Giáo dục và đào tạo với việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam

Nghị quyết TW 5 khóa VIII về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” đã đánh dấu sự đổi mới toàn diện trong tư duy về văn hóa, có thể coi đây là văn kiện mang tính cương lĩnh về văn hóa trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Tiếp tục phát huy, phát triển và hoàn thiện các mục tiêu văn hóa của Đảng ở các kỳ Đại hội trước, Đại hội X đã xác định: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội”. Là một trong những nhiệm vụ lớn của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân.
Đại hội XI của Đảng khẳng định: “Văn hóa vừa là mục tiêu vừa là động lực để phát triển kinh tế”.
Đặc biệt đến Nghị quyết số 33-NQ/TW về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước, Nghị quyết khẳng định “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”.
Đây là những quan điểm chỉ đạo xuyên suốt quá trình đổi mới, hòa nhập với thế giới của nước ta. Giữ gìn bản sắc văn hóa của mỗi dân tộc trong xu hướng toàn cầu hóa là vấn đề của mỗi quốc gia, chúng ta không thể không hòa mình trong dòng chảy hội nhập.

Sinh viên sưu tầm vốn cổ. Ảnh: TTH

Cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, đặc biệt là công nghệ thông tin tiếp tục phát triển với những bước tiến nhảy vọt sẽ đưa thế giới từ kỷ nguyên công nghiệp sang kỷ nguyên thông tin và kinh tế tri thức. Nhân tố con người dần trở thành trung tâm của sự phát triển và tiến bộ xã hội. Nhiều quốc gia đang hướng tới nâng cao các chỉ số nguồn nhân lực và mức hưởng thụ văn hoá. Đầu tư cho văn hoá - xã hội từ chỗ được coi là đầu tư cho phúc lợi xã hội chuyển thành đầu tư cho con người, song song với sự phát triển là việc đầu tư cho cơ sở vật chất kỹ thuật, đáp ứng với xu thế chung của thế giới. Trình độ dân trí ngày càng phát triển, nhu cầu khán giả thưởng thức văn học nghệ thuật nói chung và mỹ thuật nói riêng ngày càng đòi hỏi cao.
Trong thời đại thông tin bùng nổ, con người có nhiều sự lựa chọn nên mỹ thuật gặp nhiều “đối thủ” cạnh tranh, người dân có thể đến rạp chiếu phim hay nhà hát nhiều hơn nhà triển lãm;
Mỹ thuật có đặc thù là sáng tạo của cá nhân nghệ sỹ nhưng sản phẩm của họ là tác phẩm nghệ thuật, có tính tư tưởng phục vụ rộng rãi nhân dân và tác động đến xã hội rất lớn. Không nên nhìn nhận vì là sự sáng tạo của từng cá nhân mà xem nhẹ, ít quan tâm hơn các lĩnh vực nghệ thuật khác.
Nhận thức của các ngành, các cấp đặc biệt là ở môi trường giáo dục chưa đúng với đặc thù và tính chất của ngành mỹ thuật, chưa thấy hết tính tất yếu và lợi ích lâu dài của mỹ thuật đối với xã hội. Tư duy, thói quen bao cấp, coi hoạt động mỹ thuật như tuyên truyền, cổ động, chưa thấy được vai trò của mỹ thuật trong việc tạo ra đời sống tinh thần, đời sống văn hóa, thẩm mỹ cho xã hội vẫn còn tồn tại khá phổ biến trong các cấp các ngành.
Quá trình đào tạo về lĩnh vực mỹ thuật chuyên ngành của các trường từ phổ thông đến đại học ở Việt Nam trong thời gian qua mặc dù đã hết sức cố gắng nghiên cứu, cải cách phương pháp dạy và học đáp ứng nhu cầu phục vụ cuộc sống, tuy nhiên vẫn chưa đồng bộ, thiếu vắng giáo trình dạy cảm thụ mỹ thuật trong các bậc đào tạo.

