Nhiếp ảnh nghệ thuật cần đổi mới để phát triển

Trong các chuyên ngành văn học nghệ thuật, ít có lĩnh vực nào sôi động như nhiếp ảnh vì đây là bộ môn nghệ thuật có hoạt động sôi nổi, nhanh, linh hoạt, dễ tiếp cận nhiều vấn đề của đất nước. Vì thế, nhiều địa phương, tổ chức, đơn vị thường dùng nhiếp ảnh phục vụ cho công tác tuyên truyền, quảng bá nhiệm vụ của mình. Cho nên, các hoạt động nhiếp ảnh diễn ra thường xuyên, ở khắp các vùng miền của đất nước.

Trong phạm vi bài viết này, tác giả chỉ phản ánh hoạt động của nhiếp ảnh nghệ thuật trong 5 năm gần nhất mà tổ chức được giao nhiệm vụ tập hợp lực lượng nghệ sỹ sáng tác ở lĩnh vực này là Hội Nghệ sỹ Nhiếp ảnh Việt Nam (NSNAVN).

Thành phố biển toả sáng. Ảnh: Trần Bảo Hòa

Những thành tựu đạt được

Hiện nay, Hội NSNAVN có hơn 1.000 hội viên trên tổng số khoảng 3.000 nhà nhiếp ảnh của 63 tỉnh/thành trên cả nước với nhiều hoạt động đa dạng, phong phú, khẳng định vai trò, vị thế của nhiếp ảnh Việt Nam ở trong nước và quốc tế.

Hai năm một lần, Hội NSNAVN tổ chức định kỳ cuộc thi ảnh nghệ thuật quốc tế tại Việt Nam và phối hợp với Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm tổ chức “Triển lãm ảnh nghệ thuật Việt Nam”. Bên cạnh đấy, Hội còn tổ chức, phối hợp tổ chức các cuộc thi, triển lãm chuyên đề mang tính chuyên sâu như cuộc thi ảnh nghệ thuật đề tài “Biển đảo quê hương” phối hợp với Ban Tuyên giáo Trung ương; cuộc thi phóng sự ảnh “Việt Nam - Đất nước, Con người” với báo Tuổi Trẻ Tp. HCM; “Đất nước, con người bè bạn quốc tế qua ống kính các nhà nhiếp ảnh Việt Nam”; “Tôi yêu Việt Nam”, “Việt Nam hôm nay” với Tổng cục Du lịch; “Khoảnh khắc Vàng” với TTXVN; “Khoảnh khắc V-League 2016 và 2017” với Liên đoàn bóng đá Việt Nam; cuộc thi “TKV - khơi dậy tiềm năng đất nước” với Tập đoàn Than và Khoáng sản Việt Nam; “EVN- 60 năm thắp sáng niềm tin” và “EVN - 65 năm đồng hành cùng đất nước” với Tập đoàn Điện lực Việt Nam...

Mùa vàng Bắc Sơn. Ảnh: Bùi Vinh Thuận

Một hoạt động rất quan trọng nữa là liên hoan ảnh 8 khu vực, đây là sân chơi hấp dẫn và đã trở thành “Thương hiệu” của nhiếp ảnh khu vực, là hoạt động quan trọng nhất trong năm của giới nhiếp ảnh các vùng miền. Vì thế thu hút đông đảo nghệ sỹ và các nhà nhiếp ảnh tham gia. 

Công tác mở trại sáng tác - tập huấn đã có nhiều đổi mới về tổ chức, phương thức hoạt động nghiệp vụ cũng như số lượng trại. Được sự phân bổ của Trung tâm hỗ trợ sáng tác văn học nghệ thuật (Bộ VHTTDL), Hội NSNAVN đã phối hợp tổ chức 12 trại sáng tác tại Đại Lải, Tam Đảo, Nha Trang, Đà Nẵng, Vũng Tàu. Ngoài các trại của Bộ, Hội còn tổ chức, phối hợp tổ chức theo phương thức xã hội hoá nhiều trại tập huấn sáng tác theo hướng chuyên nghiệp.

Hiện nay, sự phát triển vượt bậc của cách mạng công nghệ 4.0 hỗ trợ cho nhiếp ảnh thật sự “thăng hoa” trong sáng tác cũng như hỗ trợ cho việc tổ chức hoạt động nhiếp ảnh. Không chỉ áp dụng công nghệ đối với cuộc thi quốc tế mà còn ở tất cả các cuộc thi và liên hoan khu vực, Hội đều áp dụng công nghệ gửi ảnh dự thi và chấm ảnh online. Còn đối với từng cá nhân sáng tác ảnh nghệ thuật cũng như các thể loại ảnh khác thì công nghệ, kỹ thuật số đã trở thành phương tiện không chỉ đồng hành mà còn gắn chặt với ý tưởng, với tác nghiệp và xử lý hậu kỳ.

