơ hội để các chàng trai cô gái ở những bản khác có cơ hội được gặp gỡ, giao lưu tìm hiểu về nhau. Cái e thẹn của thủa ban đầu, cái tình cái ý của người con gái dành cho người con trai mặc dù rất kín đáo nhưng cũng rất dễ nhận ra; nó thể hiện qua hành động cử chỉ khi ném quả Pao, ẩn chứa sự giao duyên qua ánh mắt, nụ cười. “Nào em có tình, nào anh có tình thì đừng để pao rơi xuống đất. Quả pao anh ném, quả pao em ném, đem cả lòng mình cho nhau. Mắt không rời mắt, tay không ngừng tay, mà bao lời đã nói”...Quả Pao của người con gái Mông cũng đầy ý nghĩa, nó thể hiện bàn tay khéo léo của người con gái H’Mông qua sự cần mẫn tỉ mỉ trong từng đường chỉ, màu sắc… của quả Pao. Tình yêu của các chàng trai cô gái cũng được nhen nhóm từ những ngày hội xuân như thế.Những hình ảnh về ngày xuân của người Mông như ném Pao, múa khèn trên những cung đường Tây Bắc giờ không còn phổ biến như trước, mặc dù đang là thời điểm tết cổ truyền của người Mông.

Những năm trở lại đây diện mạo các xã vùng cao của tỉnh Điện Biên và vùng Tây Bắc nói chung đã có nhiều thay đổi, cái nghèo cái đói tuy vẫn hiện hữu nhưng nhìn chung cuộc sống đã khá hơn trước rất nhiều, cái ăn cái mặc ở nhiều nơi không còn quá cơ cực, được như vậy là nhờ có sự quan tâm đầu tư của Nhà nước, từ những chương trình mục tiêu quốc gia được triển khai thực hiện, người dân được thụ hưởng nhiều lợi ích, chất lượng cuộc sống ngày càng được nâng lên; đường đến các xã vùng cao đã thuận lợi hơn, hệ thống nước sinh hoạt được dẫn về từng bản, người dân đã quen thuộc với truyền hình, những thiết bị điện trong sinh hoạt và lao động sản suất; những chiếc xe máy đắt tiền là phương tiện đi lại của người dân không còn là xa xỉ. Cùng với đó là việc thay đổi tập quán canh tác, phương thức sản xuất mới… đã tạo tiền đề để người dân vùng cao phát triển kinh tế ngày một đi lên. Nhiều trường học kiên cố được xây mới, trẻ em đến tuổi đi học đều được đến trường, nhiều người dân trong các bản vùng cao ngoài việc làm nông nghiệp đã biết tìm những công việc bên ngoài địa phương mình, có thu nhập cao hơn. Học sinh trong độ tuổi học phổ thông đều được học tập trung ở các trường bán trú ở trung tâm xã, huyện, theo học các trường chuyên nghiệp ở tỉnh, các em phải sống xa gia đình do đó việc đón Tết theo phong tục của người Mông ở nhiều nơi cũng lùi lại ăn Tết chính theo Tết nguyên đán cổ truyền. Cũng vì thế mà các phong tục văn hóa, sinh hoạt cộng đồng cũng dần mai một, Những điệu múa khèn không còn phổ biến, chỉ xuất hiện trong các lễ hội văn hóa, trang phục của các thiếu nữ H’Mông tuy vẫn được duy sử dụng hàng ngày, nhưng cũng có sự thay đổi, giao thoa kiểu cách với trang phục của dân tộc khác, sự tiện lợi về phương tiện đi lại và thông tin liên lạc đã giúp cho việc kết giao dễ dàng hơn.Quả Pao không còn được dùng nhiều như trước nhưng nó vẫn như một tín hiệu truyền đi thông điệp tình yêu, báo hiệu mùa xuân, vẫn là cầu nối là sợi dây mai mối không thể thiếu trong những ngày hội xuân. Trong ngày hội văn hóa đầy ý nghĩa của dân tộc H’Mông vùng Tây bắc.

Bài và ảnh : Lê Hùng

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 1+2/2016)