Ảnh và thẩm mỹ thị giác

Từ sự khởi đầu thô sơ của nhiếp ảnh cho đến công nghệ kỹ thuật số hiện đại ngày nay, nhiếp ảnh là phương tiện như một hỗn hợp của công nghệ với thẩm mỹ thị giác. Điều đó thể hiện ra như là những vấn đề cơ bản và đặc trưng của nhiếp ảnh. Nhưng thực sự bản chất của nghệ thuật nhiếp ảnh là gì? Vẫn là những thảo luận chưa có hồi kết. Lịch sử của nhiếp ảnh đã tự bạch biện về những tính chất thủ công của nó. Tuy nhiên về mối quan hệ giữa nghệ thuật và nhiếp ảnh, Henri Cartier-Bresson thì nói thế này: Nhiếp ảnh là một nghề thủ công. Nhiều người muốn biến nó thành một nghệ thuật, nhưng chúng tôi chỉ là thợ thủ công phải làm công việc của họ.

Chợ phiên ở Marocco của Ellen Von Unwerth

Một tác phẩm nhiếp ảnh của Ellen Von Unwerth

Trong thời đại ngày nay của nhiếp ảnh kỹ thuật số đã trở nên quá dễ dàng. Sự khách quan có thể ghi nhận tài năng của rất nhiều các nhiếp ảnh gia không chuyên. Bạn có thể dễ dàng tìm thấy trước sự hấp dẫn của những hình ảnh giàu tính thẩm mỹ. Điều này được hiển thị trên các ấn phẩm thường niên về nhiếp ảnh bán chuyên hay chuyên nghiệp cùng vô vàn các phương tiện và giao diện điện tử năng động ngày nay.

Những thập kỷ qua, bản thân nhiếp ảnh đã không ngừng được tương tác, va đập trên nhiều loại hình ở cả phương diện văn bản, học thuật cũng như thực hành. Dù nhiếp ảnh gia thường là sự khởi đầu gắn với một trường phái nào đó, hay như những nghệ sỹ huyền thoại Ellen von Unwerth rồi Andreas Gursky, những nhân vật đặc biệt có tầm ảnh hưởng đến không chỉ nhiếp ảnh Đức mà còn bao trùm cả thế giới.Thực sự ngày nay nhiếp ảnh đã trở thành một thứ nghệ thuật vô cùng đa dạng và đa nghĩa cho dù là gì đi nữa:... phong cảnh, con người, thiên nhiên hay thời trang - tất cả công chúng cũng như người chụp đều tìm thấy thế giới riêng cho mình trong đó và thấy cả những đam mê cá biệt.
Nhiếp ảnh ngày càng có vị trí rất quan trọng. Hiển nhiên ưu thế của nó vượt trội ở những giao diện điện tử, những mạng xã hội. Nhưng nó cũng chứng minh ở cả các xuất bản phẩm và những tài liệu. Hơn nữa, các khía cạnh nghệ thuật của nhiếp ảnh cũng được cực kỳ chú trọng ở các trường đại học trong nhiều lĩnh vực hiện nay.
Yếu tố nghệ thuật bộc lộ rõ nét và trở nên xác định trong việc dùng nhiếp ảnh như một phương tiện nằm ở chỗ: động cơ nào, ý tưởng nào cho việc tiếp cận đó. Những năng lượng tiềm ẩn của nhiếp ảnh là đồng thời với những khái niệm về thị giác của nghệ sỹ. Những khái niệm đó đại diện cho các đối tượng đôi khi không còn nhận dạng được trực tiếp trên bức ảnh.
Giáo Sư Lothar Bertrams của tôi từng nói trong một lần chấm bài: Cái khó nhất của nhiếp ảnh là khi công chúng của các bạn không cảm thấy đó là một bức ảnh đơn thuần, mà nó còn là cái gì đó đi xa hơn thế rất nhiều. Khi đó các bạn đã thành công. Bên cạnh đó, có nhiều điều khó khăn không kém mà ngay cả tôi đến giờ phút này đôi khi vẫn thấy mình chưa làm được, đó là đừng khiến những bức ảnh dựa dẫm vào nhau để chúng có ý nghĩa giống những cảnh phim liên tục khi đặt cạnh nhau. Cái tôi muốn các bạn làm ở đây là hãy tạo cho người đứng trước bức ảnh với muôn vàn câu chuyện và ngàn lời tự sự mà ý nghĩ nào với mỗi cá nhân họ hướng tới cũng đều có lý. Khi đó, tôi dám khẳng định bạn đã thành một nhiếp ảnh gia lớn.
Bởi thế cho nên trong nghệ thuật nhiếp ảnh, môi trường của nhiếp ảnh có thể được sử dụng như một phương tiện biểu hiện nghệ thuật, để đạt được giác ngộ, phản biện xã hội hoặc các hiệu ứng ý thức hệ hay chính trị khác.