Giờ nghiên cứu hình họa ngoài trời của sinh viên Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam. Ảnh: Khắc Tiến

Có thể thấy, trong dòng chảy sôi động, phong phú, đa dạng của đời sống hôm nay, sự tồn tại và phát triển của mỹ thuật là điều tất yếu trong tiến trình lịch sử. Song làm thế nào để hoạt động Mỹ thuật đi đúng hướng, hiệu quả, hướng đến những giá trị nhân văn chân chính lại là cả một thử thách không dễ dàng. Ở đó, vai trò, trách nhiệm của nhà trường không thể thiếu và rất quan trọng. Vì ý thức của con người là điều trước tiên và quan trọng nhất, mà phải bắt đầu từ những học sinh, sinh viên khi đang ngồi trên nghế nhà trường tập những bước đi chập chững vào đời. Làm thế nào để sinh viên, học viên không đánh mất mình vì những động cơ, cám dỗ hào nhoáng từ bên ngoài “phi nghệ thuật”; nỗ lực tìm tòi nghiên cứu, sáng tạo góp sức vào sự phát triển của một nền giáo dục nghệ thuật mà không mất đi bản sắc thẩm mỹ và đạo đức truyền thống của dân tộc. Ðó là trách nhiệm của nhà trường hiện nay, mà cụ thể trước mắt là công tác “Nghiên cứu các loại hình Mỹ thuật phục vụ giảng dạy - đào tạo”. Có làm tốt công tác này chúng ta mới hy vọng có những lớp học sinh, sinh viên ra trường, những thế hệ tương lai đủ bản lĩnh “hội nhập” với thế giới mà không bị “hòa tan” chính mình và bản sắc dân tộc Việt.

Triển lãm kết quả đào tạo Mỹ thuật Công nghiệp của trường ĐH MTCN. Ảnh: Hồ Nam

Để hướng tới một nền giáo dục toàn diện, thực hiện chủ trương của Đảng, Nhà nước, ngay từ bây giờ, các cấp các ngành cần có sự phối hợp đồng bộ. Bộ Giáo dục và đào tạo cần có sự phối hợp chặt chẽ với Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch trong việc biên soạn giáo trình chuyên ngành về mỹ thuật. Đào tạo một thế hệ học sinh, sinh viên biết yêu cái đẹp, biết thưởng thức nghệ thuật một cách đúng đắn, có ý thức tạo môi trường,
Văn học, nghệ thuật nói chung và mỹ thuật nói riêng tạo ra sức mạnh văn hoá, là một phần tồn tại của xã hội, nếu không có nó thì không định nghĩa được dân tộc, không có nó cũng không thể vẽ được bản đồ Việt Nam. Bởi vậy văn học, nghệ thuật rất cần thiết trong đời sống. Không thể để một đất nước không có cội nguồn cây trái văn hóa, trên nền văn hóa mới tạo ra cá thể văn hóa Việt Nam, nếu không duy trì nền văn hóa chung thì không có cá thể văn hóa Việt Nam. Cá thể đó có thể biết là giầu nhưng không làm cho con người hạnh phúc.
Nghị quyết Hội nghị Lần thứ IX Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XI vừa ban hành Nghị quyết 33-NQ/TW ngày 6/9/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam với những nội dung đổi mới cụ thể đáp ứng yêu cầu nhanh và bền vững đất nước. Liên quan đến con người không ai không hiểu điều đó gắn bó với giáo dục và đào tạo. Nhưng từ trước cho đến nay chưa có chương trình đồng bộ, cụ thể của ngành giáo dục trong lĩnh vực này. Hy vọng trong chương trình đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, những mục tiêu đặt ra của Nghị quyết Trung ương lần này sẽ được triển khai thực hiện.

Đ.T.T.H

(Bài đăng trên Tạp chí Mỹ thuật Nhiếp ảnh số tháng 11/2014)