Họa sỹ Lê Lam

Họa sỹ Lê Lam tham gia Cách mạng từ năm 1945, làm Đội trưởng đội Thiếu niên Tiền phong hoạt động trong An toàn khu của Trung ương Đảng ở Đông Anh, Hà Nội. Toàn quốc kháng chiến bùng nổ, ông lên Việt Bắc. Năm 1950, học trường Mỹ thuật Kháng chiến ở Việt Bắc. Năm 1953, ông về công tác tại Báo Ảnh Việt Nam và năm 1954 ông chuyển sang làm họa sỹ của Báo Quân đội Nhân dân.

Họa sỹ Lê Lam

Trong thời kỳ này, họa sỹ Lê Lam đã sáng tác nhiều tác phẩm sơn dầu, thuốc nước, khắc kẽm, mực nho tham gia các Triển lãm Mỹ thuật. Tại Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1955, tác phẩm “Từ giờ từng phút hướng về miền Bắc” của ông được tặng giải Nhì, cùng 04 tác phẩm khác được chọn trưng bày.

Năm 1958, ông được Nhà nước cử đi học trường Đại học Mỹ thuật ở Matxcova mang tên Surikôp, sau đó chuyển sang trường Đại học Mỹ thuật Quốc gia Kiép, tốt nghiệp về nước năm 1964, ông được phân công công tác làm giảng viên, chủ nhiệm Khoa Đồ họa trường Mỹ thuật Công nghiệp - Bộ Văn hóa. Tại Hà Nội, ngày 1 tháng 9 năm 1965, họa sỹ Lê Lam đã tổ chức triển lãm cá nhân đầu tiên tại Nhà Triển lãm của Hội Mỹ thuật Việt Nam với bộ tranh Đồ họa khổ lớn có tên “Từ tuyến đầu Tổ quốc” (20 bức), chất liệu than và phấn màu, kích thước 100x70cm; Bộ tranh minh họa “Kiều” (12 bức), chất liệu thuốc nước, kích thước 20x15cm và vinh dự được đón Thủ tướng Phạm Văn Đồng đến xem triển lãm. Tiếp đó, trưng bày bộ tranh Minh họa “Kiều” tại Triển lãm Kỷ niệm 250 năm Nguyễn Du - Danh nhân Văn hóa thế giới tại Quốc Tử Giám, Hà Nội.

Lê Lam, Má Bến Tre Sơn dầu, (150x600)cm,1985

Sưu tập của Bảo tàng tỉnh Bến Tre

Ngay từ lúc còn học ở Liên Xô, họa sỹ Lê Lam luôn hướng về miền Nam và sáng tác nhiều bức tranh về đề tài này. Vì vậy, sau khi về nước, ông đã viết đơn tình nguyện xin đi chiến trường miền Nam. Cuối năm 1965, họa sỹ Lê Lam lên đường đi B và được phân công công tác ở Phòng Mỹ thuật Giải phóng miền Nam Việt Nam - trực thuộc Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam. Trong gần 10 năm ở chiến trường miền Nam, họa sỹ Vũ Quốc Ái (Lê Lam) đã đi hầu hết các tỉnh, thành từ Đông Nam Bộ đến Đồng bằng sông Cửu Long để sáng tác, mở lớp dạy vẽ, bồi dưỡng cán bộ mỹ thuật cho đơn vị quân đội, cơ quan thuộc các tỉnh thành B2 và tham gia mọi công việc khác liên quan đến mỹ thuật ở Vùng Giải phóng. Họa sỹ Lê Lam đã dành nhiều thời gian cho sáng tác dù điều kiện chiến tranh ác liệt và gian khổ. Nhiều tác phẩm của ông đã được triển lãm tại nhiều địa phương và vùng giáp ranh. Có thể kể tới một số tác phẩm Ký họa màu nước, bút sắt, nay đã được Bảo tàng Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh sưu tập như “Anh Hai Điểm” 30/9/1967; “Dừa nước” 1967; “Ăn liên hoan” , 20/7/1969; “Nhà văn Thanh Nhàn (Long An)” 1969; “Làm củi” 13/1/1969; “Nữ pháo binh Sài Gòn” 29/3/1969; “Vác DKB, Nguyệt và Tuyến” 1970; “Thồ đế cối 120 ly” 1970; “Trong khu căn cứ”; “Thanh niên Xung phong giải phóng miền Nam, Trơn và Trợt”; “Thanh niên Xung phong nghỉ”... Và cũng thời gian này, ông đã sáng tác nhiều tác phẩm sơn dầu, nổi tiếng nhất là bức tranh “Dừng lại” 150x450cm, 1967 thể hiện khí phách anh hùng của người Phụ nữ Nam bộ trong Kháng chiến chống Mỹ.

Đặc biệt, các ký họa của họa sỹ Lê Lam đã được nhiều lần gửi ra miền Bắc để tổ chức “Triển lãm Ký họa từ miền Nam gửi ra” vào những năm 1966 trở về sau. Các triển lãm này đã được Bác Hồ đến xem và khen ngợi. Nhiều ký họa của họa sỹ Lê Lam cùng các họa sỹ khác từ chiến trường gửi ra đã được in thành sách để tuyên truyền và giới thiệu hình ảnh Nhân dân miền Nam chiến đấu anh dũng bảo vệ tổ quốc. Ông còn vẽ nhiều tranh khắc gỗ, tranh cổ động, tiêu biểu là tranh “Bảo vệ chính quyền nhân dân” được in với số lượng 18.000 bản, trưng bày tại Đại hội Đại biểu Quốc dân (ngày 8 tháng 6 năm 1969) và phát hành rộng rãi trong Vùng Giải phóng nhằm động viên chiến sỹ hai miền Bắc - Nam thực hiện Di chúc của Bác Hồ: “Đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào, Giải phóng miền Nam, Thống nhất Đất nước”.

Lê Lam, Bảo vệ Chánh quyền Nhân dân Màu nước, (61,5x 45)cm, 1965. Sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Năm 1973, ông trở lại Hà Nội, làm họa sỹ tổ sáng tác của Hội Mỹ thuật Việt Nam, Ủy viên Đảng đoàn Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam. Đến năm 1978 ông được bổ nhiệm làm Phó Giám đốc rồi Giám đốc Xưởng Mỹ thuật Quốc gia (trực thuộc Bộ Văn hóa) cho đến năm 1981, năm 1990 ông nghỉ hưu. Thời kỳ này, họa sỹ tiếp tục sáng tác nhiều tác phẩm về đề tài Kháng chiến chống Mỹ cứu nước bằng chất liệu sơn dầu, sơn mài, lụa, nhiều tranh đồ họa với phong cách trau chuốt và tinh tế, tham gia nhiều triển lãm trong và ngoài nước và đạt nhiều giải thưởng.

Họa sỹ Lê Lam là họa sỹ thuộc thế hệ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, ông đã dành hết thời gian và tâm lực của mình cho sáng tác về đề tài cách mạng, lực lượng vũ trang; là tác giả nổi tiếng có nhiều tác phẩm xuất sắc, góp phần quan trọng vào sự phát triển của nền Mỹ thuật hiện đại, có tác dụng tốt trong giáo dục, xây dựng con người mới, nâng cao trình độ thẩm mỹ của nhân dân.

Trần Khánh Chương