Series ảnh với khái niệm về chuyển động của Lê Bảo Ly

Việc theo dõi nghệ thuật cũng thường trở nên là một quá trình hơn là một thứ duy nhất trong nhiếp ảnh. Nói về vấn đề này tôi muốn đề cập tới một dự án (Project) Ảnh mà tôi thực hiện năm ngoái tại trường đại học Rhein Main.
Có hai đề bài được đưa ra là Thời gian - Chuyển Động. Và mỗi sinh viên phải chọn 3 bức ảnh để liên kết cho người xem thành một sợi dây ý tưởng. Với ý kiến cá nhân tôi, cả hai đề tài đều rất khó bởi cái ranh giới giữa Thời gian và Chuyển động kia, nó mong-manh-vô-cùng. Sau đó, tôi đã chọn Chuyển Động làm đề tài của mình. Bởi sau bao lần nâng máy lên đặt máy xuống, bao lần đi qua ngần ấy lần trong cái nhà Ga, và cả những chiều ngồi bệt giữa đường ngắm những bàn chân hối hả trên đường phố, tôi thấy Thời Gian chắc chắn luôn chuyển động, nhưng mọi thứ Chuyển động chưa chắc đã là Thời Gian. Đôi khi Ảnh chỉ là một vật chết và chỉ có khoảnh khắc trong thời điểm của Ảnh mà chúng ta ghi lại thì luôn hiện hữu chuyển động.
Cũng như Giáo sư của tôi từng nói rất nhiều lần: Hãy truyền tải màu sắc thực tại trong khoảnh khắc ảnh để mỗi ánh nhìn thấy rõ được rằng nó có một ngôn ngữ âm thanh riêng được phát ra khi xem bức ảnh của các bạn. Khi đó bạn đã khiến người xem chuyển động một cách vô thức.
Kết quả chấm bài của dự án đưa đến cho Giáo Sư tôi nhiều bất ngờ cũng như sự tranh luận thẳng thắn giữa cái chấp chới và mong manh của hai đề tài trên khiến cho chúng tôi hiểu nhau hơn và càng hiểu về một phần nào đó trong lĩnh vực Nhiếp ảnh mà chúng tôi đang theo đuổi.
Ảnh là người - Người là Ảnh, những nghệ sỹ đã đang và sẽ tìm kiếm trong thế giới nội tâm sáng tạo của mình luôn đối phó và đau đáu với điều này. Bởi cá nhân tôi cho rằng nghệ thuật là đối phó với thế giới mà chúng ta đang sống .
Nhiếp ảnh cũng là phương tiện phản ánh rõ nhất cái bạn nhìn thấy tôi, cái tôi nhìn thấy mình. Tác phẩm nghệ thuật là bằng chứng về sự thay đổi của một con người. Nghệ thuật là quá trình thay đổi, nghệ sỹ nhận thức và phản xạ theo đó.
Mỗi một giai đoạn qua, mỗi một thời điểm đi qua ta đều là những bức ảnh có giá trị. Có thể chúng ta chẳng ghi lại được, cũng chẳng chụp lại được, nhưng những “­­­­­­­­bức ảnh“ vẫn luôn tồn tại trong ý niệm bằng cách này hay cách khác.

L.B.L

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số 09/2013)