Trong 5 năm, Hội NSNAVN đã tổ chức, phối hợp tổ chức, bảo trợ hàng trăm cuộc thi, triển lãm với hàng nghìn ảnh có chất lượng công bố với xã hội và những người yêu nghệ thuật nhiếp ảnh. Nhiều bức ảnh có giá trị đã được lưu giữ tại các tổ chức, đơn vị, doanh nghiệp để phục vụ thưởng lãm của công chúng.

Trung du thức giấc. Ảnh: Nguyễn Thị Hải Yến

Phải khẳng định, nhiếp ảnh là một chuyên ngành nghệ thuật hội nhập quốc tế mạnh mẽ nhất. Trên nền của công nghệ, kỹ thuật số và đường truyền internet, nhiếp ảnh không còn biên giới cả về địa lý và ngôn ngữ giữa các quốc gia. Lợi thế này giúp cho nhiếp ảnh Việt Nam hội nhập hiệu quả, đưa tác phẩm có giá trị của Việt Nam ra giới thiệu với bạn bè quốc tế và ngược lại. Nhiều nghệ sỹ nhiếp ảnh Việt Nam còn tham dự các cuộc thi ảnh do các quốc gia tổ chức và đoạt hàng trăm giải thưởng, từ đó được FIAP và các tổ chức nhiếp ảnh quốc tế công nhận và phong tước hiệu các loại. Hiện nay, Khối các nước ASEAN đang vận động thành lập Liên đoàn nhiếp ảnh nghệ thuật ASEAN để tổ chức các hoạt động nhiếp ảnh trong khối và Việt Nam là thành viên sáng lập. Việt Nam hiện có 2 câu lạc bộ là thành viên của FIAP: CLB Gia Định và CLB Kiên Giang.

Nhưng có lẽ tự hào nhất của giới nhiếp ảnh trong nhiệm kỳ đó là có 5 nghệ sỹ nhiếp ảnh và nhà nhiếp ảnh được tặng thưởng Giải thưởng Hồ Chí Minh, Giải thưởng Nhà Nước là: Cố phóng viên ảnh Lương Nghĩa Dũng - Giải thưởng Hồ Chí Minh; NSNA Hữu Cấy - Giải thưởng Nhà nước; Cố NSNA Lâm Tấn Tài - Giải thưởng Nhà nước; NSNA Mầu Hoàng Thiết - Giải thưởng Nhà Nước; Phóng viên ảnh Hứa Kiểm - Giải thưởng Nhà nước.

Hạn chế, tồn tại cần khắc phục

Bên cạnh thành tích, hoạt động của các nghệ sỹ sáng tác ảnh nghệ thuật còn bộc lộ một số hạn chế như: ý tưởng sáng tác của nhiều tác giả còn mang nặng tính sắp đặt, nhiều khi xa rời thực tiễn cuộc sống. Nhiều người chụp theo lối mòn, việc trùng lặp, bắt chước về đề tài thiếu tính phát hiện, ít nét mới lạ trong phương pháp thể hiện thường xuyên xảy ra; Hiện tượng lạm dụng xử lý kỹ thuật làm sai lệch thực tiễn cuộc sống chưa được cải thiện nhiều; Chưa nhiều tác phẩm ảnh có giá trị cao về nội dung, tư tưởng và nghệ thuật; còn hiếm những bức ảnh giá trị được ghi nhớ vào tâm tưởng của công chúng; Tác phẩm tuy nhiều nhưng vẫn chưa thấy dấu ấn lớn, đột phá, mang tính lịch sử. Rõ ràng, nhiếp ảnh cần có sự đổi mới hơn trong xu hướng sáng tác, hướng ống kính vào cuộc sống với các thành tựu kinh tế - xã hội, sức vươn lên của con người, vùng đất... Ảnh phải đầu tư nội dung sâu sắc hơn, chắt lọc hơn và có sự bứt phá.

Cuộc tổng kết “Nhiếp ảnh nghệ thuật 30 năm đồng hành cùng đất nước đổi mới” là hoạt động quan trọng của Hội, nhưng rất tiếc vì sai sót của một số cá nhân nên đã làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín của Hội.

Hiện nay, hơn nửa số hội viên của Hội đã trên 60 tuổi, khả năng cầm máy sáng tác không nhiều nên việc tạo nguồn hội viên trẻ là cần thiết. Tuy nhiên, số lượng nhất thiết phải đi đôi với chất lượng.

