Câu chuyện của những đám mây

Những đám mây sẽ kể một dự án nghệ thuật đương đại thứ 8 trong chuỗi hoạt động của Nhà Sàn Collective (NSC). Triển lãm này kéo dài gần một tháng (7/9 - 5/10) nhằm giới thiệu một địa chỉ mới tại 24 Lý Quốc Sư, cho một cái nhìn khái quát về NSC và các nghệ sỹ thành viên. Không chỉ vậy, Những đám mây sẽ kể là cuộc triển lãm mang thông điệp về tính phá hủy và tái tạo nhận thức trong hành trình sống của nghệ thuật đương đại.

Với một ý tưởng khá bay bổng lấy cảm hứng từ nhan đề một của một bài thơ giản dị dành cho thiếu nhi trong sách tập đọc cũ của tác giả Nguyễn Trác Những đám mây sẽ kể, triển lãm là sự hội tụ 10 gương mặt khá nổi trội trong số nghệ sỹ đương đại hiện nay. Các nghệ sỹ như Nguyễn Phương Linh, Nguyễn Mạnh Hùng - người điều hành Nhà Sàn Collective, cùng nghệ sỹ Nguyễn Anh Tuấn (Tuấn Mami), Nguyễn Thủy Tiên, Vũ Đức Toàn, Nguyễn Ban Ga, Nguyễn Trần Nam, Nguyễn Trinh Thi, Nguyễn Quốc Thành và Nguyễn Huy An, là những thành viên thân thiết với nhà sàn từ nhiều năm nay.
Hàng loạt các câu hỏi được đặt ra trở thành chủ đề ý tưởng cho các tác phẩm như: Những đám mây từ đâu đến? Chúng đã bay qua những miền đất nào? Chúng đã bay qua những tầng thời gian nào? Chúng sẽ kể cho chúng ta nghe những gì về quá khứ hay thực tại. Hầu hết các tác phẩm ở đây được sáng tác một cách độc lập lấy chất liệu từ những câu chuyện cá nhân của bản thân nghệ sỹ hay từ những giá trị truyền thống trong sự đổi thay của hiện tại và tương lai. Triển lãm nghe chừng như mơ hồ nhưng thực chất nó đã đem lại một sự liên tưởng lớn về những câu chuyện tưởng như trên trời dưới biển, nhưng lại hiện hữu trong chính cuộc sống của chúng ta.

Nguyễn Trần Nam, Những chương vỡ, 3D video art

Điển hình như tác phẩm Mây của Phương Linh. Chiếm gọn một mảng tường trắng là những tấm ảnh mà thoạt nhìn giống như những đám mây được xếp hình khá lạ mắt xa xa, gần gần. Nhưng nhìn sâu vào đó lại là những khoảng khắc của các vụ nổ bom nhưng chỉ cắt lấy đám khói khổng lồ do cô sưu tập được từ rất nhiều các cuộc chiến tranh tại Việt Nam, Nhật bản và các nước Trung Đông. “Mây” nghe thì rất lãng đãng, nhưng nó lại hàm chứa trong đó thông điệp về hòa bình khi chiến sự hầu như vẫn chưa chấm hết ở thế kỷ này.
Những chiếc máy bay chiến đấu của Nguyễn Mạnh Hùng như tiếp nối cho Phương Linh câu chuyện về chiến tranh. Những chiếc túi ni lon chứa đầy hoa quả hàng hóa “đi chợ” đầy hài hước, nhưng ẩn sâu trong đó lại là nguyên nhân của chiến tranh. Sự tranh cướp thuộc địa, tranh cướp kinh tế khiến con người trở nên cuồng bạo. Đây cũng là mô típ trong hầu hết các tác phẩm sơn dầu của Hùng, được chuyển thể thành sắp đặt.
Tính thời sự còn được thể hiện trong video art “Mặn” của nghệ sỹ Ban Ga. Tác phẩm dài 124 phút ghi lại cảnh anh đứng ở bờ biển và lùi dần lại phía sau khi thủy triều lên. Có thể nói khó có thể kiên nhẫn để xem hết video trong ngần ấy thời gian, nhưng nó cũng là thông điệp mà anh muốn truyền tải. Kiên nhẫn là sự cần thiết trong mọi thời điểm, đặc biệt là hiện tại, khi Việt Nam và Trung Quốc trong lịch sử đã từng có những hiềm khích. Một cái nhìn ra biển để thấy tương lai, hoặc chẳng thấy gì ở đó.

Nguyễn Mạnh Hùng, Đi chợ, sắp đặt mô hình

Nguyễn Phương Linh, Mây, sắp đặt ảnh

Cũng là câu chuyện về biển Những chương vỡ của nghệ sỹ Trần Nam, lại đem đến một thông điệp khác. Sóng đánh, mây trôi còn con người nằm sấp trong không gian đó với con mắt sáng xanh ma quái thở những nhịp đều đều. “Anh ấy” đang hấp hối. Sự sống và cái chết liệu nó có ranh giới không. Ranh giới đó nó như thế nào? Liệu ai có thể trả lời được thắc mắc này của tác giả?
Đôi khi nghệ thuật lại là những thứ xung quanh ta vô cùng gần gũi bình thường như biển quảng cáo, lon sữa, ôtô… điều mà ta ít khi để ý đến. Tuấn Mami đã chụp lại và tách chúng ra khỏi bối canh khiến chúng trở lên độc lập khác thường. Anh in ảnh lên một loại giấy nhựa trong suốt, khiến khi ta xem những vật này bị chồng chéo lên nhau tạo thành một bối cảnh mới cho tư duy.
Còn ở tác phẩm của Nguyễn Thủy Tiên, lại là những bức ảnh ngổn ngang trên bàn và được tác giả lần mò và tìm kiếm. Mỗi bức ảnh ảnh là một kỉ niệm nào đó và là một kí ức và của mình hay của ai đó. Cô đã nhập vai vào chính cuộc tìm kiếm của mình, tự coi mình là một nhà điều tra tìm lại dấu vết của những người đàn bà trong cuộc đời của cha cô sen lẫn sự cay đắng mỉa mai. Vậy cuối cùng cô có tìm ra chính mình hay đó chỉ là một sự mỏ hồ không rõ ràng.
Có thể nói những câu chuyện của “Đám Mây” đều chứa đựng những nỗi niềm đau đáu với cuộc sống đương đại khi con người đang bị đang chéo giữa muôn vàn mối bận tâm. Ở đó nghệ thuật khiến con người ta thức tỉnh.
Nhà sàn collective tiếp nối sau nhà sàn studio (tên gọi khác Nhà sàn Đức, 1998-2010) có thể nói đây là không gian nghệ thuật đương đại có nhiều hoạt động trong suốt 15 năm qua. Đây cũng là địa chỉ cho ra mắt không ít những triển lãm rất quy mô và chuyên nghiệp. Mỗi cuộc triển lãm họ đưa ra một đề tài, chủ đề khác nhau nhằm chuyển tải những thông điệp khác nhau tới những người đam mê nghệ thuật thông qua nghệ thuật. “Những Đám Mây Sẽ Kể” là câu chuyện, là thông điệp, là sự phá đi những suy nghĩ thông thường, đồng thời cũng là sự vận động cần thiết cho sự thúc đẩy tiếng nói của nghệ thuật trong tương lai.

L.H.T

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 11/2014)