Đôi mắt Bana. Ảnh: Nguyễn Ngọc Thái 

Những mục tiêu cần hướng đến

Nhiệm vụ sáng tác ảnh nghệ thuật trong thời gian tới phải đáp ứng được yêu cầu bức thiết là nâng cao chất lượng tác phẩm, phục vụ sự nghiệp cách mạng của dân tộc.

Hội cần tiếp tục nâng cao năng lực, trình độ chuyên môn, nhãn quan chính trị, công nghệ kỹ thuật mới cho hội viên đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nghệ thuật nhiếp ảnh; tăng cường mở trại tập huấn, hội thảo chuyên môn, định hướng cho hội viên phát hiện, khắc họa nhiều hơn gương người tốt, việc tốt, giới thiệu hình ảnh đẹp về đất nước, con người Việt Nam; tiếp tục tư vấn, khuyến khích nghệ sỹ xây dựng ý tưởng, dự án nhiếp ảnh, đầu tư cho những đề tài chuyên sâu nâng tầm quy mô, giá trị cao của sản phẩm ảnh; giúp hội viên tiếp cận các hoạt động lớn của đất nước, tạo điều kiện cho họ có cơ hội sáng tác những tác phẩm xứng đáng với tầm vóc của dân tộc. Phấn đấu mỗi tác phẩm ảnh phải là một thông điệp ý nghĩa, một câu chuyện nhân văn có trách nhiệm của người nghệ sỹ. Phát biểu của Họa sỹ Vi Kiến Thành, Cục trưởng Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm đáng để giới nhiếp ảnh nghệ thuật suy nghĩ: “Thực tế chỉ những tác phẩm ảnh chuyên nghiệp, xuất sắc, đỉnh cao mới có tác động và định hướng, ảnh hưởng cho đông đảo những người tham gia vào hoạt động sáng tạo nhiếp ảnh và công chúng thưởng thức nghệ thuật nhiếp ảnh. Vì thế, hơn lúc nào hết tính chuyên nghiệp, chất lượng nghệ thuật cao của tác phẩm nhiếp ảnh lại càng cần phải chú trọng. Nếu không nguy cơ nghiệp dư hóa nhiếp ảnh là có thật và đang cận kề”. Đổi mới trong tư duy, đổi mới sáng tạo, đổi mới trong hình thức biểu đạt, mới hơn, lạ hơn, mạnh bạo hơn là yêu cầu, là đòi hỏi đối với các nhiếp ảnh gia Việt Nam hiện nay.

Ngày mới trên đồng muối. Ảnh: Phan Thanh Cường

Những năm gần đây, Việt Nam đang thực hiện Chiến lược “phát triển các ngành công nghiệp văn hóa”, nhiều cuộc hội thảo bàn về thị trường các ngành văn hóa đã được tổ chức. Hiện nay, Cục Mỹ thuật, Nhiếp ảnh và Triển lãm thuộc Bộ VHTTDL đang xây dựng thương hiệu Quốc gia “Thành phố Nhiếp ảnh Việt Nam”. Đây là đề án nằm trong chiến lược phát triển “Công nghiệp văn hóa”.

Để ngành nhiếp ảnh phát triển, trở thành một ngành công nghiệp hóa, trong giai đoạn tới, nhà nước cần có các kế hoạch, chính sách theo giai đoạn, lộ trình và cần tiếp tục xây dựng Luật Nhiếp ảnh.

Hạnh phúc. Ảnh: Trần Thế Phong

Khi chưa có Luật nhiếp ảnh, cần có các biện pháp bảo vệ bản quyền tác giả trong lĩnh vực nhiếp ảnh. Một trong những biện pháp hữu hiệu, theo ý kiến của nhiều chuyên gia trong ngành, là thành lập Trung tâm bảo vệ quyền tác giả nhiếp ảnh Việt Nam. Cần hướng dẫn cho các nhà nhiếp ảnh thực hiện đăng ký bản quyền tác giả và có trách nhiệm giám sát trong việc thi hành luật và những quy định dưới luật.

Nghệ sỹ Nhiếp ảnh cả nước rất mong muốn được nhà nước xem xét phong tặng danh hiệu “Nghệ sỹ Nhân dân”, “Nghệ sỹ Ưu tú” như các nghệ sỹ hoạt động trên lĩnh vực biểu diễn nhằm vinh danh những đóng góp của các nghệ sỹ trong nền văn học nghệ thuật nước nhà.

T.Đ (số 11+12/2019)